داستان تجاوز روسیه و مقاومت اوکراین در ۷ پرده

جمشید اسدی

بامداد پنجشنبه ۵ اسفند ۱۴۰۰،‌ «ولادیمیر پوتین»، ریيس‌جمهور روسیه به نیروهای نظامی خود فرمان حمله به اوکراین داد. برای بسیاری این حمله شرم‌آور و شگفت‌آور بود. شرم‌آور که البته، اما جای شگفتی نبود، اگر به یاد می‌داشتیم که:

۱) روسیه همواره کشورهای همسایه را همچون کناره دفاعی مرزهای خود می‌داند و از همین رو هیچ‌گونه ناهمخوانی این کشورها با سیاست ملی خود را بر نمی‌تابد.

۲) روسیه اندیشه و ارزش‌های لیبرال و دموکراتیک را دشمن اصول نظام خود می‌پندارد و از همین رو با برآمد هر نشانه‌ای از آن در درون و نزدیکی مرزهای خود می‌ستیزد. 

با این پیش درآمد و هفت پرده که می‌آید، می‌توان برداشتی روشن از تجاوز روسیه و مقاومت اوکراین داشت.

 پرده ۱: ولادیمیر پوتین گرایش مردم اوکراین به غرب را تهدیدی برای روسیه می داند

ولادیمیر پوتین خواست دولت اوکراین برای پیوستن به غرب و پیمان نظامی ناتو را بهانه کرد و به این کشور یورش برد. خودمختاری دو منطقه را به رسمیت شناخت و به ارتش روسیه فرمان فتح کیف پایتخت اوکراین  را داد.

سال هاست که دولت اوکراین در پی نزدیکی به اتحادیه اروپا و نیز پیمان نظامی ناتو است. قابل فهم است. کشورهای همسایه، همواره مورد تجاوز روسیه، چه تزاری و چه شورویستی، بوده اند و از همین رو، در پی چاره هستند. همچون کشور خودمان، ایران. 

کشورهای ناتو اما درخواست دولت اوکراین را برای عضویت نپذیرفتند تا مبادا روسیه تحریک شود. هر چند که روسیه به هر حال تحریک شد و حمله کرد.

اما تنها دولت اوکراین خواستار نزدیکی به غرب و اروپا و ایمنی از روسیه نیست، مردم این کشور هم چنین می‌خواهند. همچنان که نمودار ۱نشان می دهد، شمار بیشینه شهروندان اوکراینی خواهان پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا هستند.

نمودار ۱. شهروندان اوکراین می‌خواهند به پیمان نظامی ناتو و اتحادیه اروپا بپیوندند

پرده ۲: نیروهای نظامی روسیه بسیار بیشتر و مجهزتر از نیروهای اوکراین هستند

ولادیمیر پوتین که به درست یا نادرست از تنش‌پرهیزی جهان غرب مطمئن بود، تصمیم به حمله به اوکراین گرفت.

ارتش روسیه بسیار قوی تر از ارتش اوکراین است: چهار برابر سرباز، دو برابر تانک و شش برابر هواپیما دارد. بودجه نظامی هم نابرابر است:  روسیه ۷۸ میلیارد و اوکراین ۱.۶ میلیارد دلار برای آمادگی در جنگ و دفاع هزینه می‌کنند. پس جای شگفتی نیست که روسیه به این سرعت و شدت مرزهای اوکراین را در هم شکست و وارد این کشور شد.

حساب جنگ نامتعارف اما جداست. به گمان قوی، نیروهای مقاومت در اوکراین برای رویارویی با روسیه به جنگ چریکی و غیرمتعارف روی خواهند آورد. در چنین حالتی، هر چه نیروهای مقاومت بیشتر تاب آورند، وزنه همآوردی به سود اوکراین خواهد چرخید. چنان که در افغانستان نیز به سود نیروی مقاومت طالبان تمام شد. کشورهای غربی هم از همین نیروهای مقاومت پشتیبانی خواهند کرد. نمودار۲ نیروهای نظامی روسیه و اوکراین را به نمایش می گذارد.

نمودار ۲. نیروهای نظامی روسیه و اوکراین در تراز

 پرده ۳: وابستگی اروپا به گاز روسیه

روسیه از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان گاز در جهان و اروپا از بزرگ‌ترین واردکنندگان گاز از روسیه است و از همین رو، سال‌ها بر چالش‌گری‌های نالیبرال روسیه به ویژه در دوره زمامداری ولادیمیر پوتین چشم فروبست. به هر روی، پس از تجاوز روسیه به اوکراین و گسترش تنش میان اروپا و روسیه و وضع تحریم‌های جدید، تامین گاز در اروپا با مشکل روبه‌رو خواهد شد و بهای گاز در بازار جهانی به شدت افزایش خواهد یافت و بر رونق اقتصادی در جهان پس از بحران کرونا تاثیر منفی خواهد گذارد و به افزایش بهای کالاها خواهد انجامید.

در چنین شرایطی، کشورهای مصرف‌کننده و به ویژه اروپایی از عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت خام در جهان، و قطر، از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز طبیعی مایع خواسته‌اند که بر تولید و عرضه نفت و گاز خود بیفزایند. با وجود علاقه‌مندی این دو کشور به همکاری به نظر نمی‌رسد از دیدگاه فنی جایگزینی گاز روسیه در بازار جهانی آسان باشد.

جمهوری اسلامی ممکن است از افزایش درآمد فروش گاز بهره‌مند شود. به شرط آن که موفق به برون‌رفت یا دور زدن تحریم‌ها شود. اما در همان حال بسیاری از کالاها را گران‌تر وارد خواهد کرد، تازه آن هم به شرط آن که برای واردات قانونی کالاها، موفق به برون‌رفت یا دور زدن تحریم‌ها شود.

نمودار ۳. وابستگی اروپا به گاز روسیه (درصد واردات گاز از روسیه به کل واردات گاز)

 پرده۴: وزن روسیه و اوکراین در تولید و صادرات گندم

کشورهای واردکننده گندم هم نگران تنش جهان با روسیه نالیبرال بودند و از همین رو از آشکار شدن اختلاف‌ها پرهیز داشتند.

روسیه و اوکراین از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان گندم در جهان هستند. پس از یورش روسیه به اوکراین، خرید گندم از هر دو این کشورها با دشواری روبرو خواهد شد و ناچار می بایستی در انتظار گران شدن بهای گندم و فرآورده های ناشی از آن همچون نان در بازارهای جهانی بود. 

مصر، پرجمعیت‌ترین کشور عربی با ۱۰۲ میلیون نفر؛ حدودا ۸۵ درصد از واردات گندم خود را از روسیه و اوکراین انجام می‌دهد.

در شهریور سال ۱۴۰۰ بهای هر تن گندم که جمهوری اسلامی از روسیه وارد می‌کرد، برابر ۳۰۰ تا ۳۰۵ دلار بود، در حالی که دولت ابراهیم رئیسی برای خرید تضمینی هر تن گندم از کشاورز ایرانی ۵ هزار تومان یعنی حدودا ۲۰۰ دلار می پرداخت. این در حالی است که هزینه بیمه و ترانزیت بر بهای خرید گندم از روسیه هم افزوده می شود. کشور با کمبود حدودا ۸ میلیون تن گندم روبه‌روست که می‌بایستی گندم و ذرت، جو و سویا وارد کند. زین پس واردات گندم برای کشور گران‌تر تمام خواهد شد.

نمودار ۴. روسیه و اوکراین از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گندم در جهان

 پرده ۵: مقاومت!

زمانی که رییس‌جمهور آمریکا، جو بایدن، نیروهای نظامی  خود را از افغانستان بیرون کشید و این کشور را به طالبان اسلام‌گرا واگذاشت، اشرف غنی، با یا بی چمدانِ پر از پول، فرار کرد و مردم خود را تنها گذاشت.

ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین اما، با آن که امکان فرار داشت، در کنار مردم خود ماند و پرچم مقاومت بر افراشت. این نه تنها به نیروهای ارتش، بلکه به جامعه مدنی جسارت داد که مقاومت کنند تا نیروهای متجاوز روسیه را از خاک خود بیرون برانند. دیر یا زود.

مقاومت ملی در اوکراین جهان را نیز به واکنش واداشت. بیشینه کشورهای لیبرال با تحریم ضربه‌ای به توان اقتصادی متجاوز زدند و با فرستادن تجهیزات نظامی کمکی به توانایی مقاومت‌گر واداشت.

نمودار ۵. ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین گفت می‌ماند و در برابر تجاوز روسیه مقاومت می‌کند

 پرده ۶: تحریم های جهانی علیه روسیه

برای کمک به مقاومت در اوکراین و کاستن از توان ضربتی روسیه متجاوز، غرب، آمریکا، اتحادیه اروپا و انگلیس، تا روز یکشنبه ۲۷ فوریه۲۰۲۲ برابر با ۸ اسفند ۱۴۰۰، پنج تحریم بنیادین علیه روسیه در نظر گرفته اند:

کنار گذاشتن روسیه از خدمات سوئیفت نظام بانکی در جهان. با این تحریم روسیه نمی‌تواند به آسانی به سپرده‌های ارزی خود دسترسی داشته باشد.

محروم کردن شهروندان ثروتمند روس از شهروندی «گذرنامه زرین» در کشورهای غرب.

به راه انداختن یک کارگروه آمریکایی – اروپایی برای شناسایی شرکت‌ها و چهره‌های روسی و مسدود کردن دارایی آنان در غرب.

هدف قراردادن شمار بیشتری از خویشاوندان و نزدیکان مسئولین دولت در روسیه.

پیشگیری و واکنش به اخبار و اطلاعات نادرست از سوی روسیه. 

به گمان قوی تحریم‌های دیگری نیز بر فهرست بالا افزوده خواهد شد. 

نمودار۳ نشانگر کشورهایی است که به تحریم‌های علیه روسیه پیوسته‌اند.

نمودار ۶. کشورهایی که به تحریم‌های علیه روسیه پیوسته‌اند

 پرده ۷: حمایت جمهوری اسلامی از یورش روسیه به اوکراین

سران جمهوری اسلامی از یورش روسیه به اوکراین حمایت کردند، چنانکه رییس‌جمهور «ابراهیم رئیسی» در گفت‌وگویی تلفنی با ولادیمیر پوتین، همچون وی گسترش ناتو را تهدیدی برای امنیت کشورها دانست و اظهار امیدواری کرد که آنچه اتفاق می‌افتد [حمله به روسیه] به نفع ملت‌ها و منطقه تمام شود. بدین ترتیب، رییس‌جمهور اسلامی نه تنها خواستار توقف تجاوز نظامی به اوکراین نشد، بلکه از پوتین و سیاست تجاوزگرانه وی حمایت کرد. چاره چندانی هم نداشت و ندارد. نظام ولایی در جهان در انزوا و ناچار وابسته به روسیه است.

اما شهروندان ایرانی در کنار اوکراینی‌های مقیم ایران در ۲۶ فوریه۲۰۲۲ در برابر سفارت اوکراین در تهران گرد آمدند تا پشتیبانی خود را از نیروهای مقاومت در کیف، پایتخت اوکراین و اعتراض خود به تهاجم روسیه به این کشور را نشان دهند. 

بدین ترتیب، نه تنها جمهوری اسلامی باز هم بر تنش‌های بین‌المللی خود افزود و کشور را در جهان تنهاتر کرد، بلکه گسست دیگری میان حکومت اسلامی و جامعه مدنی در ایران به وجود آمد.

نمودار ۷. نظام جمهوری اسلامی در حمایت از تجاوز روسیه و مردم ایران در پشتیبانی از مقاومت اوکراین