کمتر کسی فکر میکرد مرتضی پاشایی که تا چند سال پیش خوانندهای زیرزمینی بود، این همه طرفدار داشته باشد. در پی درگذشت او، در حالی که 30 سال بیشتر نداشت، جمعیت زیادی در تشییع جنازهاش شرکت کردند و در شهرهای بسیاری یادش را با افروختن شمع گرامی داشتند. این تجمعات، که به دعوت هیچ مرجع رسمی شکل نگرفته بود، مایه شگفتی اصحاب رسانهها شد. اهالی وبلاگستان در جستجوی دلایل چنین حرکتهای خودجوشی قلم زدهاند که نظر برخی را در زیر میخوانید.
* * *
صاحب خبر از مقایسه تجمعات مردم برای یادبود مرتضی پاشایی با رفتارهای اجتماعیای که به انقلاب منجر شد نتیجه میگیرد این نوع واکنش‌های اجتماعی در ایران علتهای مشابهی دارند: «شباهت این رفتارها در "هیجانی بودن"، "عدم شناخت موضوع" و نوعی "کلاس اجتماعی" قابل توصیف است.
نگاهی به گذشته بخصوص انقلاب بهمن 57 -به عنوان برجسته ترین نمونه اجتماعی-سیاسی چنین رفتارهایی- نشان می دهد که تا اندکی قبل از آن هیچ کس نمی توانست چنین حرکتی را که منجر به سقوط حاکمیت شود، تصور کند، همینطور مشابه با مراسم یادبود پاشایی، افراد طرفدار -یا انقلابی- هیچ بینش یا شناختی درستی نسبت به عامل حرکت نداشتند ... .
... مردمی که هم بطور "فرهنگی و تربیتی" و هم به شکل "ذاتی" دارای خصوصیت "تحت تاثیر جمع قرار گیری" -بخوانید "جو گیری"- هستند و در مواجهه با بعضی پدیده های اجتماعی به شکل عجیبی از هم پیشی می گیرند و اغلب ناآگاهانه این هم اندیشی شان حوادثی را رقم می زند که تبعات آن برای خود ایشان هم قابل پیش بینی نیست.
... در نهایت نباید فراموش کرد که علل مختلف از جمله تمام احتمالات گفته شده مثل شبکه های اجتماعی، جوان بودن متوفی یا بیماری سرطان او هرکدام تاثیرات خودشان را در شکل گیری این حرکت اجتماعی داشتند اما موثرترین عامل را، "جو اجتماعی"، همرنگ جماعت شدن و نوعی "بروز (UPDATE) نشان دادن خود" می توان نامید.»
محمود اسعدی ریشه واکنش‌های مردم را علاقه آنها به موسیقی پاپ و خوانندگان آن میداند: «حتی پس از فتوای تاریخی حضرت امام گروهی صاحب نفوذ در ظاهر و پنهان اساسا با آن مخالفت کرده اند به گونه ای که هنوز نشان دادن ساز ایرانی در تلویزیون مجاز نیست، به همین دلیل اکنون شناخت سازهای غربی برای جوانان بسیار راحت تر از سازها و نواهای اصیل ایرانی است در حالی که صوت و صدای زیبا هدیه ای الهی است که برای خواندن قرآن نیز توصیه و تاکید شده است با این وصف رویکرد گسترده مردم به موسیقی پاپ و خوانندگان آن علی رغم محدودیت و اکراه شدید موجود نشانگر چیست؟ ... واقعه فوت مرحوم مرتضی پاشایی فقط حادثه ای دردناک نیست که عده ای تنها بخاطر همدردی با او گرد هم آمده باشند، تلنگری ذهنی به کسانی است که همچنان سر در گریبان خود پیچیده اند و بر اجرای فکر و نظر و شیوه قالبی خود اصرار دارند. آیا برخی مدیران متولی فرهنگ و هنر قادرند این پیام ناملموس را بشنونند؟»
ما تا آخرین نفس ایستادهایم معتقد است علاقه مردم به موسیقی غمگین و افسرده پاشایی آنها را به خیابان کشاند: «جامعه ایران، جامعه ای عاطفی و احساساتی است. ... اما در ماجرای مرگ پاشایی ماجرا فراتر از بروز و ظهور عاطفه محض است. "مسابقه سوگواری" این روزها را نمی توان صرفن پای عاطفه متعادل و احساسات اصیل گذاشت. ... مرتضی پاشایی جز موارد معدود، جایگاهی در رسانه های رسمی کشور نداشت. اما مرگ او نشان داد که بی اندازه طرفدار و در میان جوانان نفوذ داشته است. ... مرتضی پاشایی خواننده غمناک موسیقی پاپ در ایران بود. خواننده ای که اغلب آلبوم هایش بوی افسردگی و پریشانی داشت. تاثیر پذیری عمیق وقتی است که افراد با یک اثر هنری همزاد پنداری کنند. نفوذ گسترده و عمیق آهنگ های غمگین به سبک پاشایی میان جوانان ایران نگران کننده است. چرا تا این میزان موسیقی غمگین در میان جوانان ما طرفدار دارد. طرفداران مرتضی پاشایی در همه تجمعاتی خیابانی همصدا و یکپارچه و منظم شعرهای وی را همخوانی می کردند. این نشان از عمق ارتباط جوانان با موسیقی غمناک دارد و اینکه شعر و نوای این خواننده پاپ به شکل عمیقی در میان جوانان نفوذ داشته است.»
عده دیگری از وبلاگنویسها، مثل ویرگول، نقش شبکههای اجتماعی را در جمع کردن مردم در مراسمهای یادبود پاشایی پررنگ دیدهاند: «بعید است تمامی آنهایی که در همدان، آبادان، دزفول، شیراز، مشهد، قم، شیراز، گنبد، کرمانشاه، بوشهر، قزوین، اهواز، زنجان، یزد، سمنان، اصفهان، تبریز، بندرعباس، تهران، انزلی و ... به نام مرتضی پاشایی جمع شدند هواداران قبلی وی باشند. مرگ یک خوانندة جوان نه علت بلکه روزنه ای برای آشکار شدن یک تغییر مهم در جامعة ایران بود. تغییری که بیش از هر چیز شبکه های اجتماعی نوظهور علت آن هستند. ... در این مراسم نقش شبکه های اجتماعی تلفن همراه حتی بیشتر از شبکه های اجتماعی رایانه ای است. برپایی مراسم یادبود برای پاشایی در سراسر ایران و حضور سریع و گستردة مردم در این مراسم تبلور قدرت بسیج بالای این شبکه ها بود. آمار دقیقی در دست نیست ولی قریب به یقین در ایران تعداد کاربران شبکه های اجتماعی تلفن همراه نظیر وایبر، واتسآپ، تانگو، لاین، اینستاگرام و ... بیشتر از کاربران شبکه های اجتماعی رایانه ای نظیر فیسبوک، توییتر، گوگل پلاس و ... است و همین نفوذ و دسترسی بیشتر شبکه های اجتماعی تلفن همراه آنها را تبدیل به نیروهای اجتماعی کرده است. شبکه های اجتماعی فاصله های طبقاتی و منطقه ای را از بین برده اند و توانسته اند برای هدفی مشترک قشر وسیعی از جامعه را در جای جای کشور بسیج کنند.»
اما هادی معیرینژاد معتقد است این اجتماعات ریشه در اسطوره جوانمرگی در ناخودآگاه ما دارد: «مورد مرتضی پاشایی و توجه تامل برانگیز مردم به خاکسپاری وی، بیش از آن که حاصل جو زدگی و مرده پرستی و فن آوری وایبر و فیس بوک و غیره داشته باشد ریشه در اسطوره جوانمرگی در ناخودآگاه جمعی ما دارد. ایرانیان همواره در آیین های مرگ یک جوان به دنبال ارزشها و عواطف از دست رفته و یا سرکوب شده خود می گردند. ... جوانانی که چه در جنگ و چه در میدانهای دیگر اعم از اجتماعی و فرهنگی همیشه نشان داده اند که می توانند بهترین باشند به خاطر امکاناتی که جامعه از آنها دریغ می دارد دچار جوانمرگی در قوه و استعداد می شوند و درهای صدها نوع راه و بیراه برآنان گسترده می شود. این جوانان طبیعیست با حنجره فردی که می گوید "کسی که واسش مردی دوستت نداره " احساس همذات پنداری کنند و جنازه وی را چنان که آرزوهای بر باد رفته خود ، بر دوش بکشند.»
سیاوش آقاجانی، از حامیان نظام، به اشاره میگوید که حرکتهای مردمی بعد از درگذشت پاشایی به تحریک "جریانهای خاص سیاسی" اتفاق افتاد: «این که مردم از فوت هنرمند محبوبشان ناراحت بشوند جای تعجب ندارد، ... ولی این که این محبت اینچنین به سمت خیابان به خصوص نقاط بالاشهر کشور کشیده شود جای دقت دارد، نه از این باب که حرکت مردم تخطئه گردد بلکه از این جهت که آیا می توان این انسجام و هماهنگی در شهرهای زیاد کشور را تصادفی دانست؟ به نظر می رسد باید سطح عمومی فرهنگ مردم را ارتقا داد تا اینچنین مورد سوءاستفاده جریان های خاص سیاسی قرار نگیرند
... تشکیل تجمعات سریع، منسجم و هیجانی آن گاه که برای فوت یک جوان هنرمند مردمی صورت می گیرد به خودی خود هیچ نگرانی ایجاد نمی کند، اما وقتی این فضا و شیوه ی شکل گیری و موقعیت های مکانی تجمعات را با فضای فتنه 88 مقایسه می کنیم یادمان می آید که چگونه سران فتنه و رسانه های بیگانه با طرح موضوع تقلب به عنوان اسم رمز فتنه (به قول آقای ابطحی)، با استفاده از رسانه های مجازی و ماهواره ای، احساسات مردمی که نسبت به ظلم حساسند را به بازی گرفتند و با ایجاد فضای احساسی به موج سواری پرداختند می توان نگران شد.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
ثبت نظر