باد و آفتاب گنج‌های بی‌استفاده ایران

سالهاست نام و اقتصاد کشور ایران در حوزه انرژی به رگ حیاتی نفت گره خورده است. اما این فلات پهناور و ویژگی های اقلیمی‌اش آن را به سرزمینی با پتانسیل‌های بالا در زمینه تولید انرژی‌های نو و تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و انرژی باد تبدیل کرده است.

با این وجود، به دلیل آنکه حوزه اقتصاد و انرژی ایران وابستگی کاملی به نفت دارد تا کنون اقدام خاصی برای توسعه زیرساخت ها و بهره برداری از این انرژیهای نو انجام نشده است. استفاده از مجموعه انرژی تجدید پذیر در ایران هنوز کمتر از یک درصد از کل مصرف انرژی در کشور است که مطابق برنامه پنجم توسعه  قرار است استفاده از آن تا مارس ٢٠١٥  - فروردین 1394 - به ١.٥ درصد افزایش پیدا کند.

طبق گفته کارشناسان سازمان انرژی های نو در ایران که سازمانی وابسته به وزارت نیرو است، ایران با داشتن حدود ۳۰۰ روز آفتابی در سال جزو بهترین کشورهای دنیا در زمینه پتانسیل تولید انرژی خورشیدی جهان است.

با توجه به موقعیت جغرافیای ایران و پراکندگی روستایی در کشور استفاده از انرژی خورشیدی یکی‌ از بهترین راه های برق رسانی و تولید انرژی در مقایسه با دیگر مدل های انتقال انرژی به روستاها و نقاط دور افتاده در کشور از نظر هزینه، حمل‌نقل، نگهداری و عوامل مشابه است.

از سویی دیگر بر اساس استاندارد‌های بین المللی اگر میانگین انرژی تابشی‌ خورشید در مکانی در روز بالاتر از ۳.۵ کیلووات ساعت در مترمربع (۳۵۰۰ وات/ساعت) باشد استفاده از مدلهای مختلف انرژی خورشیدی بسیار اقتصادی و مقرون به صرفه است.

در همین حال گفته می شود بطور متوسط انرژی تابشی‌ خورشید بر سطح سرزمین ایران حدود ۴.۵ کیلو وات ساعت بر مترمربع است، اما در بسیاری از قسمتهای ایران انرژی تابشی خورشید بسیار بالاتر از این میانگین بین المللی است.  به گونه ای که در برخی‌ از نقاط این کشور انرژی تابشی خورشید حتی بالاتر از ۷ تا ۸ کیلو وات ساعت بر مترمربع نیز اندازه گیری شده است.

برخی از کارشناسان انرژی ادعا می‌کنند ایران در صورت تجهیز مساحت بیابانی خود به سامانه‌های دریافت انرژی تابشی می‌تواند انرژی مورد نیاز بخش‌های گسترده‌ای از منطقه را نیز تأمین و در زمینه‌ صدور انرژی برق فعال شود.

با مطالعات انجام شده توسط شرکت DLR آلمان، در کشوری مانند ایران با این میزان از انرژی تابشی‌ خورشیددر مساحتی بیش از 2 هزار کیلومترمربع، امکان نصب بیش از 60 هزار مگاوات  نیروگاه حرارتی خورشیدی وجود دارد.  بر این اساس اگر مساحتی معادل صد کیلومتر در صد کیلومترمربع زمین را به ساخت نیروگاه خورشیدی اختصاص داده شود، برق تولیدی آن معادل کل تولید برق کشور در سال 1389 خواهد بود.

مصارف عمدهٔ استفاده از انرژی خورشیدی نیز عبارتند از تولید الکتریسیته، تولید گرما، خشک کن های خورشیدی، آب شیرین کن های خورشیدی، یخچال خورشیدی، سیستم های پشتیبان مخابراتی، شارژ باتری و ...که خود می تواند به کاهش مصرف و وابستگی این کشور به نفت را سبب شود.

انرژی باد نیز یکی دیگر از عرصه های تولید انرژی تجدیدپذیر و ارزان است که در وسعت پهناور ایران امکان مهار و بهره برداری از آن وجود دارد. طبق تعاریف فیزیکی باد پدیده ای طبیعی است حاصل جابجایی توده‌‌های هوا که به وسیله اختلاف پتانسیل گرمایشی خورشید از سطح زمین به وجود می آید شکل می گیرد.

اصول تولید انرژی در این روش به این صورت است که انرژی جنبشی باد توسط توربین‌های بادی به انرژی مکانیکی تبدیل شده و پس از انتقال به ژنراتور به انرژی الکتریکی‌ تبدیل میشود. آنگونه که در وب سایت سازمان انرژی های نو ایران آمده؛ «ایران کشوری است بادخیز با سرعت باد متوسط بالای ۶ متر برثانیه و به خاطر قرار گرفتن در ۴ مسیر اصلی‌ بادی از جمله مرکز فشار آسیای مرکزی در زمستان، مرکز فشار اقیانوس هند در تابستان، جریان غربی از طرف اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه به خصوص در فصل زمستان و جریان شمال غربی در تابستان از شرایط بسیار استثنای در تحصیل انرژی باد برخوردار است.»

در حال حاضر با توجه به مطالعات انجام گرفته ۲۶ منطقه از ایران که شامل حدود ۴۵ سایت مناسب با راندمان کلی‌ ۳۳ درصد است، شناسایی شده که می تواند در حدود ۶۵۰۰ مگاوات تولید انرژی داشته باشد.

به عنوان مثال در منطقه ای مانند سیستان در شمال استان سیستان و بلوچستان که بادهای 120 روزه معروفی دارد، سالهاست این بادها حاصلی جز ریزگردها، خشکسالی و پیشروی کویر در مزارع و روستاها برای این منطقه از کشور نداشته است. حال آنکه با مهار انرژی این بادها می توان به میزان بسیار زیادی انرژی ارزان و پاک برق تنها در همین نقطه از کشور تولید کرد.

عدم استفاده از انرژیهای نو و تجدیدپذیر در ایران در شرایطی است که هم اکنون بخش زیادی از نفت تولید شده در ایران برای تولید برق مورد نیاز کشور در قالب سوختهای مختلف مانند گاز، مازوت، گازوئیل و ... سوزانده می شود که به غیر از هدردادن بخش زیادی از نفت استخراج شده کشور  منجر به تولید حجم بسیار زیادی از آلودگی نیز می شود. بر اساس اعلام حمید چیت چیان وزیر نیروی دولت روحانی صنعت برق ایران بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی کشور نیز محسوب می‌شود.

هزینه استخراج نفت برای کشوری مانند ایران که از تولید کنندگان قدیمی جهان است، پیش از این رقمی کمتر از 10 دلار برای هر بشکه بود. با این حال در شرایط کنونی که این کشور با بحران بزرگ تحریم‌ها مواجه شده بنا بر ارقام تایید نشده این هزینه به رقمهای بالاتری – بین 20 تا 30 دلار - نیز رسیده است.

از سویی دیگر بر اساس آمار منتشر شده از سوی وزارت نفت در سال 2013 به صورت میانگین روزانه 1.5 میلیون بشکه نفت تولیدی ایران به مصرف داخلی می رسید که بخش عمده ای از این مقدار نفت برای تولید انرژی صرف می شد.

طبق آمارهای منتشر شده در وب سایت وزارت نیرو  در سال گذشته ٣.١٢میلیارد لیتر مازوت در نیروگاه های تولید برق کشور مصرف شد، همچنین در همین سال مصرف گازوییل کشور نیز ٣.٩میلیارد لیتر بود. از سویی دیگر طبق همین آمار از اول فروردین سال‌جاری تا پایان ٢٧دی‌ماه میزان مصرف گاز در کشور ٤.٤١میلیاردمترمکعب بود که بیش از یک‌سوم کل گاز طبیعی تولیدشده در کشور برای تولید برق در نیروگاه‌ها مصرف شده است.

این آمارها همچنین حکایت از ان دارد که از کل برق برای تولیدی ایران که حدود ٢٦٠میلیارد کیلووات ‌ساعت است بین ٩٠ تا ٩٢درصد از آن به وسیله مصرف سوخت‌های فسیلی تولید می شود. این در حالی است که مصرف سوخت فسیلی موجب انتشار گازهای آلوده‌کننده، گلخانه‌ای، ذرات معلق، نیتروژن و هیدروکربن‌های نسوخته می‌شود که از جمله اصلی ترین آلاینده های هوا محسوب می شوند.

آلودگی‌های شدید زیست‌محیطی و همچنین بی‌ثباتی دائمی قیمت جهانی نفت بعلاوه تحریم‌های جهانی علیه ایران در حوزه نفت و گاز در مجموع شرایطی را فراهم کرده است که مسئولان ایرانی را ناچار کرده است هر چه سریعتر به سمت و سوی استفاده بیشتر از انرژی های نو بروند.

با این حال هنوز اقدام قابل توجهی که حاکی از تغییر رویکرد جدی به این بخش باشد انجام نشده است.