علم برای گفتگو با کودکان؛ پری و پنبه‌ای و تپلی

۲۰ اسفند ۱۳۹۴

خواندن در ۵ دقیقه

علم برای گفتگو با کودکان؛ پری و پنبه‌ای و تپلی

اسم‌های پری و پنبه‌ای و تپلی برای نامگذاری پدیده‌های علمی بامزه هستند و لابد برای بعضی از شما خنده‌دار به نظر می‌رسند. ولی از قضا چون بامزه هستند به درد گفتگو با کودکان می‌خورند. ولی سوال اصلی اين است که آيا چنين اسامی را می‌توان برای آموزش هواشناسی به کودکان به زبان ساده استفاده کرد يا نه؟

به نظرم تجربه کردن موضوع خوب است بخصوص از اين نظر که در زبان فارسی و بين کسانی که رشته هواشناسی را در دانشگاه‌ها می‌خوانند نيز هنوز جايگزينی برای اسامی ابرها- چه برای عموم مردم و چه بطور طبیعی برای کودکان وجود ندارد. ابرها به همان نام‌های انگليسی يا لاتين شناخته می‌شوند و تا وقتی نام آن‌ها برای ما معنايی نداشته باشند بسادگی فراموش‌شان می‌کنيم. بنابراين من اسامی پری، پنبه‌ای، و تپلی را با استفاده از ريشه‌های لاتين اسامی ابرها برای نامگذاری آن‌ها انتخاب کرده‌ام ولی اگر پيشنهاد بهتری داريد يا خودتان بطور تجربی چنين نامگذاری‌هايی کرده‌ايد و جواب هم گرفته‌ايد نظرتان را بنويسيد تا با کمک همديگر يک قدم جلوتر برويم.

همه پدر و مادرها می‌دانند که بهترين معرفی برای اين که ابر چيست این است که بگويند ابر يعنی بخار آب. در يک قابلمه آب در حال جوشيدن را که باز کنيد مقداری ابر برای معرفی به بچه‌ها پيدا می‌کنید. در قابلمه را هم که کمی بالاتر بگيريد چکه‌های باران را می‌توانيد نشان بدهيد. ولی چیزی که ديدنش برای بچه‌ها راحت‌تر است همان ابرهای

واقعی آسمان است که شکل‌های متنوعی دارند، گرچه که هنوز اسم و رسم فارسی ندارند. البته همانطوری که توضيح دادم معنی اسم نداشتن اين نيست که خودمان نمی‌توانيم برای‌شان اسم فارسی خلق کنيم.

از اين مقدمه شروع می‌کنم که ابرها بطور کلی به سه دسته تقسيم می‌شوند:

ابرهايی که در ارتفاع بالا قرار دارند، يعنی از ارتفاع 6 کيلومتر به بالا هستند

ابرهای ارتفاع متوسط که در ارتفاع بين 2 تا 6 کيلومتری هستند

و ابرهای ارتفاع پايین که در ارتفاع کمتر از 2 کيلومتری هستند

ولی اندازه گيری اين ارتفاع برای

بچه‌ها کار ساده‌ای نيست. برای شما هم همينطور. اما راه بهتر برای شناخت اين ابرها شکل‌شان است.

ابرهای ارتفاع بالا بطور معمول خيلی نازک هستند و شکل‌شان شبيه است به پر. يعنی شبيه به پرهای پرندگان. ممکن است به نظرتان برسد شبیه به موی تن سگ و گربه هم هستند. در بعضی منابع علمی به شباهت اين ابرها به پر و مو هم اشاره شده است. واقعيتش هم اين است که اسم انگليسی این ابرها يعنی Cirrus برگرفته از همين شباهتی‌ست که به پر و مو دارند. پس می‌شود اسم اين ابرها را در فارسی بگذاريم "ابر پری".

ابرهای پری در ارتفاع زياد تشکيل می‌شوند و در نتيجه در آن‌ها ذرات يخ وجود دارد. وقتی اين ابرها در آسمان هستند هوا بطور عمومی خوب است. حرکت این ابرها را می‌توانيد با چشم ببينيد و در نتيجه مسير باد را تشخيص بدهيد. بطور معمول ابرهای پری تکه تکه هستند ولی

Cirrostratus) مربوط به اين دسته از ابرها هستند.

دسته دوم يا ابرهای پنبه‌ای در ارتفاع متوسط قرار می‌گيرند و سايه روشنی از رنگ سفيد و خاکستری در آن‌ها می‌بينيد. در اين ابرها قطرات آب بيشتر از ذرات يخ است. دليلش اين است که به سطح زمين نزديک‌ترند و از سرمای کمتری برخوردار می‌شوند. بنابراين آب در آن‌ها بيشتر از يخ است. ابرهای پنبه‌ای می‌توانند مثل دانه‌های جدا جدای پنبه يا شبيه به يک بالشتک پنبه به هم چسبيده باشند. اگر ابرهای پنبه‌ای جدا جدا را صبح زود ببينيد احتمال اين که بعدازظهر توفانی داشته باشید بسیار زياد است. باز هم جهت اطلاع شما اين که دو اسم انگليسی آلتو-استراتوس (Altostratus) و

Altocumulus) مربوط به ابرهای پنبه‌ای هستند.

و دسته سوم که عبارت است از ابرهای تپلی که آن‌ها را در ارتفاع پايین می‌بينيد و درست همين ابرها هستند که به شکل‌های مختلف مثل کشتی و خرگوش و پرنده درمی‌آيند. می‌شود گفت سرگرم کننده‌ترين ابرها برای بچه‌ها همين ابرهای تپلی هستند. ابرها تپلی اگر جدا جدا باشند باران درست نمی‌کنند اما وقتی خيلی نزديک به زمين باشند تبديل به مه می‌شوند. اين هم قابل درک است که نزديکی به زمين باعث بخار شدن مقدار بيشتری از آب موجود در ابرها می‌شود و مه جای آن‌ها را می‌گيرد. اما همين ابرهای تپلی وقتی در کنار هم جمع می‌شوند آنوقت می‌توانند رعد و برق و باران و برف و تگرگ درست کنند. بنابراين هر جا مه يا رعد و برق می‌بينيد محصول ابرهای تپلی هستند. دو اسم کومولوس (Cumulus) و کومولو-نيمبوس (Cumulonimbus) مربوط به اين ابرها هستند.

خوب اين از ساده سازی اسامی ابرهای معروف برای گفتگو با بچه‌ها. نظرتان را برايم بنويسيد.