گفت‌وگو با هادی خوجینیان
محمد تنگستانی
در اولین بخش از این گزارش ناشران ایرانی را به سه دسته حکومتی، دولتی( خصوصی) و مستقل تقسیم کردم و بخش‌هایی از گفت‌وگوی ایران‌وایر با یکی از فعالین حوزه نشر در ایران را برای شما منتشر کردم.
در دومین بخش از این گزارش که ویژه شصت‌ونهمین نمایشگاه کتاب فرانکفورت است، به خنثی بودن ناشران مستقل ایرانی پرداخته‌ایم. به باور ما نمایشگاه‌های بین‌اللملی بهترین مکان برای رودررویی و قدرت‌نمایی فرهنگی با تفکرات سانسور زده در حکومت جمهوری اسلامی است و ناشران مستقل خارج کشور باید در این رویدادهای فرهنگی حضور داشته باشند. عدم حضور ناشران مستقل در نمایشگاه‌های بین‌المللی به معنی باز بودن راه برای ناشران دولتی و حکومتی در راستای عرضه آثار سانسور شده است. ناشران دولتی( خصوصی) در این رویدادهای مهم در جایگاه ناشران اپوزیسیون همیشه ظاهر شده‌اند، هرچند که آنها محوریت کتاب‌هایشان در راستای اهداف ایدئولوژیک نیست و کمتر از ناشران حکومتی حمایت می‌شوند اما باز کتاب‌هایی را منتشر می‌کنند که از تیغ سانسور گذشته است، در نتیجه «جامه کهنه‌ست ز بزاز نو».
نمایشگاه‌هایی بین‌المللی کتاب خارج از ایران، تنها جایی است که ناشران مستقل ایرانی می‌توانند در یک مکان رودرروی ناشران حکومتی و دولتی قرار بگیرند این رویارویی علاوه بر کمک به اقتصاد نشر مستقل به مخاطب امکان عرضه و معرفی آثار نویسندگانی را می‌دهد که تن به سانسور نداده‌اند. به باور من عدم حضور ناشران مستقل کم‌لطفی از طرف این ناشران به نویسندگانی است که با سانسور آثارشان مخالف هستند. در ادامه گفت‌وگوی ایران‌وایر با «هادی خوجینیان» مدیر انتشارات مهری را می‌خوانید:
حضور ناشران مستقل در نمایشگاه‌هایی مانند نمایشگاه فرانکفورت می‌تواند استقلال در صنعت نشر را در برابر سانسور به مخاطب عرضه کند یا نه؟
ـ حرف و گفته شما درست است. ما باید به عنوان ناشران مستقل ایرانی در نمایشگاه‌های بین‌المللی حضور داشته باشیم اما چند نکته را نباید فراموش کرد. مهمترین آنها وضعیت مالی است. اگر قرار باشد بنا به تعریف و دسته بندی شما به ناشران نگاه کنیم هرگز نباید فراموش کرد که ناشران دولتی و حکومتی از پشتوانه مالی ثابت و قدرتمندی برخوردار هستند. شرکت ناشران مستقل در این گونه رویدادهای مهم قاعدتا به انتشار آثار بدون سانسور کمک خواهد کرد. می‌تواند به مخاطبین غیر ایرانی نشان بدهد در مقابل آنها ما هستیم و به انتشار کتاب با استاندارد‌های جهانی و بدون سانسور باور داریم. حتی من فکر می‌کنم باید کنار آنها باشیم تا نشان بدهیم در مقابل سانسور که برای برخی ارزش قلمداد می‌شود، در بین جامعه ایران هم ناشرانی هستند که مفهومی مانند سانسور را قبول ندارند و وجود سانسور برایشان نه اینکه ارزش نیست، بلکه ضدارزش هم قلمداد می‌شود. ما با همکارن ناشرمان در ایران که در بخش خصوصی فعالیت می‌کنند در یک جنگ مسلحانه نیستم، ما تنها بر این باوریم که کتاب باید با استاندارد‌های جهانی منتشر شود و سانسور کلیت این استاندارد را زیرپا می‌گذارد.
این فارسی زبان‌ها و مخاطبین غیر ایرانی هستند که باید قضاوت کنند و بین کتاب سانسور شده و کتابی که بدون سانسور منتشر شده است، با حمایت خودشان به آن مشروعیت ببخشند.
بر خلاف ناشران دولتی و حکومتی، ناشران مستقل در اغلب رویدادهای مهم نشر در جهان حضور ندارند و خنثی هستند. قاعدتا هزینه و حمایت‌های دولتی اهمیت دارد. این در حالی است که ناشران دولتی حاضر در شصت‌ونهمین نمایشگاه کتاب فرانکفورت با توجه به اخبار و اطلاعات منتشر شده در رسانه‌ها با هزینه شخصی از ایران به آلمان آمده بودند.
گمان نمی‌کنید بعد از حدودا چهار دهه وقت آن رسیده است ناشران مستقل خارج از کشور یک اتحادیه نشر مستقل تشکیل بدهند و در برابر سانسور و خفقان در صنعت نشر متحد شوند؟
ـ ایرادی که به تمام همکاران مستقل‌ام دارم این است که باید و باید در نمایشگاه‌های کتاب مثل نمایشگاه کتاب لندن، فرانکفورت، پاریس و ... شرکت کنیم. به قول شما ناشران خصوصی با هزینه شخصی به آلمان آمده بودند، برای ما که در اروپا زندگی می‌کنیم هزینه‌های سفر هم کمتر از آنهاست. درست است که گفتم مهمترین موضوع کمک‌های مالی دولت از آنهاست و
مانند آنها از ما حمایت نمی‌شود. اما علاوه بر نداشتن آن حمایت‌ها ما چیزهایی دیگری را هم نداریم که خودمان باید آنها را فراهم کنیم. ما باید از بستری که جامعه آزاد در اختیارمان گذاشته است به نفع مطلوب استفاده کنم. ما باید یک تشکل صنفی داشته باشیم. وقتی تشکل صنفی داشته باشیم به عنوان مثال ۶۰۰۰ هزار یورویی که باید برای کرایه غرفه در یک نمایشگاه بین‌الملی پرداخت کرد را از هزینه‌ها داخلی و حق عضویت‌ها پرداخت کنیم. ما اگر یک اتحادیه یا صنف مستقل تشکیل بدهیم حتما می‌توانیم موفق‌تر از الان باشیم و آن‌وقت شما به ناشران مستقل نمی‌توانید بگویید ناشران مستقل اما خنثی.
من هر سال در نمایشگاه کتاب لندن به عنوان شرکت کننده عادی حضور دارم، بارها مشاهده کرده‌ام کشورهای فقیر یک غرفه کوچک کرایه کرده‌اند و کتاب‌های حدودا ۴۰ ناشر را در آن عرضه می‌کنند. ما هم می‌توانیم همین کار را بکنیم اما خوب شرط اولش این است که متحد شویم و اتحادیه‌ای داشته باشیم. ما ایرانی‌ها اصولا عادت به کارهای گروهی و تیمی نداریم. بعد از چند دهه، دو سال است که نمایشگاه کتاب بدون سانسور را در اروپا و امریکا برگزار می‌کنیم که خود این اتفاق امیدبخش است اما کافی نیست. حتما با این اتفاق یعنی برگزاری نمایشگاه کتاب بدون سانسور، با تمام گرایش‌های سیاسی که ناشران مستقل دارند، کم‌کم به یک صنف یا اتحادیه خواهیم رسید. اول و آخر ما ناشران مستقل مجبور خواهیم بود یک اتحادیه، صنف و یا تشکل مستقلی را در راستای فعالیت‌های فرهنگی و مقابله با سیستم سانسور ایران تاسیس کنیم. ما باید بستری آزادتر را در اختیار نویسندگان، شاعران و پژوهشگران بگذاریم، دقیقا آنهایی که می‌خواهند آزادانه آثارشان را بدون سانسور در اختیار مخاطب بگذارند. اتفاقا ما در خارج از کشور فرصت، بستر و امکانات بیشتری داریم.
ژانر ادبیات کودک، به این دلیل که سبب تربیت نسل جوان خواهد شد، یکی از مهمترین ژانر‌‌های ادبی در جهان است. در شصت‌ونهمین نمایشگاه کتاب فرانکفورت ناشران ادبیات کودک و ناشرانی که به ارزش‌های مذهبی و جنگ ایران و عراق اهمیت بیشتری می‌دهند، حضور چشم‌گیری داشتند. فرض را بر این می‌گذاریم که ناشران مستقل خارج از کشور هم در این نمایشگاه حاضر می‌شدند. انتشارات مهری چه آثاری برای روشنگری مخاطب در مقابل کتاب‌هایی که در راستای ایدئولوژی‌های فکری و ارزشی جمهوری اسلامی است، چاپ و عرضه کرده است؟
ـ در مورد کتاب کودک حق با شماست و حداقل انتشارات مهری، تا کنون سه اثر بیشتر منتشر نکرده است. اما طرحی در دست اجرا داریم. این طرحی که ما در حال عملی کردن آن هستیم به دور از هر نگاه ایدئولوژیک است. مشکلی که بیرون از ایران وجود دارد تکثر نگاه‌های سیاسی است. ادبیات هم مهمترین تریبون تفکرات سیاسی محسوب می‌شود. ما در انتشارات مهری قرار نیست به کودک بگویم چگونه فکر کند، بلکه قرار است چگونه پیدا کردن راه درست را در این سری کتاب‌‌ها هدف خود قرار بدهیم. هرچند این نکته را هم نباید فراموش کنید که در خارج از ایران خانواده‌ها اغلب آموزش و پروش کودکانشان را برپایه جامعه میزبان می‌گذارند چون کودک در آن جامعه آموزش می‌بیند و رشد می‌کند. اما این وظیفه بر دوش من به عنوان ناشر مستقل هست که به فکر کودکان و نوجوانانی که در جامعه میزبان رشد می‌کند هم باشم. اما در ژانر دفاع مقدس و کتاب‌های ارزشی؛ آنها پول دارند و فضاهای بزرگ را می‌گیرند و در هر نمایشگاهی هم شرکت می‌کنند چرا؟ چون به عنوان یک حکومت پشتوانه مالی دارند. اما باید دید استقبال از کتاب‌های ارزشی چگونه است. ایا مخاطب فارسی زبان و غیر فارسی زبان از آنها استقبال می‌کند؟ چند سال پیش در نمایشگاه کتاب چین و پکن تعدادی از کتاب‌های عرضه شده در غرفه ایران به این دلیل که در آنها تبلیغ جنگ و جنگ‌افروزی شده بود، توسط مسئولین آن نمایشگاه جمع‌آوری شد. سوال و زاویه نگاه شما درست است اما این نکته‌ها را هم باید در نظر گرفت. خیلی مضحک است کتاب‌های حکومتی اسلامی که با ریا مدعی دوستی و صلح است مروج جنگ شناخته بشوند. اما اینکه ما کاری نکرده باشیم هم درست نیست، به عنوان مثال انتشارات مهری در همین چند ماه گذشته مقدمات انتشارت کتابی از «زکریا هاشمی» با محورت جنگ و ضدجنگ را مهیا کرده است. فرق ما ناشران مستقل با دولت جمهوری اسلامی در این است که ما به مخاطب نمی‌گوییم چه چیزی خوب است و چه چیزی بد، می‌گوییم بخوان، خودت قضاوت کن در حالی که جمهوری اسلامی با سانسور نظرات منتقدین و مخالفین خودش برای مخاطب تصمیم می‌گیرد چه بخواند و چه نخواند. با سانسور کتاب آنها به تفکر مخاطب توهین می‌کنند به مخاطب می‌گویند این تفکر خوب است و غیر از این بد، سانسور کتاب توسط دولت اسلامی در دنیای امروز که هر مخاطبی چند تریبون دارد مضحک است. این تفاوت ناشران مستقل با ناشران دولتی و حکومتی است.
از شصت‌ونهمین نمایشگاه کتاب فرانکفورت بیشتر بخوانید:
ناشران مستقل مبارزه‌ای در ویترین‌سازی با ناشران دولتی ندارند
مردمی که بیشتر می‌خوانند و کمتر می‌فهمند
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
ثبت نظر