آنورکسیا و لاغرهایی که خود را چاق می‌­بینند

«محبوبه» در مدت کوتاهی بیش از 30 کیلو وزن کم کرد اما هم‌چنان باورش نمی‌شود که دیگر چاق نیست. جلوی آینه، اندام‌های لاغرش به چشمان او هنوز چاق می‌آیند.

خواهرش، «مهدیه» می‌گوید:«آن قدرهیچی نخورد تا کارش به بیمارستان کشید. آن جا هم گوشش بدهکار نبود؛ یعنی به مرحله­ بدی رسیده بود. هرچه هم می­خورد از شدت استرس چاقی، استفراغ می­کرد. روزهای آخر، یک دختر 35 کیلویی بود که یک متر و 60 سانت قد داشت اما بازهم از هیکل خودش راضی نبود.»

خواهر کوچک مهدیه لاغر بود اما خود را چاق می‌پنداشت. محبوبه در سن 16 سالگی بر اثر ابتلا به بیماری «آنورکسیا» یا «بی‌اشتهایی عصبی»(Anorexia Nervosa) جانش را از دست داد.

مهدیه می­گوید: «بعد از مرگ محبوبه، مادرم به اسم "رژیم" حساسیت پیدا کرده. هر کسی را می­بیند که در حال رژیم گرفتن است، گریه سر می‌دهد و با التماس از او خواهش می­کند دست بردارد.»

بالا رفتن میزان آگهی‌های قرص‌های چربی‌سوز، گن‌های لاغری، پکیج‌های کاهش وزن و... نشان می‌دهد که تمایل به لاغر شدن در جامعه‌ ما روز به روز افزایش می‌یابد. لاغری و رسیدن به اندام ایده‌ال در ذهن بعضی افراد شبیه رویا می­شود و شخص هرچه وزن کم می‌کند، باز خود را در مقابل آینه چاق می‌بیند. در نتیجه، آن قدر غذا نمی‌خورد تا آسیب‌های جدی به بدن خود وارد می‌کند و در برخی مواقع به علت نقص در فعالیت اندام‌هایی مثل قلب در اثر نخوردن، جان خود را از دست می­دهد.

در سال ۲۰۰۶، «آنا کارولینا رستون»، مدل ۲۱ ساله برزیلی به علت ابتلا به همین بیماری جان خود را از دست داد. شاید افزایش تمایل به لاغری سبب شده سازندگان عروسک به فکر تولید عروسکی چاق‌تر از «باربی» بیفتند. عروسک «لامیلی» که قرار است به زودی به بازار بیاید، دور کمر و دورسینهای بزرگ‌تر از باربی دارد.

طراح این عروسک گفته است: «لامیلی دختری با اندامی متوسط، سالم و قوی و با آرایش بسیار کم است و اندام او بر اساس متوسط ابعاد جسمانی یک دختر جوان ۱۹ ساله طراحی شده است.»

بی‌‌‌اشتهایی عصبی چیست؟

بی‌اشتهایی عصبی در سایت دانشگاه علوم پزشکی تهران این گونه تعریف شده است: «یک اختلال غذایی است که به ‌موجب آن، افراد به خود گرسنگی می‌دهند. افرادی که از آنورکسیا رنج می‌برند، دچار کاهش وزن شدید می‌شوند. این کاهش وزن معمولاً 15 کیلوگرم پایین‌تر از وزن طبیعی فرد است. آن‌ها با وجود این ­که بسیار لاغر هستند، تصور می‌کنند که اضافه وزن دارند.»

دکتر «کوروش جعفریان»، متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه تهران معتقد است که این بیماری بیش‌تر دختران جوان را درگیر می‌کند. او به «ایران‌وایر» می‌‌گوید:«آنورکسیا معمولاً دختران نوجوان را تحت‌ تاثیر قرار می‌دهد. این افراد بعد از این که وزن بسیار زیادی کم می‌کنند و این‌ کار را تا بیمار شدن و حتی مرگ پیش می‌برند، تصور می‌کنند که هنوز اضافه وزن دارند.»

در کتاب «زمینه روان‌شناسی هیلگارد» نوشته شده که احتمال وقوع این بیماری در زنان 13 تا 30 ساله، 20 برابر مردان است.  به گفته  جعفریان، مبتلایان به این بیماری عادات غذایی عجیبی دارند: «معمولا آن‌ها از غذاخوردن در حضور دیگران خودداری می‌کنند. گاهی ‌اوقات این افراد غذاهای بسیار سنگین و حجیمی برای دیگران آماده می‌کنند اما خودشان هیچ از آن نمی‌خورند.»

می‌گوید:«این اختلال در طبقه‌های اجتماعی- اقتصادی بالاتر شایع‌تر است و آن‌هایی که در فعالیت‌هایی شرکت دارند که لاغر بودن مساله مهمی به شمار می‌رود، بیش‌تر به این اختلال دچار می‌شوند؛ مثل رقص، نمایش و دونده‌های استقامت.» 

نتایج پژوهشی که سال 1997 در امریکا انجام شد، نشان داد که افراد بی‌اشتها تمام توجه خود را صرف محاسبه مقدار کالری موجود در غذا می‌کنند و این توجه به حدِ وسواس میرسد. «مونیکا»، یکی از کسانی که برای درمان بی‌اشتهایی عصبی به روان‌پزشک مراجعه می‌کرد، به درمان‌گر خود گفته بود: «تمبر نامه را هم برای چسباندن به پاکتش با زبانم تر نمی‌کنم چون معلوم نیست چه‌قدر کالری داشته باشد.»

جعفریان، کسالت، احساس ضعف و سرما به ویژه در ناحیه‌ نوک انگشتان و عقب افتادن زمان قاعدگی را از نشانه‌های ابتلا به این بیماری می‌داند و می‌گوید: «عضله‌ها و استخوان‌های این بیماران آن قدر ضعیف می‌شوند که از انجام کارهای معمولی هم در برخی موارد عاجز هستند. اختلال‌های قلبی و عروقی در این بیماران بسیار شایع است، فشار خون پایین دارند و به شدت دچار کم‌خوابی هستند. سیستم قلب و کبد این بیماران نیز مختل می‌شود و حتی اسکلت مغزی و جمجمه‌ آن‌ها هم به اندازه کافی رشد نمی‌کند. این مشکلات در نوع پیشرفته­ این بیماری ممکن است منجر به مرگ بیمار شوند.»

خودشیء انگاری

این متخصص تغذیه معتقد است که تصویر ذهنی این افراد از خودشان با تصویر واقعی آن­ها منطبق نیست و نداشتن اعتماد به نفس و کمبود محبت از پیامدهای ابتلا به این بیماری هستند.

در کتاب زمینه روان‌شناسی هیلگارد آمده که در 40 سال گذشته تاکید بر لاغری زنان برجسته‌تر شده است. در این کتاب، تصویر «جین منسفیلد» که در دهه 1950 به عنوان زن خوش‌اندام تلقی می‌شد، کنار تصویر «جنیفر لوپز»، خواننده و هنرپیشه هالیوود قرار گرفته است؛ لوپز به مراتب لاغرتر از منسفیلد است.

«فریده دریاباری»، روان‌شناس نیز معتقد است که لاغری در دنیای امروز به شدت مد شده و افرادی در دام بی‌اشتهایی عصبی می­افتند که احساس می­کنند از مد عقب مانده­اند.

او با اشاره به محبوبیت عروسک‌های باربی به «ایران‌وایر» می‌گوید: «عروسک‌های باربی حتی بچه‌ها راهم به لاغری تشویق می‌کنند. مدل‌ها و ستاره‌های سینما نیز همگی لاغری بیش از اندازه را تبلیغ می‌کنند. بسیاری افراد با دیدن تصویر مدل­ها و مقایسه اندام خود با آن‌ها، دچار نارضایتی می­شوند.»

او با اشاره به نظریه خود شیء انگاری می‌گوید: «براساس این نظریه، زنان و دختران می‌آموزند که دیدگاه شیء‌انگارانه‌ دیگران درباره بدن خود را درونی‌سازی کنند. خودشی‌ء انگاری به این معنا است که فرد بیش‌تر از دیدگاه سوم شخص درباره بدن خود می‌اندیشد و آن را ارزیابی می­کند.»

دریاباری معتقد است که این بیماری ممکن است دلایل اجتماعی یا خانوادگی دیگری هم داشته باشد و وظیفه روان‎شناس این است که با شناخت این عوامل، به درمان بیمار کمک کند:« ممکن است برخی افراد به خاطر چاقی از سوی خانواده یا دوستان خود سرزنش شوند و همین موضوع زمینه‌ ابتلا به آنورکسیا را در این افراد به وجود آورد.»

مبتلایان به آنورکسیا‌ی حاد پس از درمان در بیمارستان و رسیدن به وزن قابل قبول، باید تحت درمان روان‌شناسان قرار گیرند. به گفته دریاباری، آنورکسیا قابل درمان است اما مانند هر اختلال روحی دیگری، ممکن است درمان آن به زمان نیاز داشته باشد. فرد مبتلا به حمایت زیاد اطرافیان و خانواده خود نیاز دارد