دغدغه های دولت روحانی درباره هفت میلیون "علاف"

رجب 39 ساله، ابتدای نیاوران روی سکویی نشسته است. منتظر هر جوری کاری  است، از بنایی تا حمل و نقل وسائل خانه. دو فرزند دارد:"الان 4 روز است از 8 صبح آمده ام نشسته ام، اما اصلا خبری نیست، زمستان ها کار کم بوده همیشه، اما نه اینقدر کم."

از رجب می پرسم آیا تمام سال کار می کند، زهرخندی می زند و می گوید " کار برای یک هفته نیست، چه برسد یکسال، من 3 سال شاگردی می کردم تو مکانیکی. طرف جمع کرده رفته است. صد جا هم رفتم همه شاگرد داشتند. من هم سرمایه دارم که مکانیکیبزنم؟ خب چه کار کنم. میام اینجا برای بنایی وا میستم. اما نیست. زیر پایم علف سبز می شود. برای ما شغل درست کنند  بعد ببینند ما دنبال کار هستیم یا نه."

وقتی به او می گویم یک مسئول دولتی افرادی چون او را "علاف" می نامند عصبانی می شود:" علاف 7 جد آبادشان است. کجا علافی کردیم ما. من اگر علاف بودم که می رفتم می خوابیدم. "

"علاف و بیکاره" گزاره های جدیدی هستند که  معاون کارآفرینی و توسعه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت حسن روحانی برای توصیف حدود 7 میلیون نفر از شهروندان ایرانی به کار برده است. به گفته حسین طایی چنین افرادی نه مهارتی دارند، نه شغلی و نه اساسا دنبال شغل می گردند.

معاون وزیر کار توضیحات بیشتری نیز برای روشن شدن این گزاره ها ارائه کرده :"اصطلاح خارجی به این گروه از بیکاران 'neet' گفته می شود که  در دوره ای به دنبال کار می روند، ولی پس از مدتی به صورت ابر پراکنده شده و خبری از آنها نیست و در اصطلاح عامیانه به این بیکاران، 'علاف' نیز گفته می شود."

علی اکبر مهدی، استاد جامعه شناسی در دانشگاه نورث ریج کالیرفنیا در مصاحبه با ایران وایر  در تحلیل مواضع اخیر طایی می گوید :" بیكاران كسانی هستند كه از كار بركنار شده اند ولی همچنان دنبال كار میگردند، چه مهارت لازم داشته باشند و چه نه. گزاره. "بعضی اوقات دنبال كار می گردند و بعضی اوقات نه" قدری مغالطه و ابهام آفرینی است." دکتر مهدی در عین حال معتقد است :" استفاده از  "علافی" كه در فرهنگ ایرانی بار منفی زیادی دارد و مسئولیت امر را بعهده فرد می گذرد، كار مناسبی آن هم توسط معاون وزیر نیست. تحقیر بیكاران و توصیف آنها بعنوان علاف نه تنها توصیف خوبی نیست، بلكه روحیه كارجویی كارگران را نیز كاهش می دهد."

در گزارش های مرکز آمار ایران نیز بخشی برای افرادی که طائی "علاف" نامیده، وجود دارد، البته با عبارتی متفاوت تر : "جمعیت غیر فعال اقتصادی" که شامل تمام افرادی است که در هیچ گروه شاغلان یا بیکاران قرار نمی گیرند." در مقابل "جمعیت فعال" شامل گروه شاغلان و بیکاران می شود. برای اینکه وزارت کار کسی را شاغل در نظر بگیرد تنها کافی است وی در یک هفته مرجع، تنها یک ساعت کار کرده باشد.

در احتساب نرخ بیکاری ایران هم جمعیت غیر فعال اقتصادی یا همان ها که معاون وزیر کار "بیکاره" نامیده است حساب نمی شوند، یعنی نرخ بیکاری عبارت است از تعداد بیکاران تقسیم بر جمعیت فعال. در گزارش مرکز آمار شاخصه ای برای جمعیت "علاف" وجود ندارد اما با بررسی شاخصه "نرخ مشارکت اقتصادی" می توان دریافت کدام استان های ایران بیشترین جمعیت "غیر فعال" را دارد. کمترین نرخ مشارکت اقتصادی بر اساس اطلاعات مرکز آمار در سال 91 متعلق به این استان ها است : سیستان و بلوچستان (28.3)، کهگیلویه و یویراحمد (.29.6) و سمنان (31.1)

در صورتی که نرخ جمعیت "بیکاره ها یا علاف ها" در بررسی نرخ بیکاری مورد محاسبه قرار گیرد، درصد بیکاری به طور چشمگیری بالا می رود. برای نمونه در نظر بگیریم جمعیت بیکاری بر اساس جمعیت تمام بیکاران ( از جمله علاف ها) تقسیم بر کل جمعیت فعال و جمعیت غیر فعال محاسبه شود، جمعیت بیکاران 3 میلیون نفر باشد، جمعیت علاف ها 7 میلیون، جمعیت فعال 20 میلیون و مجموع جمعیت فعال و

غیر فعال ( 20 +7)  27 میلیون فرض شود، در محاسبه ای بدون در نظر گرفتن علاف ها  نرخ بیکاری ( 3 تقسیم بر 20) 15 درصد اعلام می شود و در محاسبه ای شامل علاف ها نرخ بیکاری ( 10 تقسیم بر 27) به 37 درصد می رسد.

محمد و علیرضا هر دو 27 ساله از ساکنان کوچه اسدی در محله جوادیه تهران هستند، کنار موتوری متعلق به محمود روی زانوهای خود نشسته اند ، به اطراف نگاه می کنند. هر از چندی نیز چند کلمه با یکدیگر حرف می زنند . محمد تا یک کلاس قبل دیپلم درس خوانده است و در بازار مبل یافت آباد کارگری می کرده است: "با صاحب کارم دعوام شد سر پول ، اومدم بیرون، یافت آباد برده داری می کنند، برای ماهی 600 هزار تومن گفتم نمی ارزد. زدم بیرون." از او می پرسم در جستجوی شغل تازه ای نیست:" 3، 4 ماه است عموم گفته برات کار جور می کنم، ولی هنوز که خبری نیست."

او چنان که خودش می گوید با مستمری که مادرش از بابت شغل پدر مرحومش دریافت می کند و پول یارانه ها فعلا گذران عمر می کند :" بد نیست بابا، میشینیم اینجا یکم استراحت می کنیم. الان منتظریم بچه ها بیایند قرار است برویم فوتبال بزنیم. شما نگران ما نباش". علیرضا هم با او می خندد و در می آید :" به نظر من یا باید درست کار کرد، یا نصف نیمه نه، کثیف کاری نباید کرد، به هر کاری تن بدی باختی. "

دکتر مهدی برای توصیف افرادی که در ایران ناامید از گرفتن کار شده اند و دیگر دنبال کار نمی روند را " بیکار مخفی یا بیکار پنهان" توصیف می کند و می گوید :"مقوله اخیر نیز شامل كسانی كه حتی كار میكنند ولی در شغلی كه هیچ ارتباطی با مهارت آنها ندارد – فرد از روی ناچاری آن كار را انجام می دهد. جامعه شناسان وی را جزو بیكاران پنهان محسوب میدارند، گرچه در آمار اقتصادی "شاغل" اثری از آنها نیست. جامعه شناسان از واژه های "اشتغال پایدار،" اشتغال مولد،" "اشتغال ناقص" و "اشتغال كاذب" هم نام میبرند. از نظرآماری، اغلب اقتصادانان این موارد را جزو "اشتغال" محسوب می كنند چرا كه افراد كار كرده و درآمد دارند، حالا كارشان بی ارزش است، كاذب است، ناقص است و یا پایدار نیست و هست، اموری جامعه شناسانه است كه از نظر آنها باید با میزان "كارآمدی،" "موثر،" "سالم،" و غیره ارزیابی شود – ارزیابی ای كه بیشتر جنبه تحلیلی و جامعه شناسانه دارد و نه آماری. "

معاون وزیز کار ایران که هشدار داده این گروه بیکاران می توانند برای بازار کار و اقتصاد ما مشکل ساز شوند، توضیح مشخصی نداده است که  وزارت کار به عنوان متولی دولتی حمایت از اشتغال شهروند  طور مشخص چه مسئولیتی در قبال افرادی همچون رجب داردیا چه کاستی ها و کم کاری هایی در سیاست های دولت برای آموزش و ماهر کردن آن ها وجود داشته است. علی اکبر مهدی به ایران وایر می گوید :" در كشورهای توسعه یافته با اقتصاد سازمان یافته، دولت ها و بازار كار مسولیت پرورش و تعلیم نیروی كار را بعهده می گیرد. اینكه این افراد مهارتی ندارند و امكانی برای استخدام آنها، چه در جهت كسب مهارت لازم و چه در جهت ایجاد كار مناسب با مهارت شان، وجود ندارد، خود مشكل دولت و یا نهادهای اقتصادی است."

در جوادیه ، مرتضی که به گفته خودش 20 سال است خاروبار فروشی خودش را اداره می کند، شاکی از تعداد جوانانی که هر روز در محله وی در خیابان ها پرسه می زد، می گوید:"به خدا ذله شده ایم. اینها خب کار ندارند، هر روز از 9 صبح می آِیند تا غروب همینطوری پرسه می زنند. خب می روند مزاحمت ایجاد می کنند، مواد جابجا می کنند، من خواهش می کنم اگر دولت می خواهد خدمتی کند فکری به حال اینها بکند، اگر این جوانان را سر کاری نگذاریم، به خدا مملکت آتش می گیرد."