خراسان جنوبی، سومین استان پهناور ایران است اما بخش عمده‌ای از مساحت آن را مناطق کویری غیرقابل زیست تشکیل می‌دهند. به همین دلیل ازنظر جمعیتی، خراسان جنوبی یکی از خلوت‌ترین کانون‌های جمعیتی ایران است، چنانکه از آخر جدول در رده چهارم قرار دارد.
استانی که به‌رغم بهره‌مندی خدادادی از منابع استراتژیک، یکی از محروم‌ترین استان‌های ایران است. خراسان جنوبی غنی‌ترین منابع معدنی ایران را -از اورانیوم و طلا گرفته تا فلزات و سنگهای گران‌قیمت- در اختیار دارد. چنانکه در مقام قیاس آن را عسلویه شرقی لقب داده‌اند؛ اما همین عسلویه شرقی در میان ۳۱ استان ایران کمترین سهم از اقتصاد ایران را دارد. آمار فقر در آن بالا است و کمترین سرمایه‌گذاری از سوی بخش‌های دولتی یا خصوصی در آنجا انجام می‌شود.
در انتخابات مجلس گذشته، ۷۲ درصد مردم استان در انتخابات شرکت کردند، اما با توجه به بالا گرفتن مشکلات سیاسی و اقتصادی در یک سال گذشته، راضی کردن مردم برای مشارکت در انتخابات کار آسانی نیست. چه چیزی می‌تواند اهالی خراسان جنوبی را وادار به حضور پای صندوق‌های رای کند.
در این گزارش تلاش شده، ضمن مرور بیش از ۳۰ شاخص اصلی در بخش‌های جمعیت، سیاست، اقتصاد، جامعه، سلامت و محیط‌زیست و حوادث طبیعی، تصویری واقع‌گرایانه از اولویت‌ها و چالش‌های منطقه‌ای در استان ترسیم شود.
مسایل و اولویت استان در آستانه انتخابات مجلس یازدهم
۱- محرومیت
استان خراسان جنوبی یکی از استان‌های محروم ایران است. نه‌فقط مشاهدات میدانی و گزارش‌هایی که از فقر گسترده در این استان حکایت دارد، بلکه بسیاری از شاخص‌های اقتصادی هم تایید و ثابت می‌کنند که محرومیت به معنی عدم برخورداری از امکانات مساوی با سایر مناطق کشور، در این منطقه ساری و جاری است.
طبق آخرین آمار حساب‌های منطقه‌ای در میان ۳۱ استان ایران، خراسان جنوبی کمترین سهم را از اقتصاد ایران دارد. کمی بیش از نیم درصد کل تولید ناخالص داخلی ایران که نصف سهم این استان از جمعیت کل کشور است؛ یعنی به عبارتی سهم شهروندان این استان از اقتصاد حدود نصف متوسط کشوری است.
دلیل این امر بی‌شک کمبود بنگاه‌های تولیدی و خدماتی است که حاصل فقر انباشته سرمایه‌گذاری و هدررفت منابعی است که تا الان به کار توسعه نیامده است.
این‌ها همه در حالی است که به‌رغم خشک‌سالی و کمبود منابع آب و بسیاری دیگر از عوامل ناپایدارکننده، خراسان جنوبی بی‌استعداد در توسعه نیست. ظرفیت‌های طلایی مانند معادن بی‌نظیر طبیعی آن -از اورانیوم گرفته تا سنگهای گران‌قیمت- و حتی حق طبیعی تولید انحصاری زعفران -که یک محصول منحصربه‌فرد در تمام دنیا است- همه می‌توانسته‌اند و هنوز هم می‌توانند موتور توسعه را در این استان روشن کنند؛ استانی محروم، اما مستعد که اولویت اول و ذاتی آن، صرف‌نظر از همه مشکلات و مسایل مقطعی، توسعه است و توسعه.
۲- خشک‌سالی
خراسان جنوبی یکی از بحرانی‌ترین مناطق ایران ازنظر خشک‌سالی و خشکیدگی است. در جریان سرشماری سال ۱۳۹۵ کاشف به عمل آمد، بیش از ۱۷۰۰ روستا از ۳۵۶۰ روستای استان در فاصله پنج سال خالی از سکنه شده‌اند. آن‌هم در منطقه‌ای که طبق سرشماری سه سال پیش ۴۰ درصد مردم آن در مناطق روستایی زندگی می‌کردند.
بی‌شک رونق کم شهرهای استان انگیزه فرار روستاییان نبوده، بلکه تنگ‌تر شدن عرصه زندگی از زمین و آسمان باعث مرگ روستاها در استان شده است.
طبق آمار ماهانه مرکز ملی خشک‌سالی ایران، ۹۹.۹ درصد مساحت استان، گرفتار خشک‌سالی ده‌ساله بوده است. حدود ۸۰ درصد از این عدد مربوط به خشک‌سالی شدید و بسیار شدید است. الگوی بارندگی و دمای هوا تنها در ۰.۱ درصد مساحت استان شرایط نرمال و عادی داشته است.
آمادگی برای مواجهه با این حجم از کم‌آبی و داشتن الگویی برای سازگاری با این وضعیت، بی‌شک یکی از مهم‌ترین اولویت‌های استان خراسان جنوبی است.
۳- زلزله، سیل و حوادث طبیعی
خراسان جنوبی یکی از پرخطرترین مناطق ایران ازنظر بلایای طبیعی است. تا آنجا که آن را استانی «محصور در دامن گسل‌ها» لقب داده‌اند. گفته می‌شود هرسال بیش از هزار زمین‌لرزه در این استان به ثبت می‌رسد که تجربه نشان داده قدرت تخریبی برخی از آن‌ها خانمان‌برانداز است. دو فقره از بزرگ‌ترین و مرگبارترین زمین‌لرزه‌های تاریخ معاصر ایران در محدوده کنونی این استان رخ داده است. سه زلزله با بزرگی بیشتر از ۷، طی ۵۰ سال، با دست‌کم ۲۷ هزار قربانی که این در نوع خود یک رکورد محسوب می‌شود.
زلزله ۱۳۴۷ دشت بیاض و فردوس به بزرگی ۷.۳ با ۱۲ هزار کشته و زلزله ۱۳۵۷ ویرانگر طبس به بزرگی ۷.۸ که باعث از دست رفتن جان ۱۵ هزار نفر از مردم منطقه شد؛ و زلزله ۱۳۷۶ قائنات به بزرگی ۷.۳ که به مرگ نزدیک به ۱۶۰۰ نفر منجر شد.
علاوه بر این، در سال‌های اخیر سیل هم بلای جان مردم استان شده، چنانکه اواخر اردیبهشت و خرداد همین امسال سیل باعث ایجاد خسارت و مرگ چند نفر شد.
با این وصف، بدون هیچ شک و تردیدی آمادگی و افزایش مقاومت و تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی، از همه مهم‌تر زلزله و سیل، یکی از اولویت‌های دایمی استان خراسان جنوبی است.
۴- حاشیه‌نشینی و آسیب‌های اجتماعی
دلیل علمی حاشیه‌نشینی، افزایش جمعیت اغلب به دلیل مهاجرت بیشتر از افزایش ظرفیت شهرها است؛ یعنی وقتی ظرف شهرها پر می‌شود، هرچه آب سر آن بریزیم از کاسه لبریز خواهد شد. این آب لبریز شده همین حاشیه‌نشینان‌اند که در شرایط بسیار ناپایداری -هم ازنظر فضایی و کالبدی و هم ازنظر اجتماعی و امنیتی- خارج از قواعد روزگار می‌گذرانند.
اما این حاشیه‌نشینان برای چه به شهرها می‌آیند؟ جواب این سوال از دو حال خارج نیست. زرق‌وبرق شهرها چشمشان را گرفته یا دیگر در روستا و سرزمین آبا و اجدادی‌شان امکان زندگی ندارند.
وضعیت حاشیه‌نشینان خراسان جنوبی حالت دوم است. وقتی مقایسه آمار دو سرشماری نشان می‌دهد که حدود نیمی (۴۷ درصد) از روستاهای استان خالی از سکنه شده‌اند، رویارویی با گسترش حاشیه‌نشینی در مناطق شهری استان، پدیده‌ای دور از انتظار نیست.
اما نگرانی در خراسان جنوبی، پیش‌بینی موج‌های شدید مهاجرتی در سال‌های آینده است. هنوز ۴۰ درصد مردم استان در مناطق روستایی زندگی می‌کنند. با توجه به تداوم وضعیت خشک‌سالی و کاهش زیست‌پذیری روستاهای استان، افزایش مهاجرت‌ها از مناطق روستایی به حاشیه شهرها در سال‌های آینده شدت خواهد گرفت. هنوز بیرجند و فردوس و طبس و باقی شهرهای استان جزو کانون‌های بحرانی حاشیه‌نشینی در ایران نیستند، اما به‌زودی نام این شهرها را باید به فهرست شهرهای پرمساله حاشیه‌دار اضافه کرد.
۵- حساسیت‌های مذهبی و سیاسی نسبت به اهل سنت
خراسان جنوبی یکی از استان‌هایی است که جمعیت اهل سنت در آن، به نسبت جمعیت استان قابل‌توجه است. البته در ایران هیچ آمار رسمی درباره اهل سنت وجود ندارد، اما می‌توان از روی شواهد و قراین، تصویری از وضعیت استان به دست آورد؛ مثلا این خبر که ۱۵۰ مسجد رسمی اهل سنت در استان فعالیت دارند. یا اینکه فقط در بیرجند هر هفته ۴ هزار نمازگزار اهل سنت در نماز جمعه شرکت می‌کنند.
این پدیده ذاتا یکی از نقاط قوت استان است که می‌تواند به تنوع مذهبی و فرهنگی استان تعبیر کرد، اما در سال‌های گذشته در مواردی نیروهای امنیتی مانع برگزاری نماز جمعه اهل سنت در برخی شهرها و بخش‌های کوچک استان شده‌اند و حتی در مواردی مسجد اهل سنت را پلمب هم کرده‌اند.
چنین اتفاقاتی نشان‌دهنده سطح بالای حساسیت مذهبی در مورد اقلیت‌ها است. تنظیم مناسبات و تضمین آزادی‌های مذهبی اقلیت‌ها یکی از اولویت‌ها همه مناطق سنی‌نشین ایران، ازجمله خراسان جنوبی است.
شاخص‌های استانی
۱- جمعیت
برآورد جمعیت در سال ۱۳۹۸: ۸۰۹ نفر – رتبه کشوری: ۲۸
نرخ شهرنشینی: ۶۰ درصد – رتبه کشوری: ۲۵
نرخ روستانشینی: ۴۰ درصد – رتبه کشوری: ۷
وضعیت مهاجرت: مهاجرفرست
نرخ مهاجرپذیری: ۸.۱ درصد
نرخ مهاجرفرستی: ۸.۴ درصد
۲- سیاست
تعداد نمایندگان مجلس: ۴ نماینده
تعداد نمایندگان زن: صفر
نرخ مشارکت در انتخابات مجلس پیشین: ۷۲ درصد – رتبه کشوری: ۵
۳- اقتصاد:
سهم از تولید ناخالص داخلی در سال ۱۳۹۴: ۰.۵۷ درصد – رتبه کشوری: ۳۱
سهم از تولید ناخالص داخلی (بدون نفت) در سال ۹۴: ۰.۶۳ درصد – رتبه کشوری: ۲۹
درآمدهای استان در بودجه ۱۳۹۸: ۳۲۳ میلیارد تومان – رتبه کشوری: ۲۹
سرانه بودجه استانی در سال ۱۳۹۸: ۶۷۴ هزار تومان به ازای هر نفر – رتبه کشوری: ۴
میانگین درآمد خانوار شهری در سال ۱۳۹۶: ۲،۳۳۶،۵۵۸ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۲۲
میانگین درآمد خانوار روستایی در سال ۱۳۹۶: ۱،۱۵۱،۳۰۰ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۳۰
میانگین هزینه خانوار شهری در سال ۱۳۹۶: ۱،۷۹۸،۵۳۳ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۲۹
میانگین هزینه خانوار روستایی در سال ۱۳۹۶: ۸۷۲،۳۹۲ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۳۰
سهم غذا از سبد خانوار: ۳۷ درصد – رتبه کشوری: ۵
تورم دوازده‌ماهه سال ۱۳۹۷: ۲۹.۹ درصد – رتبه کشوری: ۶
تورم دوازده‌ماهه مواد غذایی در سال ۱۳۹۷: ۳۶.۹ درصد – رتبه کشوری: ۲۱
۴- جامعه:
نرخ بیکاری: ۸.۵ درصد- رتبه کشوری: ۲۸
نرخ مشارکت اقتصادی: ۴۰ درصد – رتبه کشوری: ۱۷
نرخ مشارکت اقتصادی زنان: ۲۰ درصد- رتبه کشوری: ۵
نسبت اشتغال: ۳۷ – رتبه کشوری: ۱۲
نرخ فقر در سال ۱۳۹۵: ۷.۳ درصد – رتبه کشوری: ۲۸
نسبت طلاق به ازدواج: ۱۸ درصد – رتبه کشوری: ۲۸
نرخ ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در سال ۱۳۹۶: ۵.۶ درصد – رتبه کشوری: ۱۲
نرخ بازداشت‌شدگان مواد مخدر در سال ۱۳۹۶: ۷۷۱ در ۱۰۰ هزار نفر – رتبه کشوری: ۵
۵- سلامت
پزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر: ۷۵ نفر – رتبه کشوری: ۷ (شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی)
تخت بیمارستانی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر: ۲۱۴ تخت – رتبه کشوری: ۵
۶- محیط‌زیست و حوادث طبیعی
تعداد زلزله در سال ۱۳۹۶: ۷ مورد با ۲۰ مصدوم – رتبه کشوری: ۱۰
تعداد سیل در سال ۱۳۹۶: ۳۸ سیل با ۱۰ مصدوم – رتبه کشوری: ۳
سایر حوادث نیازمند امداد در سال ۱۳۹۶: ۹۲۳ مورد – رتبه کشوری: ۱۲
(شامل برف، کولاک، رانش زمین، ریزش آوار، صاعقه، طوفان، گردوغبار، کوهستان و حوادث هوایی، کارگاهی، کوهستان و هوایی)
درصد مساحت خشک‌سالی ده‌ساله (با درجه‌های مختلف) در اردیبهشت ۱۳۹۸: ۹۹.۹ درصد – رتبه کشوری: ۲
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر