خوزستان دومین اقتصاد بزرگ ایران، پنجمین کانون جمعیتی، دهمین استان وسیع با بیشترین نسبت اراضی قابل زیست، بزرگ‌ترین قطب کشاورزی ایران، پایتخت نفتی ایران و... است. در شرایط عادی خوزستان باید یکی از پایدارترین مناطق ایران باشد، اما این گونه نیست، در عوض سال‌ها است تبدیل به بحرانی‌ترین منطقه در جغرافیای ایران شده که با چالش‌های متعدد زیست‌محیطی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی دست و پنجه نرم می‌کند.
زندگی عمومی در خوزستان در سال‌های اخیر سخت‌تر از بقیه نقاط ایران بوده است. آلودگی هوا، هجوم دائمی ریزگردها، تشدید بحران آب، سیل‌های ویرانگر، شرایط شکننده اقتصادی، فقر گسترده، حاشیه‌نشین، آسیب‌های اجتماعی، ناامنی‌های اجتماعی و حتی بحران‌های فزاینده امنیتی... همه سبب شده تا خوزستان از یک فرصت ملی، تبدیل به مساله و بحران ملی شود.
حجم نارضایتی در این استان چنان بالا است که تبدیل به انبار باروتی شده که یک جرقه برای شعله‌ور شدن آن کافی است، به همین دلیل است که در مواقع بحرانی، مدیران بحران بیش از نگرانی از وضعیت مردم بحران‌زده، نگران ناامنی‌اند. این نگرانی آنچنان گسترده است که سیل خسارت‌بار فروردین امسال تحت‌الشاع رژه شبه‌نظامیان عراقی حشد الشعبی در خوزستان قرار می‌گیرد، تا به گمان برخی تحلیل‌گران این هشدار به مردم ناراضی داده شود که نیروهای نظامی و انتظامی ایران برای مهار بحران‌های امنیتی در خوزستان، حتی از شبه‌نظامیان خارجی هم بهره خواهند برد.
در چنین شرایطی کشاندن مردم پای صندوق‌های رای و مشارکت در انتخابات کار آسانی نیست. طبق برآوردها بیش از ۳/۵ میلیون شهروند خوزستانی روز دوم اسفند حق انتخاب ۱۸ نماینده را برای دوره یازدهم مجلس خواهند داشت، اما آیا این نمایندگان می‌توانند گرهی از مشکلات مردم باز کنند؟
در این گزارش تلاش شده، ضمن مرور بیش از ۳۰ شاخص اصلی در بخش‌های جمعیت، سیاست، اقتصاد، جامعه، سلامت و محیط زیست و حوادث طبیعی، تصویری واقع‌گرایانه از اولویت‌ها و چالش‌های منطقه‌ای در استان ترسیم شود.
مسائل و اولویت استان در آستانه انتخابات مجلس یازدهم
۱- بحران‌های زیستی – ریزگردها و آلودگی هوا
خوزستان کمتر پیش آمده مانند امروز گرفتار بحران‌های زیستی شود. طی سال‌های اخیر انواع و اقسام بحران‌های زیست‌محیطی، سبب شده تا مهم‌ترین مساله خوزستان شرایط نامساعد زیستی آن باشد.
بحران ریزگردها و آلودگی هوا، با همه مخاطرات زیستی‌اش سال‌ها است تبدیل به امری روزمره در خوزستان شده است. گاهی غلظت آلاینده‌ها در شهرهای استان از چند ده برابر حد مجاز هم تجاوز کرده است. ریزگردها هم منشاء داخلی و هم خارجی دارند. خشکسالی‌های متوالی، فرسایش خاک و نابودی تالاب‌ها، از خود خوزستان گرفته تا عراق تا شمال آفریقا، همه تبدیل به کانون بحرانی شده‌اند که در ۱۵ سال گذشته، نفس کشیدن را برای اهالی خوزستان، سخت و سخت‌تر کرده‌اند.
بر اساس آمارهای سازمان جنگل‌ها و مراتع، (به نقل از سالنامه آماری مرکز آمار ایران) در سال ۹۶، حدود ۱۴هزار ۵۰۰ هکتار از اراضی استان نهال‌کاری شده‌اند. این رقم ۳۰ درصد کل نهال‌کاری انجام شده در کل ایران است. همچنین بیش از ۱۵هزار هکتار هم مالچ‌پاشی شده است. گفته می‌شود وسعت کانون‌های داخلی ریزگردها در استان در حدود ۷۰۰ هزار هکتار است. سطح وسیعی که نهال‌کاری و مالچ‌پاشی ۳۰ هزار هکتار در آن به چشم نمی‌آید. آن هم در شرایطی که هم مالچ‌پاشی یک راهکار موقت با آثار مخرب زیست‌محیطی است، هم پرهزینه است و هم با توجه به بحران آب، آبیاری نهال‌کاری‌ها خود چالش بزرگی است.
بسیاری امیدوار بودند برکت سیل امسال در خوزستان، سیراب کردن کانون‌های ریزگردها باشد که این اتفاق نیفتاد و سیلاب به آنجا نرسید. در عوض سیل باعث نابودی بخشی از نهال‌های تازه‌کاشته شد. به گفته مدیر کارگروه ملی مقابله با گرد و غبار، تا امروز از مجموع ۳۰ هزار هکتار اراضی نهال‌کاری شده در خوزستان، ۷ هزار هکتار نابود شده است. بیش از نیمی به دلیل ناسازگاری خاک و گونه گیاهی کاشته شده و کمتر از نیمی در اثر سیل.
در شرایطی که نفس کشیدن سخت می‌شود، هوا اولین و مهم‌ترین اولویت هر کسی، از جمله مردم خوزستان است.
۲- بحران‌های زیستی – آب
بحران آب، یکی از مهم‌ترین مسائل خوزستان در سال‌های گذشته بوده است؛ بحرانی که به جاهای باریک کشیده است. معمولا در آخرین مراحل بحران، کار تامین آب شرب شیرین و سالم به مشکل برمی‌خورد. در خوزستان چند سالی است این اتفاق رخ داده و بحران به آب آشامیدنی رسیده است.
البته بخش عمده ماجرا منشاء انسانی دارد، نمونه‌اش سد گتوند که یکی از فجایع دست‌ساز زیست‌محیطی در تاریخ معاصر جهان است. مهم‌ترین عوامل انسانی بحران آب، برداشت بی‌رویه و چاه‌های غیرمجاز، انتقال آب، سد سازی بی‌رویه و مصرف بالای کشاورزی و صنایع استان است.
علاوه بر این گرم‌تر شدن هوا و کاهش بارندگی‌ها به نسبت بلندمدت، باعث بروز خشکسالی در خوزستان شده است.
طبق آمار مرکز خشکسالی ایران در اردیبهشت ۹۸، حتی بعد از بارندگی‌های سیل‌آسای فروردین ۹۸، حدود ۹۲ درصد مساحت استان گرفتار درجه‌های مختلف خشکسالی است. این آمار صرفا بر اساس مقایسه بارندگی و دمای هوا محاسبه شده است، اگر این بحران طبیعی را با عوامل مخرب انسانی جمع کنیم، در خواهیم یافت که بحران آب در خوزستان تا چه اندازه عمیق است.
تدوین یک سند ملی و تهیه یک برنامه برای مهار بحران آب، بی‌شک یکی از مهم‌ترین اولویت‌های خوزستان، به عنوان بزرگ‌ترین قطب کشاورزی ایران است.
۳- بحران‌های زیستی – بلایای طبیعی
گرم شدن هوا و کاهش بارندگی یک روی سکه تغییرات اقلیمی است، روی دیگر رویدادهای شدید آب و هوایی و بازندگی‌های سیل‌آسا است که به جز خسارت و فرسودن خاک، حاصل دیگری برای خوزستان ندارد.
در آخرین نمونه سیل فروردین امسال بیش از ۴ هزار میلیارد تومان خسارت فیزیکی بر جای گذاشت. این رقم یک چهارم خسارت‌های سیل فروردین ۹۸ در کل ایران بود. دو برابر کل بودجه استانی خوزستان و نزدیک به یک درصد کل بودجه عمومی ایران در سال ۹۸ است. اگرچه بنا است خسارت‌های سیل امسال با برداشت ۲ میلیارد یورو از صندوق توسعه ملی جبران شود، اما نه تضمینی برای جبران کامل خسارت‌ها و بازسازی کامل مناطق خسارت‌دیده وجود دارد و نه کسی خبر دارد بلای سیل دوباره کی بر سر خوزستان خراب خواهد شد.
۴- نارضایتی عمومی
نارضایتی عمومی، یکی از چالش‌های بزرگ ملی در سال ۱۳۹۸ است. بحران شدید اقتصادی که از سال ۱۳۹۸ آغاز شده و همچنان ادامه دارد. با اینکه خوزستان یکی از اقتصادهای بزرگ محلی در ایران است، اما شاخص‌ها نشان می‌دهد، شرابط در خوزستان شکننده‌تر از سایر استان‌های بزرگ و پرجمعیت است. مثلا بر خلاف تهران، اصفهان و خراسان رضوی، نرخ تورم منطقه‌ای در خوزستان بالا است. آمار تورم استانی در تیر ۹۸ نشان می‌دهد خوزستان دهمین نرخ بالای تورم را در سراسر ایران دارد. همچنین در رده‌بندی تورم مواد خوراکی، این استان رتبه سوم کشوری را دارد. در سال ۹۷ این استان چهارمین نرخ بالای بیکاری را در سراسر ایران داشت. همچنین در رتبه‌بندی فقر در سال ۹۵ در رتبه یازدهم قرار داشت. علاوه بر اینها باید دو عامل دیگر را هم اضافه کرد که آستانه تحمل خوزستان را به شدت پایین آورده است. یکی بحران‌های زیستی است که در بالا به آنها اشاره شد و دیگری تبعیض‌ها و مشکلات قومی است که باعث شده تصور بخش بزرگی از مردم جنوب غرب ایران این باشد، احساس شدید تبعیض قومی و نژادی باشد.
۵- از دست رفتن سرمایه انسانی (مهاجرت اهالی خوزستان)
طبق آمارهای سرشماری سال ۹۵ خوزستان رکورددار مهاجر فرستی در تمام ایران است. خالص مهاجرت در این استان حدود ۸۰ هزار نفر بوده است. بر اساس این آمار بیش از ۱۳۵ هزار خوزستانی در فاصله سال‌های ۹۱ تا ۹۵ از خوزستان به جای دیگری در ایران، بیش از همه به اصفهان، تهران و فارس مهاجرت کرده‌اند. این در حالی است که برخی برآوردها حکایت از مهاجرت ۴۰۰ هزار خوزستانی در سال‌های اخیر دارد؛ چیزی در حدود ۱۰درصد جمعیت استان.
معنی این آمار فرار سرمایه‌های انسانی از منطقه‌ای است که به دلیل موقعیت اقتصادی و طبیعی‌اش، ذاتا باید بزرگ‌ترین مرکز جذب مهاجران از سراسر ایران باشد، اما برای دومین بار در تاریخ معاصر تبدیل به بزرگ‌ترین کانون مهاجرفرستی در ایران شده است؛ یک بار در دهه ۶۰ از بیم جان و فرار از جنگ و یک بار در دهه ۹۰ از نفس‌تنگی و فرار از بحران‌هایی که روز به روز عرصه زندگی را بر مردم تنگ و تنگ‌تر می‌کند.
شاخص‌های استانی
۱- جمعیت
برآورد جمعیت در سال ۱۳۹۸: ۴،۸۵۵،۰۰۰ نفر – رتبه کشوری: ۵
نرخ شهرنشینی: ۷۷ درصد – رتبه کشوری: ۹
نرخ روستانشینی: ۲۳ درصد – رتبه کشوری: ۲۳
وضعیت مهاجرت: مهاجرفرست
نرخ مهاجرپذیری: ۳.۴ درصد
نرخ مهاجرفرستی: ۵.۱ درصد
۲- سیاست
تعداد نمایندگان مجلس: ۱۸ نماینده
تعداد نمایندگان زن: صفر
نرخ مشارکت در انتخابات مجلس پیشین: ۵۸ درصد – رتبه کشوری: ۲۶
۳- اقتصاد:
سهم از تولید ناخالص داخلی در سال ۹۴: ۱۲.۷ درصد – رتبه کشوری: ۲
سهم از تولید ناخالص داخلی (بدون نفت) در سال ۹۴: ۵.۵ درصد – رتبه کشوری: ۴
درآمدهای استان در بودجه ۹۸: ۵۴۵۹ میلیارد تومان – رتبه کشوری: ۳
سرانه بودجه استانی در سال ۹۸: ۵۵۰ هزار تومان به ازای هر نفر – رتبه کشوری: ۵
میانگین درآمد خانوار شهری در سال ۹۶: ۲،۷۳۷،۴۶۷ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۱۳
میانگین درآمد خانوار روستایی در سال ۹۶: ۱،۸۷۲،۱۲۵ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۱۰
میانگین هزینه خانوار شهری در سال ۹۶: ۲،۵۴۴،۵۶۷ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۱۰
میانگین هزینه خانوار روستایی در سال ۹۶: ۱،۶۴۴،۲۰۸ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۱۱
سهم غذا از سبد خانوار: ۳۳ درصد – رتبه کشوری: ۱۳
تورم دوازده ماهه سال ۹۷: ۲۸.۱ درصد – رتبه کشوری: ۱۲
تورم دوازده ماهه مواد غذایی در سال ۹۷: ۴۰.۹ درصد – رتبه کشوری: ۳
۴- جامعه:
نرخ بیکاری: ۱۵.۷ درصد – رتبه کشوری: ۴
نرخ مشارکت اقتصادی: ۳۹.۶ درصد – رتبه کشوری: ۲۰
نرخ مشارکت اقتصادی زنان: ۱۴.۷ درصد – رتبه کشوری: ۲۳
نسبت اشتغال: ۳۳.۴ – رتبه کشوری: ۲۴
نرخ فقر در سال ۹۵: ۱۷ درصد – رتبه کشوری: ۱۱
نسبت طلاق به ازدواج: ۲۱ درصد – رتبه کشوری: ۲۷
نرخ ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در سال ۹۶: ۶ درصد – رتبه کشوری: ۱۱
نرخ بازداشت‌شدگان مواد مخدر در سال ۹۶: ۲۰۵ در ۱۰۰ هزار نفر – رتبه کشوری: ۳۱
۵- سلامت
پزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر: ۵۹ نفر – رتبه کشوری: ۲۰ (شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی)
تخت بیمارستانی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر: ۱۷۹ تخت – رتبه کشوری: ۱۹
۶- محیط زیست و حوادث طبیعی
تعداد زلزله در سال ۹۶: ۱۰ مورد بدون مصدوم – رتبه کشوری: ۶
تعداد سیل در سال ۹۶: ۲۱ سیل با ۴ مصدوم – رتبه کشوری: ۱۱
سایر حوادث نیازمند امداد در سال ۹۶: ۵۷۳ مورد – رتبه کشوری: ۱۱
(شامل برف، کولاک، رانش زمین، ریزش آوار، صاعقه، طوفان، گرد و غبار، کوهستان و حوادث هوایی، کارگاهی، کوهستان و هوایی)
درصد مساحت خشکسالی ده ساله (با درجه‌های مختلف) در اردیبهشت ۹۸: ۹۲ درصد – رتبه کشوری: ۹
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر