استان سیستان و بلوچستان، به تعبیری بحرانی‌ترین نقطه ایران است. جایی که تا دو سال پیش و در شرایط ثبات نسبی اقتصادی، حدود نیمی از جمعیت آن زیر خط فقر مطلق قرار داشتند و درآمدشان کفاف تامین غذای کافی را نمی‌داد، حالا بی‌شک به دلیل تورم و رکود همزمان نرخ فقر افزایش چشمگیری داشته است، جایی که سرانه تولید ناخالص در آنجا کمتر از نصف سرانه ملی است؛ منطقه‌ای که سال‌ها بی‌توجهی انباشته باعث شده تا از زیرساخت‌های خدماتی (زیرساخت‌های توسعه بماند) محروم بماند؛ منطقه‌ای که به رغم ظرفیت بالای توسعه (مهم‌تر از همه همجواری با اقیانوس) همواره نادیده انگاشته شده و زیر پونز نقشه توسعه ایران پنهان مانده است.
روز دوم اسفند امسال حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار شهروند سیستان و بلوچستانی در معرض انتخاب ۸ نماینده قرار می‌گیرند. در شرایط فعلی که بحرانهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی در سیستان و بلوچستان به نقطه اوج رسیده، راضی کردن مردم فقیر و بحران‌زده استان، قاعدتا کار آسانی نیست؛ سخت است به مردمی که در تاریخ توسعه ۵۰ ساله ایران، به بی‌توجهی و نادیده‌انگاری عادت کردند وعده سرخرمن توسعه داد، اما می‌توان چشم‌اندازی از اوضاع ترسیم کرد و نشان داد که اولویت‌های حیاتی استان چیست و چه شاخص‌هایی در شرایط بحرانی قرار دارند.
در این گزارش تلاش شده، ضمن مرور بیش از ۳۰ شاخص اصلی در بخش‌های جمعیت، سیاست، اقتصاد، جامعه، سلامت و محیط زیست و حوادث طبیعی، تصویری واقع‌گرایانه از اولویت‌ها و چالش‌های منطقه‌ای در استان ترسیم شود.
مسائل و اولویت استان در آستانه انتخابات مجلس یازدهم
۱- فقر و گرسنگی
سیستان و بلوچستان با اختلاف رکورددار فقر مطلق در ایران است. آخرین برآوردها حکایت از آن دارد که تا سه سال پیش نزدیک به نیمی از جمعیت استان از عهده تامین غذای کافی برنمی‌آمدند و با خطر گرسنگی و سوتغذیه دست و پنجه نرم می‌کردند. این عدد با توجه به بالا گرفتن بحران اقتصادی و تورم شدیدی که از نیمه دوم سال ۹۷ بر ایران سایه انداخته به مراتب بیش از سال ۹۵ است. طبق گزارش مرکز آمار ایران هزینه تامین یک سبد ثابت کالا به نسبت متوسط سال ۹۵ در استان سیستان و بلوچستان ۲/۸ برابر افزایش پیدا کرده و قیمت مواد غذایی ۳/۲ برابر بیشتر شده است. این در حالی است که به طور مشخص میزان افزایش درآمدهای عمومی به مراتب کمتر از این بوده است. در نتیجه می‌توان گفت که به طور قطع دایره فقر در سیستان و بلوچستان به حدی وسیع شده که مگر گروهی اندک از مردم برخوردار، کل جمعیت استان را به زیر خط فقر و در معرض گرسنگی و سوءتغذیه کشانده است.
۲- محرومیت
مشکل سیستان و بلوچستان نه فقط فقر، که محرومیت از امکانات و ساختارهایی است که جنوب شرق ایران را دور از مدار توسعه قرار داده است. طبق آخرین گزارش منطقه‌ای مرکز آمار، سهم سیستان و بلوچستان از کل اقتصاد ایران (تولید ناخالص ملی) کمتر از ۱/۴ درصد است. این در حالی است که براساس برآوردهای جمعیتی، حدود ۴ درصد جمعیت ایران در این استان زندگی می‌کنند. معنی ساده این جمله این است که سرانه تولید ناخالص داخلی در سیستان و بلوچستان حدود یک سوم سرانه ملی است. دلیل این امر نادیده‌انگاری انباشته و عدم سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی نبود زیرساخت‌های اقتصادی و صنعتی است.
برای داشتن تصویری قابل درک کافی است سهم صنعت را در اقتصاد استان با سایر نقاط ایران مقایسه کنیم. در حالی که بیش از یک سوم اقتصاد ایران روی دوش صنعت قرار دارد، در سیستان و بلوچستان سهم تولید ارزش افزوده صنعت به ۱۳ درصد هم نمی‌رسد. این عدد حتی با ۳ استان همسایه هم که خود تا خرخره غرق در بحرانهای اقتصادی و اجتماعی‌اند، فاصله زیادی دارد. سهم صنعت و ساختمان در اقتصاد کرمان ۳۷درصد، در هرمزگان ۴۵درصد و در خراسان جنوبی ۲۱درصد است.
محرومیت سیستان و بلوچستان نه فقط در اقتصاد، بلکه در زیرساخت‌های خدماتی هم هست. مثلا هنوز برخی روستاهای استان برق ندارند. بیش از ۳ هزار روستا فاقد شبکه آبرسانی‌اند و طبق آمار درج شده در سالنامه آماری ۹۶سرانه دسترسی به بیمارستان در استان در کل کشور یکی مانده به آخری است.
بی‌تردید جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی برای توسعه استان و برداشتن موانع اجرای طرح‌های کلان توسعه حاضر و آماده، مهم‌تر از همه توسعه چابهار یکی از اولویت‌های اساسی منطقه‌ای و ملی است؛ طرحی که اگرچه اسما از تحریم‌ها معاف شده، اما تحت تاثیر تحریم‌ها قرار گرفته و هند میزان سرمایه‌گذاری‌اش را تا یک سوم کاهش داده است. توقف یا اختلال در اجرای این طرح به منزله خاموش کردن کورسوی امیدی در تاریکی توسعه‌نیافتگی جنوب شرق ایران است.
۳- خشکسالی
بر اساس آمارهای مرکز ملی خشکسالی ایران، در اردیبهشت ۹۸ معادل ۱۰۰ درصد مساحت استان سیستان و بلوچستان درگیر درجه‌ای از خشکسالی ده‌ساله بوده است. این آمار صرفا بر مبنای تجزیه و تحلیل داده‌های بارندگی و گرمای هوا محاسبه شده است.
چنین وضعیتی آسیب زیادی به مردم استان وارد می‌کند. حدود نیمی از جمعیت سیستان و بلوچستان در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و زندگی‌شان وابسته به کشاورزی است؛ کاری دشوار و نشدنی در منطقه‌ای که ۱۰۰ درصد سطح آن گرفتار خشکسالی است.
با توجه به پیچیدگی‌های احیای تالاب هامون که به تعامل سیاسی و زیست‌محیطی میان ایران و افغانستان گره خورده، امیدی به طرح‌هایی مانند «انتقال آب دریای عمان» یا طرح «آب ژرف» (بیرون کشیدن آب از عمق بسیار زیاد هزار متری به بالا) هم نیست. نه می‌توان با قطعیت گفت که این طرح‌ها برای حل بحران آب کارگر خواهند افتاد و نه برآوردی از زمان اجرا و به نتیجه رسیدن آنها وجود دارد.
پیدا کردن راهی برای مهار بحران کم‌آبی در سیستان و بلوچستان یکی از اولویت‌ها مهم و البته پیچیده استان در حال حاضر و سال‌های پیش رو خواهد بود.
۴- امنیت
ناامنی در سیستان و بلوچستان تبدیل به امری عادی شده که چندان تعجب مخاطب را برنمی‌انگیزد. این خبر تکراری اما یکی از دغدغه‌ها و مشکلاتی است که مردم محلی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. اما نکته مهم و قابل تامل اینکه، ناامنی سیستان و بلوچستان ذاتی نیست. یعنی اگر درگیری‌های سیاسی میان حکومت ایران با گروه‌های مخالف را از معادله حذف کنیم، اتفاقا اوضاع امنیت در سیستان و بلوچستان آن طور که تصور می‌شود بد نیست.
آمارهای نیروی انتظامی ایران، منتشر شده در سالنامه آماری سال ۹۶ مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در میان ۳۱ استان ایران رتبه سیستان و بلوچستان در بازداشت‌شدگان مواد مخدر (به نسبت جمعیت) ۲۱، در دزدی ۲۹، در شرارت ۸، در نزاع فردی ۲۷ و فقط در قتل اول است.
قطعا تامین امنیت عمومی یکی از اولویت‌های استان سیستان و بلوچستان است. پایدارترین، سریع‌ترین و مطمئن راه برای این کار، تنش‌زدایی با گروه‌های مخالف است. به هر حال به دلایل موقعیت جغرافیایی، بافت مذهب، موقعیت اجتماعی و قومیتی، و وضع ناگوار اقتصادی، سیستان و بلوچستان یکی از مستعدترین مناطق ایران برای پر شدن ظرف نارضایتی است.
۵- حقوق اقلیتها
تامین و تضمین حقوق اقلیتها یکی از اولویت‌های سیستان و بلوچستان است. البته اقلیتها در خود استان در مقام اکثریت‌اند، اما سال‌ها است که هم بلوچ‌ها و اهل سنت معتقدند که حقوق شهروندی آنها مراعات نمی‌شود و با آنها رفتار تبعیض آمیز انجام می‌شود.
از یک‌سو آزادی انجام آداب مذهبی، یکی از دغدغه‌های اهل سنت است. در سال‌های گذشته حتی مساجد اهل سنت در زابل و چابهار تخریب شده و مراسم مذهبی آنها با محدودیت مواجه شده است. مولوی عبدالحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان نیز به صراحت از وضعیت موجود اعلام نارضایتی کرده و گفته است: «آزادی‌های مذهبی قانونی در بعضی مناطق در حق اهل‌سنت رعایت نمی‌شود».
از سوی دیگر این ظن قوی وجود دارد که نگاه دولت مرکزی در ایران به بلوچ‌ها شک‌آلوده و تبعیض‌آمیز است. ظن بی‌راهی هم نیست. مدیریت در سطوح ملی، پیشکش، حتی در انتخاب مدیران ارشد محلی در استان از اهالی استان استفاده نمی‌شود. البته اخیرا یک زن بلوچ اهل سنت به مقام سفارت ایران در برونئی منصوب شده، اما هنوز مردم بومی سیستان و بلوچستان موفق به فتح سنگر استانداری استان خود هم نشده‌اند. در انتخابات سال ۹۲ روحانی وعده داده بود از میان اقلیت‌های قومی و مذهبی یک معاون انتخاب کند و مدیران محلی را در سطوح بالای استانی به کار بگیرد و برای آزادی انجام آداب و مراسم مذهبی اقلیتها اقداماتی انجام دهد که هر سه بعد از گذشت بیش از ۶ سال، به جایی نرسیده است.
شاخص‌های استانی
۱- جمعیت
برآورد جمعیت در سال ۱۳۹۸: ۲،۹۷۸،۰۰۰ نفر – رتبه کشوری: ۱۰
نرخ شهرنشینی: ۵۱ درصد – رتبه کشوری: ۳۱
نرخ روستانشینی: ۴۹ درصد – رتبه کشوری: ۱
وضعیت مهاجرت: مهاجرفرست
نرخ مهاجرپذیری: ۳ درصد
نرخ مهاجرفرستی: ۴ درصد
۲- سیاست
تعداد نمایندگان مجلس: ۸ نماینده
تعداد نمایندگان زن: صفر
نرخ مشارکت در انتخابات مجلس پیشین: ۶۶ درصد – رتبه کشوری: ۱۳
۳- اقتصاد:
سهم از تولید ناخالص داخلی در سال ۹۴: ۱.۳۷ درصد – رتبه کشوری: ۱۹
سهم از تولید ناخالص داخلی (بدون نفت) در سال ۹۴: ۱.۵۳ درصد – رتبه کشوری: ۱۹
درآمدهای استان در بودجه ۹۸: ۶۷۵ میلیارد تومان – رتبه کشوری: ۲۲
سرانه بودجه استانی در سال ۹۸: ۴۳۴ هزار تومان به ازای هر نفر – رتبه کشوری: ۱۱
میانگین درآمد خانوار شهری در سال ۹۶: ۲،۱۸۶،۵۲۵ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۲۶
میانگین درآمد خانوار روستایی در سال ۹۶: ۷۸۲،۰۰۰ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۳۱
میانگین هزینه خانوار شهری در سال ۹۶: ۱،۸۲۳،۲۵۸ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۲۸
میانگین هزینه خانوار روستایی در سال ۹۶: ۷۹۶،۹۷۵ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۳۱
سهم غذا از سبد خانوار: ۴۳ درصد – رتبه کشوری: ۱
تورم دوازده ماهه سال ۹۷: ۲۹.۳ درصد – رتبه کشوری: ۷
تورم دوازده ماهه مواد غذایی در سال ۹۷: ۳۹.۶ درصد – رتبه کشوری: ۹
۴- جامعه:
نرخ بیکاری: ۱۶ درصد – رتبه کشوری: ۳
نرخ مشارکت اقتصادی: ۳۴ درصد – رتبه کشوری: ۳۱
نرخ مشارکت اقتصادی زنان: ۱۸ درصد – رتبه کشوری: ۱۱
نسبت اشتغال: ۲۹ – رتبه کشوری: ۳۱
نرخ فقر در سال ۹۵: ۴۵ درصد – رتبه کشوری: ۱
نسبت طلاق به ازدواج: ۱۱ درصد – رتبه کشوری: ۳۱
نرخ ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در سال ۹۶: ۹ درصد – رتبه کشوری: ۷
نرخ بازداشت‌شدگان مواد مخدر در سال ۹۶: ۳۲۳ در ۱۰۰ هزار نفر – رتبه کشوری: ۲۱
۵- سلامت
پزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر: ۵۶ نفر – رتبه کشوری: ۲۲ (شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی)
تخت بیمارستانی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر: ۱۱۸ تخت – رتبه کشوری: ۳۰
۶- محیط زیست و حوادث طبیعی
تعداد زلزله در سال ۹۶: ۲ مورد بدون مصدوم – رتبه کشوری: ۲۳
تعداد سیل در سال ۹۶: ۲۲ سیل با ۲ مصدوم – رتبه کشوری: ۱۰
سایر حوادث نیازمند امداد در سال ۹۶: ۳۵۱ مورد – رتبه کشوری: ۲۷
(شامل برف، کولاک، رانش زمین، ریزش آوار، صاعقه، طوفان، گرد و غبار، کوهستان و حوادث هوایی، کارگاهی، کوهستان و هوایی)
درصد مساحت خشکسالی ده ساله (با درجه‌های مختلف) در اردیبهشت ۹۸: ۱۰۰ درصد – رتبه کشوری: ۱
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر