استان گیلان، بالقوه یکی از غنی‌ترین زیست‌گاه‌های ایران به شمار می‌رود؛ منطقه‌ای که به دلیل شرایط جغرافیایی و طبیعی استعداد زیادی برای توسعه دارد. از کشاورزی گرفته تا تجارت و صنعت که در صورت پایداری و ثبات می‌تواند الگوی توسعه ملی و منطقه‌ای باشد. با این همه بحران‌های پیاپی باعث شده تا استان گیلان به عکس ظرفیت‌های فراوان در معرض انواع و اقسام تهدیدهای زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی قرار بگیرد.
مشکلات محیط زیست استان گیلان طیف متنوعی را در برمی‌گبرد؛ از آلودگی رودخانه‌ها و نابودی جنگل‌ها گرفته، تا خشکسالی و کمبود منابع آب. به علاوه اینها گسترش شهرنشینی، حاشیه‌نشینی، ساخت‌وسازهای غیرمجاز در شهرها و روستاهای گیلان، به مشکلات اجتماعی دامن زده و باعث افزایش آسیب‌های اجتماعی در منطقه شده است.
اینها همه در حالی است که بحران اقتصادی به مشکلات ساختاری دامن زده و تورم شدید و رکود سنگینی که بر بخش‌های مختلف اقتصاد ایران حاکم شده، به گسترش فقر منجر شده است.
در چنین شرایطی چیزی در حدود ۲ میلیون گیلانی روز دوم اسفند امسال در معرض انتخاب ۱۹ نماینده قرار خواهند داشت. در دوره قبلی انتخابات مجلس در سال ۹۴ نرخ مشارکت مردم، ۶۳ درصد بود و از این نظر گیلان در رتبه هفدهم در میان ۳۱ استان قرار داشت. باید منتظر ماند و دید در این دوره چقدر از مردم پای صندوق رای حاضر می‌شوند و به چه کسانی رای خواهند داد؟ و البته باید دید شناخت، دیدگاه و برنامه نامزدهای انتخاباتی برای مواجهه با چالش‌های اصلی استان در حال حاضر و سال‌های پیش‌رو چیست؟
در این گزارش تلاش شده، ضمن مرور بیش از ۳۰ شاخص اصلی در بخش‌های جمعیت، سیاست، اقتصاد، جامعه، سلامت و محیط زیست و حوادث طبیعی، تصویری واقع‌گرایانه از اولویت‌ها و چالش‌های منطقه‌ای در استان ترسیم شود.
مسائل و اولویت استان در آستانه انتخابات مجلس یازدهم
۱- مشکلات زیست‌محیطی
در جغرافیای خشک و کم‌آب ایران، نوار شمالی ایران یک استثنای زیستی است. با این همه یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های حال حاضر شمال ایران، به خصوص استان گیلان، مجموعه‌ای از بحران‌های زیست محیطی است.
اولین بحران، مساله تغییر اقلیم و خشکسالی است. بر اساس گزارش مرکز ملی خشکسالی ایران، در حال حاضر بیش از ۸۰ درصد مساحت استان گرفتار درجه‌های مختلف خشکسالی بلندمدت و انباشته ده ساله است. این ارزیابی بر اساس شاخص‌های بارندگی و دمای هوا انجام شده است. نتیجه عینی این وضعیت بحران تامین آب، خشکیدگی تالاب انزلی و شالی‌زارهای برنج است که ستون اقتصاد کشاورزی در شمال ایران است. به گفته مقام‌های محلی، حتی امسال هم به رغم بارندگی‌های چشمگیر، در برخی مناطق استان، ازجمله صومعه‌سرا کمبود منابع آبی، نگرانی از دست رفتن محصولات شالی‌کاران وجود دارد. اثر این خشکسالی در خشکیدگی تالاب انزلی هم پیدا است. آلودگی و انباشت رسوبات معدنی و استفاده بی‌ویه از منابع آبی بالادست حوضه آبریز تالاب، دلیل اصلی بحران زیست‌محیطی در این تالاب است که از سال ۱۳۵۴ در فهرست تالاب‌های بین‌المللی قرار دارد.
بحث آلودگی رودخانه‌های استان، کلاف سردرگم پسماند شهرها، انباشت زباله و نشت شیره‌های آلاینده به جنگلهای سراوان و مساله آلودگی دریا، جزو اصلی‌ترین چالش‌هایی است که از آنها به عنوان تهدیدهای زیستی استان گیلان نام برده می‌شود.
با این اوصاف، ساماندهی زیست‌محیطی، اجرای برنامه کاهش آلودگی آب و هوا و جنگل‌ها و آبخیزداری و مدیریت منابع آبی، از جمله مهم‌ترین مسائل و چالش‌های جدی منطقه‌ای و ملی در سطح استان گیلان است.
۲- جنگل‌ها
مساله حفاظت از جنگلهای شمال ایران هم یکی دیگر از چالش‌های فعلی استان گیلان در شرایط فعلی است. مساله‌ای که هم بعد زیست‌محیطی دارد و هم از نظر اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی اهمیت دارد.
در قانون برنامه توسعه ششم، بندی وجود دارد (بند ف ماده ۳۸) که به طرح تنفس یا استراحت جنگل‌ها معروف شده است. بر اساس این بند هرگونه بهره‌برداری چوبی از درختان جنگلهای کشور از ابتدای سال ۱۳۹۹ممنوع است و در فاصله سال‌های ۹۶ تا ۹۸ هم صرفا بهره‌برداری از درختان شکسته، افتاده و ریشه‌کن با مجوز سازمان جنگل‌ها ممکن است. با این همه این قانون تا الان به طور جدی اجرا نشده و سرنوشت آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. نمایندگان آیت‌الله خامنه‌ای در سه استان شمالی کشور در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۹۵ در نامه‌ای به رییس مجلس با اجرای طرح استراحت جنگل‌ها، مخالفت کرده بودند.
مافیای قدرتمند و بانفوذ چوب یکی از مهم‌ترین موانع طرح‌های حفاظت از جنگلهای شمال ایران است. از سوی دیگر افزایش قیمت زمین هم باعث شده تا ساخت‌وساز در جنگلهای شمال به روش‌های قانونی، شبه‌قانونی و غیرقانونی برای مردم محلی نیز صرفه اقتصادی قابل ملاحظه‌ای داشته باشد. علاوه بر این طرح‌های عمرانی سد و جاده‌سازی هم تهدیدی برای جنگلهای شمال ایران است. براساس گزارش‌ها درج‌شده در سایت شرکت آب منطقه‌ای گیلان، هم‌اکنون 10سد در این استان در دست بهره‌برداری است و ۵۳ سد دیگر در مراحل مختلف همچون «آماده برای مطالعه» تا «در دست اجرا» قرار دارند.
برنامه‌ریزی برای حفاظت پایدار از جنگلهای شمال ایران یکی از اولویت‌های مهم استان گیلان است که نادیده گرفتن آن در آینده‌ای نزدیک خسارت‌های غیر قابل جبرانی به بار خواهد آورد. همین الان هم آثار مخرب نابودی جنگل‌ها در افزایش پدیده‌های مخربی مانند سیل و رانش زمین قابل مشاهده است.
۳- آسیب‌های اجتماعی
طبق گفته‌های مسئولان محلی استان گیلان یکی از مناطق بحرانی کشور از نظر آسیب‌های اجتماعی است. یکی از نمونه‌های عینی آسیب‌ها معضل اعتیاد به مواد مخدر است. بر اساس آمارهای رسمی استان گیلان در سال ۹۶، دومین نرخ بالای بازداشتی‌های مواد مخدر را در سراسر کشور داشته است. آمار نیروی انتظامی در سال ۱۳۹۶ (نقل از سالنامه آماری مرکز آمار ایران) نشان از آن دارد که در این سال ۳۱هزار نفر در گیلان به دلیل جرایم مرتبط با مواد مخدر در استان گیلان بازداشت شده‌اند. این عدد حدود ۱/۲ درصد جمعیت استان در سال ۱۳۹۶ است.
از سوی دیگر آمارهای رسمی نشان می‌دهد نرخ طلاق هم در استان گیلان بسیار بالا است، به گونه‌ای که در رده‌بندی استان‌های ایران گیلان بعد از تهران و البرز در مقام سوم قرار دارد. بر اساس گزارش‌های سالانه ثبت احوال ایران در سال ۹۶، آمار طلاق‌های ثبت شده ۳۵درصد کل ازدواج‌های ثبت شده بوده است.
۴- مشکلات شهری و حاشیه‌نشینی
یکی دیگر از مشکلات و چالش‌های جدی استان گیلان مشکلات شهری است. با وجود آنکه گیلان یکی از مطلوب‌ترین زیست‌گاه‌های روستایی در سراسر کشور است، اما نرخ روستانشینی در آن در سرشماری سال ۹۵، کمتر از ۳۵درصد بوده است. گسترش حریم شهرها و نقل مکان مردم از روستا به مناطق شهری، تعادل جمعیتی را برهم زده است. در همین حال، گیلان جزو معدود استان‌های مهاجرپذیر ایران هم بوده، یعنی علاوه بر جابجایی‌های داخل استان، در ۱۰ سال اخیر مهاجرت از استان‌های دیگر هم به شمال ایران زیاد بوده است.
یکی از مظاهر چنین پدیده‌ای افزایش حاشیه‌نشینی است. گفته شده بیش از ۱۰درصد جمعیت استان در سکونت‌گاه‌های غیررسمی و حاشیه شهرها زندگی می‌کنند.
ارزش افزوده زمین در سال‌های اخیر، باعث شده تا بسیاری از مزارع، زمین‌های کشاورزی و شالی‌زارها صرفه اقتصادی‌شان را از دست بدهند، به گونه‌ای که اگر کشاورزان بتوانند کاربری زمین‌های خود را به هر نحوی تغییر بدهند، صرفه به مراتب بیشتری از کشاورزی حاصل می کنند. در این میان ساخت‌وسازهای غیرمجاز هم رونق بسیاری دارد به گونه‌ای که براساس برآورد مقام‌های محلی یک سوم ساخت‌وسازهای استان گیلان غیرمجاز هستند.
حجم بالای ساخت‌وساز، باعث تغییر شکل مناطق شهری و روستایی و گسترش محدوده‌های شهری می‌شود، بی‌آنکه طرح و برنامه و زیرساختی برای چنین حجمی از توسعه شهری وجود داشته باشد. یکی از مهم‌ترین دلایل وجود بحران‌های شهری، از ترافیک گرفته تا آلودگی محیط زیست و مشکل و معضل پسماند به دلیل افزایش بی‌حساب و کتاب شهرنشینی و بروز مشکلاتی است که پیش‌تر درباره آنها چاره‌ای اندیشه نشده است.
۵- اقتصاد و معیشت مردم
بر اساس آخرین گزارش‌های رسمی نرخ تورم در تابستان امسال در استان گیلان از مرز ۴۰ درصد عبور کرده است. این در حالی است که درآمد عمومی مردم استان به همین نسبت افزایش پیدا نکرده است. بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران، متوسط درآمد یک خانواده شهری در استان گیلان در سال ۹۷ به حدود ۳ میلیون و ۶۳۰ هزار تومان رسیده است. این عدد حدود ۲۰ درصد از میانگین درآمد خانوار شهری استان در سال ۹۶ بیشتر است.
نتیجه چنین وضعیتی افزایش فقر است. در شرایط ثبات نسبی اقتصادی سال ۹۵ که هم تورم تک‌رقمی بود و هم نرخ رشد اقتصادی کشور دو رقمی، چیزی در حدود ۸ درصد جمعیت استان گیلان زیر خط فقر مطلق قرار داشتند و درآمدشان کفاف تامین غذای کافی را نمی‌داد. با این وصف دایره فقر در استان گیلان گسترده‌تر شده و جمعیت بیشتری به نسبت دو سال پیش زیر خط فقر قرار دارند.
با این اوصاف مهار تورم و بازگرداندن رونق به اقتصاد گیلان یکی از اولویت‌های اصلی استان در حال حاضر است. این در حالی است که به دلیل تحریم و بحران‌های پیاپی، وضعیت اقتصاد استان چندان پایدار نیست. طی سال‌های اخیر بارها کارگران در معرض بیکاری و عدم دریافت حقوق قرار داشته‌اند و جسته و گریخته اعتراض‌های کارگری در گیلان خبرساز شده‌اند. تابستان ۹۷ گفته شده بود ۶۰ درصد صنایع استان گیلان تعطیل شده‌اند.
شاخص‌های استانی
۱- جمعیت
برآورد جمعیت در سال ۱۳۹۸: ۲،۵۶۲،۰۰۰ نفر – رتبه کشوری: ۱۲
نرخ شهرنشینی: ۶۵ درصد – رتبه کشوری: ۲۲
نرخ روستانشینی: ۳۵ درصد – رتبه کشوری: ۱۰
وضعیت مهاجرت: مهاجرپذیر
نرخ مهاجرپذیری: ۶.۲ درصد
نرخ مهاجرفرستی: ۵.۷ درصد
۲- سیاست
تعداد نمایندگان مجلس: ۱۳ نماینده
تعداد نمایندگان زن: صفر
نرخ مشارکت در انتخابات مجلس پیشین: ۶۳ درصد – رتبه کشوری: ۱۷
۳- اقتصاد:
سهم از تولید ناخالص داخلی در سال ۹۴: ۲.۲۵ درصد – رتبه کشوری: ۱۱
سهم از تولید ناخالص داخلی (بدون نفت) در سال ۹۴: ۲.۵۱ درصد – رتبه کشوری: ۱۱
درآمدهای استان در بودجه ۹۸: ۱۵۳۱ میلیارد تومان – رتبه کشوری: ۱۵
سرانه بودجه استانی در سال ۹۸: ۳۴۰ هزار تومان به ازای هر نفر – رتبه کشوری: ۱۹
میانگین درآمد خانوار شهری در سال ۹۶: ۳،۰۲۴،۳۲۵ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۵
میانگین درآمد خانوار روستایی در سال ۹۶: ۱،۷۷۸،۷۷۵ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۱۲
میانگین هزینه خانوار شهری در سال ۹۶: ۲،۴۶۵،۱۰۸ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۱۱
میانگین هزینه خانوار روستایی در سال ۹۶: ۱،۳۳۲،۵۶۷ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۲۴
سهم غذا از سبد خانوار: ۲۵ درصد – رتبه کشوری: ۲۸
تورم دوازده ماهه سال ۹۷: ۲۴.۲ درصد – رتبه کشوری: ۲۵
تورم دوازده ماهه مواد غذایی در سال ۹۷: ۳۵.۵ درصد – رتبه کشوری: ۲۵
۴- جامعه:
نرخ بیکاری: ۱۱.۴ درصد – رتبه کشوری: ۱۳
نرخ مشارکت اقتصادی: ۴۴ درصد – رتبه کشوری: ۳
نرخ مشارکت اقتصادی زنان: ۲۱.۶ درصد – رتبه کشوری: ۲
نسبت اشتغال: ۳۹ – رتبه کشوری: ۳
نرخ فقر در سال ۹۵: ۷.۶ درصد – رتبه کشوری: ۲۷
نسبت طلاق به ازدواج: ۳۵ درصد – رتبه کشوری: ۳
نرخ ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در سال ۹۶: ۲.۴ درصد – رتبه کشوری: ۲۸
نرخ بازداشت‌شدگان مواد مخدر در سال ۹۶: ۱۲۱۸ در ۱۰۰ هزار نفر – رتبه کشوری: ۲
۵- سلامت
پزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر: ۷۴ نفر – رتبه کشوری: ۸ (شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی)
تخت بیمارستانی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر: ۲۰۵ تخت – رتبه کشوری: ۱۰
۶- محیط زیست و حوادث طبیعی
تعداد زلزله در سال ۹۶: ۲ مورد بدون مصدوم – رتبه کشوری: ۲۵
تعداد سیل در سال ۹۶: ۱۸ سیل بدون مصدوم – رتبه کشوری: ۱۳
سایر حوادث نیازمند امداد در سال ۹۶: ۱۱۸۴ مورد – رتبه کشوری: ۸
(شامل برف، کولاک، رانش زمین، ریزش آوار، صاعقه، طوفان، گرد و غبار، کوهستان و حوادث هوایی، کارگاهی، کوهستان و هوایی)
درصد مساحت خشکسالی ده ساله (با درجه‌های مختلف) در اردیبهشت ۹۸: ۸۲ درصد – رتبه کشوری: ۱۳
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر