علی اکبر مهدی: تحولات اخیر فضای انتخابات را بسته تر خواهد کرد

مهرداد خیراندیش-

کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران جمهوری اسلامی، فضای سیاسی ایران را به حالت تعلیق درآورده است. در شرایط صلح مسلحی که میان جمهوری اسلامی و آمریکا برقرار شده، تمام فرایندهای سیاسی متوقف شده اند و همگان در انتظار پایان این تعلیق هستند. آیا فضای سیاسی ایران پس از این حادثه زیرو رو شده و معادلات آن به شکل برگشت ناپذیری تغییر خواهد کرد یا اینکه حکومت تنها به بهره‌برداری سیاسی از این حادثه بسنده کرده و کشته شدن ستون اصلی پروپاگاندای خود را میانجی بازگشت مشروعیت از دست رفته‌اش خواهد کرد؟

یکی از فرایندهای سیاسی که  در سایه تحولات چند روز گذشته به شکل مطلق به حالت تعلیق درآمده انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی است. فضای سیاسی تازه‌ای که حول مناقشه ایران و امریکا شکل گرفته، چه تاثیری بر این فرایند و رفتار بازیگران آن خواهد داشت؟ آیا در پیش بودن این انتخابات می تواند فاکتوری تعیین کننده در شیوه پاسخ جمهوری اسلامی به کشته شدن فرمانده نیروی برون مرزی سپاه پاسداران باشد؟

این پرسش‌ها بهانه‌ای شد برای گفتگو با دکتر علی اکبر مهدی، تحلیلگر و استاد جامعه‌شناسی دانشگاه ایالتی کالیفرنیا.

ایران وایر: همانطور که میدانید فضای سردی بر انتخابات مجلس شورای اسلامی حاکم بود. هم از جهت تمایل نیروهای سیاسی منتقد برای شرکت در فرایند انتخابات و هم از جهت تمایل مردم برای مشارکت انتخاباتی. فکر می کنید کشته شدن قاسم سلیمانی و افزایش تنش‌ها بین ایران و آمریکا چه تاثیری بر رفتار انتخاباتی مردم خواهد گذاشت؟ 

علی اکبر مهدی: تاثیر ناسیونالیستی و احساسی این ترور را هم اینک در خیابانهای تهران شاهد هستیم. جمهوری اسلامی از هم اینک مراسم و مناسک لازمه را برای تجهیز و تهییج احساسات عمومی در جهت اسطوره سازی از سلیمانی و استفاده از آن برای آوردن مردم پای صندوق‌های انتخاباتی ماه آینده فراهم آورده است. اینکه حاکمیت جمهوری اسلامی بتواند این احساسات را تا زمان انتخابات مدیریت کرده تنها بستگی به اراده حاکمیت جمهوری اسلامی ندارد. عوامل زیادی در حفظ و دوام این احساسات و تاثیر آن در انتخابات  موثر خواهند بود. از میان این عوامل قابل پیش بینی و غیرقابل پیش بینی، دو عامل نقش مهمی خواهند داشت. هر دو این عوامل از ضریب خطر بالایی، هم برای آمریکا و هم ایران، برخوردار خواهند بود. 

عامل اول واکنش جمهوری اسلامی به این ترور و پاسخ آمریکا به چنین واکنشی است.  آیا نوع این کنش و واکنش محدود و خالی از تاثیرگذاری بر روی زندگی روزمره و حساسیت های عمیق فرهنگی و عاطفی مردم هر دو کشور خواهد بود یا نه؟ آیا فضای جنگی و روابط خصمانه ایران و آمریکا، چه خواسته و چه ناخواسته، به یک جنگ گسترده کشیده خواهد شد یا نه؟  متاسفانه، عقربه های ساعت نظامی سریعا بسوی جنگ در حرکت اند و اگر زودتر متوقف نشوند، وقایع نه تنها در ایران بلکه در خاورمیانه و حتی آمریکا پیش بینی ناپذیری بیشتری پیدا می کنند.

عامل دوم نوع برخوردی است که حاکمیت جمهوری اسلامی با انتخابات پیش رو اتخاذ می کند. اگر سیاستی را که در بالا پیش بینی کردم، یعنی انسداد بیشتر انتخاباتی و رد صلاحیت گسترده به نفع محافظه کاران، اتخاذ کند، احتمالا با مشارکت محدود مردم در انتخابات مواجه خواهد شد. باید از یاد نبریم که این انتخابات در فضایی شکل میگیرد که یک ماه پیش جمهوری اسلامی خشن ترین و پر قربانی ترین برخورد امنیتی را با گسترده ترین اعتراضات، نسبت به یک حرکت دولتی در افزایش نرخ بنزین داشت. زخم های آن سرکوب هنوز باز است و رفتارهای امنیتی و قضایی نظام با مخالفان چون نمکی بر آن زخم ها همچنان در حال پاشیده شدن است. آیا مردم آن سرکوب ها و کشتارها را فراموش خواهند کرد؟ باید منتظر ماند و دید که آیا احساسات ملی، در ماه های آینده را، «سرکوب های آبان ماه» تعیین خواهد کرد و یا «ملی گرایی مهندسی شده» حاکمیت برای افزایش مشارکت انتخاباتی؟

با توجه به موقعیت خاص اقتصادی، سیاسی، و نظامی موجود و غیر قابل پیش بینی بودن فعل و انفعالات عامل اول، به سختی می توان جهت رفتار مردم در انتخابات را با اطمینان زیاد پیش بینی کرد.

ایران وایر: با توجه به این فضای جدید، فکر می کنید چه تغییری در رویکرد حاکمیت به انتخابات به ویژه رویکرد شورای نگهبان ایجاد خواهد شد؟

علی اکبر مهدی: اگر از زاویه روابط جناحی قدرت در ایران نگاه کنیم، تاثیر آن بر شورای نگهبان به گونه‌ای است که دست محافظه کاران را برای رد‌صلاحیت مخالفان بازتر می‌کند. با وجود «فشار حداکثری» اقتصادی موجود و احتمال نظامی شدن مبادلات ایران و آمریکا، حاکمیت جمهوری اسلامی تحمل کمتری برای شکاف سیاسی در قدرت خواهد داشت و سعی می کند که ساختار قدرت را در تمام نهادهای سیاسی یکدست کرده و امکان بیشتری برای ابتکار عمل و سرعت تصمیم گیری برای خود بوجود بیاورد.

ایران وایر: جناح اصلاح طلب درون حکومت حضور بسیار کم رنگی در انتخابات مجلس یازدهم دارد. آیا این حادثه تغییری در رویکرد و جایگاه این جناح در موازنه های سیاسی و انتخاباتی پیش رو ایجاد خواهد کرد؟

علی اکبر مهدی: از آنجا که جناح محافظه‌کار و تندرو تقریبا تمام نهادهای موثر سیاسی کشور را در اختیار دارد و اقتدار و امکانات نهادهای انتخابی را محدود کرده، در فضای جنگی با تنها ابرقدرت جهان، دست و پای اصلاح طلبان برای مطالبه‌محوری اگر بسته نباشد، خیلی هم باز نیست.  باید بیاد داشته باشیم که اصلاح‌طلبان خواستار تغییر در درون نظام هستند. زمانی که کلیت نظام توسط یک نیروی خارجی بسیار قوی مورد تهدید قرار می گیرد، آنها چاره ای جز مسکوت گذاشتن خواسته های گسترده و ساختاری خود ندارند. در فضای تهدید نظامی و «فشار اقتصادی حداکثری» ‌ آنها مجبورند با شعارها و سیاست های کلی حاکمیت برای حفظ نظام همراهی کنند. اگر چنین شود، خواست‌های آن برای تمایز انتخاباتی بیشتر از نوع حداقلی و غیرساختاری خواهد بود.

ایران وایر: در نهایت آیا فکر می کنید پیش رو بودن انتخابات مجلس می‌تواند فاکتوری تاثیر‌گذار بر نوع پاسخ جمهوری اسلامی به آمریکا باشد؟

علی اکبر مهدی: قطعا بی‌تاثیر نیست، ولی فضا و زمان لازم برای دستیابی به اهداف سیاسی-نظامی-امنیتی جمهوری اسلامی خیلی محدود و پرمخاطره است. چگونگی بروز و جهت عامل اول نقش بسیاری در شکل گیری فضا و ابتکارعمل جمهوری اسلامی، برای عامل دوم خواهد داشت.