نسخه اقتصادی منتخبان مجلس یازدهم در دوران کرونا و پسا‌کرونا

درحالیکه ویروس کرونا مرزهای اغلب کشورهای جهان را در هم نوردیده و دیگر مساله یک کشور و یک دولت نیست، کمتر کردن ضربه اقتصادی ناشی از آن در کشورهای مختلف از طریق رویکردی نسبتا یکسان، مورد توجه قرار گرفته‌؛ کمک اقتصادی دولت‌ها به صنایع و کسب و کارهای کوچک و خانواده‌های در معرض آسیب. اما منتخبان مجلس یازدهم هر کدام نسخه ای اقتصادی برای ایران پس از کرونا پیچیدهاند که از بی اطلاعی محض آنها از اوضاع نابسامان اقتصاد ایران حکایت دارد.

***

در کانادا، دولت فدرال بسته کمکی ۸۲ میلیارد دلاری تعریف کرده‌ که مطابق آن در قالب بازگشت مالیات بر ارزش افزوده بر ۱۲ میلیون نفر تا ۶۰۰ دلار پرداخت شود. کمک هزینه فرزند که در حالت عادی و بنا بر وضعیت اقتصادی خانوار، بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ دلار کاناداست، در شرایط استثنایی به وجود آمده، ۳۰۰ دلار افزایش خواهد یافت. کسب و کارهایی که آسیب دیده‌اند اگر کارگرهای خود را حفظ کنند، ۷۵ درصد حقوق کارگران را دولت پرداخت خواهد کرد. همه کسانی که کارشان را از دست داده‌اند، حتی آن‌هایی که خود اشتغال بوده‌اند نیز به مدت ۴ ماه ماهی ۲ هزار دلار دریافت خواهند کرد. نرخ بهره در کانادا به صفر درصد رسیده‌ و دولت از تمامی صنایع بزرگ خواسته‌است تا تمام توان خود را برای تولید وسایل بهداشتی و کالاهای ضروری این دوران بگذارند.

در آمریکا نیز که اقتصاد راست‌گرایانه دولت ترامپ زبان‌زد خاص و عام است، دولت کمک ۲ هزار میلیاردی برای برون رفت اقتصاد آمریکا از بحران کرونا اختصاص داده‌است. در بریتانیا نیز دولت تقبل کرده‌است که ۸۰ درصد حقوق کارکنان را به کارفرمایانی که کارکنان خود را در لیست حقوق حفظ کنند، پرداخت کند.

در ایران، با وجود اینکه در همان یک هفته نخست علنی‌شدن شیوع ویروس کرونا، مجلس به طور کلی تعطیل شد و حتی لایحه بودجه نیز به حکم حکومتی علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، تصویب و به شورای نگهبان رفت، برخی از منتخبان مجلس یازدهم اظهارنظرهایی کرده‌اند. در این گزارش بعضی از این اظهارنظرها و میزان عملی بودن آن را بررسی خواهیم کرد.

دولت بنزین را به «قیمت خوب» صادر کند!

احسان خاندوزی، یکی از اولین نمایندگان منتخبی است که درباره اقتصاد ایران در دوران کرونا و پسا کرونا نسخه پیچیده‌است. این نماینده منتخب تهران در مجلس یازدهم در گفتگویی با خبرگزاری فارس گفته‌است: اقدامات کمکی باید هزینه‌های کسب و کارهای در معرض خطر را پایین بیاورد و از طرف دیگر کمک کند به این‌که تقاضا در بازار بالا برود و آن تقاضا موجب گردش و رونق بشود از آن طرف هم فعلا هزینه صاحبان مشاغل در معرض خطر کاهش پیدا کند یا به تعویق بیفتد یا حتی به شکل هوشمند بخشیده شود.

او همچنین پیشنهاد پرداخت یارانه نقدی به خانواده‌ها در صورت عدم تردد در سطح شهرها را مطرح کرده‌ که مشخص نیست چگونه قابل اجراست. 

خاندوزی برای حل بحران کسری بودجه دولت در دوران پسا کرونا پیشنهاد داده‌ که دولت مازاد بنزینی که ناشی از کاهش تردد مردم است را با «قیمت خوب» به خارج از کشور بفروشد. اما آیا در حالی‌که در حال حاضر در بخش‌هایی از جهان، قیمت نفت منفی شده و اغلب شرکت‌های نفتی با کمبود جا برای ذخیره نفت استخراج شده خود مواجه هستند، چنین موضوعی می‌تواند امکان‌پذیر باشد؟ آیا در حالی‌که اقتصاد جهانی با رکود بی‌سابقه‌ای روبروست و تقاضای نفت به حداقل میزان ممکن در ۱۷ سال اخیر رسیده‌است و قیمت هر لیتر بنزین در شرکت‌های بزرگ نفتی مانند شل، اسو و اولترا مار به زیر۵۰ سنت رسیده‌است، فروش بنزین بی‌کیفیت ایران، به کشورهای دیگر امکان‌پذیر است؟ اتفاقا به نظر می‌رسد که با توجه به سقوط قیمت جهانی بنزین و ادامه فروش بنزین ۳۰۰۰ تومانی در داخل، این کاهش تقاضای داخلی برای بنزین، معضل بزرگتری در زمینه کسری بودجه برای دولت ایجاد کرده‌باشد. زیرا، در شرایط کنونی فروش بنزین ۳ هزار تومانی در داخل، منبع درآمدی دولت محسوب می‌شود نه هزینه. باید همچنین این احتمال را نیز در نظر داشت که  یکی از دلایلی که دولت ترددهای بین شهری و شهری را تا همین چند روز پیش محدود نکرده‌بود، به‌دلیل ترس از اثر کاهش مصرف بنزین بر کسری بودجه سال ۹۹ بوده‌‌است. 

حداقل دستمزد در مناطق «کم‌‌تربرخوردار» را کم کنیم

توییت مجتبی رضاخواه، دیگر منتخب تهران، هفته گذشته بسیار جنجالی شد. تا حدی که این نماینده منتخب مجلس یازدهم، مجبور شد توییت خود را حذف کند و در حساب توییتر خود بنویسد که برداشت غلط از حرف‌های او شده‌است. او در توییت اولیه خود نوشته بود: «چند راهکار برای جهش تولید: صدور آسان جواز کسب و کار برای افراد ذیصلاح و اعلام جرم علیه انحصارگر؛ کاهش حداقل حقوق در مناطق کمتر برخوردار؛ تضمین خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان که مشابه آن وارد می‌شود؛ و استفاده از فناوری اطلاعات برای ایجاد شبکه‌های جدید توزیع کالا و توسعه اقتصاد دیجیتال». او در حالی این توییت را منتشر کرد که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، سال ۱۳۹۹ را سال جهش تولید خوانده‌است.

رضاخواه همچنین در شرایطی از اعلام جرم علیه انحصارگران حرف می‌زند که بیشتر صنایع و شرکت‌های خدماتی و عمرانی که هنوز زنده هستند و می توانند فعالیت کنند، وابسته به سپاه پاسداران بوده و از رانت‌های دولت و حکومت برای منافع شخصی صاحبان خود بهره‌برداری می‌کنند.

طبل توخالی حمایت از تولید داخلی و حمایت از خانواده‌های ایرانی

در همین راستا در حالی‌که برخی از نمایندگان منتخب به تقلید از شعار علی خامنه‌ای برای سال جاری بر طبل توخالی رونق تولید داخلی می‌کوبند و بحث پرداخت تسهیلات به صنایع و کسب‌و کارها را مطرح می‌کنند، عده‌ای دیگر از کاهش تبعیض‌ها بین مردم و پرداخت یارانه‌های نقدی به خانوارها حرف می‌زنند. اما، هیچ‌یک از این افراد به منابع تامین مالی این تسهیلات یا یارانه‌ها، در حالی‌که نهاد حاکمیت در ایران ورشکسته است، اشاره‌ای نمی‌کنند.

محمود نبویان، نماینده منتخب تهران، یکی از کسانی است که روی کمک به کسب‌وکارها تاکید کرده است. او بحث فعال‌کردن بخش تولید و رونق تولید داخلی را مطرح کرده‌ است. همچنین اقبال شاکری، یکی دیگر از نمایندگان منتخب تهران نیز، بهبود فضای كسب و كار، مهار تورم و کنترل نقدینگی را عنوان کرده‌است. جبار کوچکی‌نژاد، نماینده منتخب رشت نیز که از همین طیف محسوب می‌شود، پیگیری مشکلات تولید و اشتغال، مبارزه با مفاسد اقتصادی و وادار كردن دولت به اجرای سیاست‌های اصل ۴۴ قانون اساسی که در واقع به‌دنبال خصوصی‌سازی صنایع و شرکت های دولتی است را به‌عنوان برون‌رفت کشور از وضعیت اقتصادی ناشی از بحران کرونا مطرح کرده‌است. مشخص نیست خصوصی‌سازی در شرایطی که اغلب اقتصادهای دنیا در حال بازگشت به الگوهای دولت رفاه هستند، چگونه می‌تواند پاسخی برای بحران اقتصادی  ناشی از کرونا باشد.

در روی دیگر سکه، عده‌ای نیز به پرداخت یارانه نقدی به افراد و خانوارها و بهبود وضعیت معیشت مردم تاکید دارند که از آن جمله می‌توان به حسینعلی حاجی دلیگانی، نماینده شاهین شهر اصفهان، حمیدرضا کاظمی، نماینده منتخب پلدختر و علی نیکزاد، نماینده اردبیل، اشاره کرد.

در عدم کارآمدی هر یک از این راه‌حل‌های اقتصادی همین بس که بدانیم بحران اقتصادی ایران، ناشی از شیوع کرونا نیست، بلکه کرونا فقط آن را تشدید کرده‌است. این بحران اقتصادی که از اواخر دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد و با شروع جنگ داخلی در سوریه و عراق، وارد فاز جدیدی شد، مدت کوتاهی به مدد دیپلماسی پروژه هسته‌ای در دولت اول روحانی تسکین یافت و مجددا با روی کار آمدن دونالد ترامپ و برهم خوردن برجام و سخت‌گیرانه‌تر شدن تحریم‌ها شدت گرفت، معضلی ماورای کرونا است. 

در واقع، ریشه این بحران دقیقا همان چیزی است که منتخبان مجلس یازدهم به شدت از آن دفاع می‌کنند؛ یعنی سیاست خارجی ایدئولوژیکی که با مداخله در جنگ داخلی کشورهای منطقه و دامن‌زدن به آن در عراق، سوریه و یمن  که به انزوای اقتصادی و سیاسی ایران، گسترش تحریم‌ها و حذف ایران از بازارهای بین‌المللی شده‌است. این سیاست خارجه ماجراجویانه، ناشی از تصمیم‌گیری‌های رهبر جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران برای ۸۵ میلیون ایرانی است.

بنابراین، حتی پیش از شیوع کرونا نیز، ادامه این دست سیاست‌های نظام، برای مردم ایران فقر و فلاکت عمومی را در پی داشت. اما اکنون بحران کرونا می تواند در ترکیب با این سیاست‌های تخریب‌گر، به فاجعه‌ای اقتصادی بدل شود که شاید حتی تا چندین نسل بعد نیز نتوانند از زیر بار آن کمر راست کنند.

مجلس یازدهم اگر بتواند کار خود را شروع کند، اولین مجلس اصولگرا و نزدیک به علی خامنه‌ای خواهد بود که در دورانی غیر از وفور اقتصادی، سکان قوه مقننه را در دست می‌گیرد. زیرا، تا پیش از این، همیشه رهبر جمهوری اسلامی، قدرت اجرایی و مقننه را در دوران‌های سختی چون بعد از جنگ و تحریم به اصلاح‌طلبان و نیروهای نزدیک به آنان می‌داد که تا فضای ملتهب سیاست خارجی را برایش کمی تنش‌زدایی کنند و دوباره در شرایطی بهتر به او و غلامان حلقه‌به‌گوشش بسپرند. اما، حالا برای اولین‌بار در چهل سال گذشته، نیروهای نزدیک به خامنه‌ای و سپاه، در دورانی مجلس را به دست می‌گیرند که شرایط اقتصادی به شدت وخیم است. مجموعه حاکمیت که با صرف پول فروش نفت در دوران وفور در جبهه‌های سوریه، عراق، یمن و لبنان، آه در بساط ندارد، باید دست خالی از معاملات فروش نفت بازگردد چون نه تحریم به آن اجازه می‌دهد که نفت بفروشد و نه کرونا نایی برای تقاضاگران سنتی نفت ایران گذاشته‌است تا با هزار ترفند نفت ایران را بخرند.  

در این وضعیت فوق استثنایی، پرسش این است که آیا این منتخبان مجلس یازدهم بر سیاست‌های شکست‌خورده رهبر مهر تایید خواهند زد یا واقعیت‌های اقتصادی ایران که شیوع کرونا اثر آن‌ها را چندین برابر کرده‌است، این منتخبان را وادار به تجدید نظر در بیراهه‌ای خواهد کرد که در پیش گرفته‌اند؟