زیر زمین نطنز؛ درباره تاسیسات جدید مونتاژ ماشین‌های غنی‌سازی چه می‌دانیم؟

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی به شورای حکام که هیات مدیره آژانس با عضویت ۳۵ کشور است، اطلاع داده که جمهوری اسلامی ایران تاسیسات تازه‌ای برای مونتاژ ماشین‌های غنی‌سازی اورانیوم در نطنز راه‌اندازی کرده است. این تاسیسات چه اهمیتی دارد؟

***

تاسیسات مونتاژ ماشین‌های غنی سازی چیست؟

مرکزی که آژانس می‌گوید ایران از راه‌اندازی آن خبر داده است، پیش‌تر در کرج واقع شده بود. این همان تاسیساتی است که تابستان سال ۱۳۹۹ به طرز مشکوکی در کرج هدف قرار گرفت و به آن آسیب جدی وارد شد. شرکت تکنولوژی سانتریفیوژهای ایران یا «تسا» از معدود تاسیسات حساس اتمی ایران است که در خارج از اصفهان قرار داشت.

مقام‌های جمهوری اسلامی از بیان عامل انفجار خودداری کردند اما ظن قوی، دخالت داشتن اسرائیل در این انفجار است. رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نحوه انفجار را وارد شدن «ریز پرنده» به آسمان این مرکز اعلام کرده بودند.

قطعات ساخته شده مورد نیاز یک ماشین غنی‌سازی در این تاسیسات مونتاژ و برای استفاده، راهی نطنز و فردو، دو مرکز غنی‌سازی اورانیوم ایران می‌شدند.

اهمیت مرکز مونتاژ ماشین‌های غنی‌سازی در چیست؟

در این مرکز نسل جدید سانتریفیوژ یا ماشین‌های غنی‌سازی مونتاژ و سپس برای استفاده تحقیقاتی و حتی غنی‌سازی اورانیوم، به نطنز در اصفهان و فردو در قم فرستاده می‌شدند. ایران زمانی شروع به استفاده از نسل جدید این ماشین‌ها کرد که مطابق توافق اتمی «برجام»، نباید چنین اقدامی می‌کرد. اما با خروج ایالات متحده از برجام و بازگشت تحریم‌های اتمی، در اقدام واکنشی، دست به این تخلف از مفاد برجام زد. استفاده از نسل جدید این ماشین‌ها، سرعت و ظاهرا کیفیت غنی‌سازی اورانیوم در ایران را بالا برد.

پس از انفجار کرج چه شد؟

چند ماه بعد پس از انفجار کرج، جمهوری اسلامی ایران محل این تاسیسات را به نطنز انتقال داد و مرکز موقتی برای مونتاژ ماشین‌های غنی‌سازی اورانیوم راه‌اندازی کرد. این مرکز در ۲۰ فروردین ۱۴۰۰، یعنی در روز ملی فناوری اتمی در ایران از سوی «حسن روحانی»، رییس جمهوری وقت از تهران افتتاح شد اما یک روز بعد انفجار این مرکز موقت را تخریب کرد. 

جمهوری اسلامی ایران درباره این انفجار کمتر از انفجار کرج اطلاع رسانی کرد اما به سرعت از سوی مقام‌های ایران مشخص شد که متهم اول آن اسرائیل است.

واکنش ایران به انفجار دوم چه بود؟

پس از دومین انفجار در مرکز مونتاژ ماشین‌های غنی‌سازی، جمهوری اسلامی به طور ناگهانی اعلام کرد که غنی‌سازی اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد را آغاز کرده است. در این دوره، مذاکرات احیای توافق هسته‌ای برجام هم آغاز شده بود. دولت‌های درگیر مذاکرات ابتدا از اقدام ایران انتقاد کردند و مدیرکل آژانس غنی‌سازی اورانیوم ۶۰ درصدی را تنها مربوط به کشورهایی دانست که سلاح اتمی تولید می‌کنند. اما پس از مدتی انتقادها حداقل به طور موقت فروش‌کش کردند.

آیا ایران ساخت مرکز جدید را به آژانس اطلاع داده است؟

جمهوری اسلامی ایران موظف بوده است به محض تصمیم‌گیری از ساخت چنین مرکزی، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را مطلع کند. این بخشی از تعهدات ایران در برجام است که بی سروصدا و برخلاف هیاهویی که درباره کنار گذاشتن این توافق می‌کند، به آن عمل کرده است. 

اهمیت ساخت مرکز جدید مونتاژ سانتریفیوژ ایران چیست؟

با راه‌اندازی این مرکز، توان جمهوری اسلامی برای ساخت نسل‌های جدید ماشین غنی‌سازی و جایگزین کردن ماشین‌های از کار افتاده بالا می‌رود. پیش‌تر اعلام شده بود این مرکز که در کرج روی زمین بود، در اصفهان به زیرزمین منتقل شده که احتمالا هدف از آن، کاهش آسیب‌پذیری در برابر حملات خارجی است.

معنی گزارش مدیرکل درباره این مرکز چیست؟

مدیرکل آژانس موظف است هر تحولی درباره یک دولت عضو را به اطلاع شورای حکام برساند. این شورا درباره نحوه واکنش، تصمیم‌گیری خواهد کرد که درباره مرکز جدید مونتاژ ماشین‌های غنی‌سازی اورانیوم ایران نباید منتظر واکنش منفی یا مثلا قطع‌نامه بود. اما به دلیل این که راه‌اندازی آن اثر مستقیم بر سرعت غنی‌سازی دارد، دولت‌های درگیر در مذاکرات اتمی در روزهای آینده قاعدتا واکنش‌هایی خواهند داشت.