جواب‌های سربالای تهران به آژانس؛ یک گزارش منفی دیگر به قلم گروسی

گزارش فصلی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره وضعیت برنامه اتمی ایران شامل اجرای توافق های دوجانبه با آژانس و توافق اتمی برجام منتشر شده و در اختیار ۳۵ دولت عضو شورای حکام یا هیات مدیره آژانس قرار گرفته است. خبرگزاری رویترز و فرانسه که متن گزارش را دیده‌اند، می‌گویند ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران «۱۸ برابر حد مجاز برجام» شده و اورانیوم شصت درصد غنی ایران به «بیش از ۴۳ کیلوگرم» رسیده است. این گزارش چه معنایی دارد؟ 

***

فشرده گزارش آژانس درباره وضعیت ایران چه می‌گوید؟

«رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس در گزارش خرداد ۱۴۰۱ خود گفته است که جمهوری اسلامی پاسخ‌های معتبری درباره سه محل اعلام نشده به آژانس که بازرسان در آن آلودگی اورانیوم یافته‌اند، نداده و پیشرفت اندکی در بن‌بست جاری با جمهوری اسلامی حاصل شده است. ذخایر اورانیوم غنی شده جمهوری اسلامی هم که کاربرد دوگانه به عنوان سوخت نیروگاه اتمی و مواد لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای است، بر اساس تخمین آژانس، به ۳ هزار و ۸۰۹ کیلوگرم رسیده؛ در حالی که مطابق توافق برجام باید در حدود ۲۰۰ کیلوگرم می‌بود.

چرا ایران باید درباره سه مرکز آلوده به اورانیوم توضیح بدهد؟

بازرسان آژانس در سال‌های گذشته، آثاری از اورانیوم را در محل‌هایی یافتند که جمهوری اسلامی آنجا را به عنوان مراکز اتمی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی معرفی نکرده بود. یکی از این مراکز «تورقوزآباد» در حومه تهران است. آژانس بیمناک است که جمهوری اسلامی ایران در این مراکز دست به فعالیت‌های اتمی مخفی زده باشد یا اینکه در صدد چنین اعمالی بوده است. برای همین سوالاتی از سازمان انرژی اتمی ایران می‌پرسد تا درباره ماهیت اقدامات جمهوری اسلامی اطمینان پیدا کند. تهران سال‌هاست که به سوالات بازرسان درباره این مراکز پاسخ قانع کننده‌ای نمی‌دهد و همین رفتار به ابهام بازرسان افزوده است.

آیا ایران موظف به پاسخ دادن درباره این سه مرکز است؟

مطابق قراردادهای دوجانبه ایران و آژانس که ارتباطی با توافق هسته‌ای برجام هم ندارد، ایران موظف است که ابهامات بازرسان را درباره این مراکز رفع کند. در توافقی اضافی‌تر که اسفند ۱۴۰۰ بین «محمد اسلامی»، رییس سازمان انرژی اتمی ایران و «رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس در تهران به دست آمد، قرار شده بود که تهران در همکاری با بازرسان، به تمامی سوالات آن‌ها تا اردیبهشت ۱۴۰۱ پاسخ دهد. 

پس از این قرار بود موضوع در گزارش مدیرکل به شورای حکام منعکس شود تا اعضای شورای حکام درباره سرنوشت این پرونده تصمیم بگیرند. اما جمهوری اسلامی ایران تا به اینجا نه تنها از قراردادهای دوجانبه خود با آژانس که به آن‌ها «پادمان» گفته می‌شود، تخلف کرده بلکه توافق اضافه‌تر اسفند ۱۴۰۰ را هم شکسته است.

چرا حل و فصل موضوع سه مرکز آلوده به اورانیوم مهم است؟

روشن شدن دلیل آلودگی سه مرکز اعلام نشده به آژانس از این جهت اهمیت دارد که اگر ایران بتواند جواب‌های قانع‌کننده‌ای به آژانس بدهد، به معنی این است که شفافیت کاملی در برنامه اتمی خود دارد. اگر جواب‌های ایران قانع‌کننده نباشد یا از پاسخ دادن طفره برود، نشانه مثبتی نیست و بازرسان را به هدف نهایی برنامه اتمی ایران مشکوک باقی نگه می‌دارد. ادامه این وضعیت می‌تواند باعث صدور قطع‌نامه تازه‌ای در شورای حکام شود که از زمان توافق برجام قطع شده است. 

برای جمهوری اسلامی ایران هم مختومه شدن این پرونده از قبل مهم بود؛ چرا که به فرض تمایل به احیای توافق برجام، تهران تصور می‌کرد، این پرونده ممکن است در آینده باعث بروز اختلافات تازه‌ای شود و به دومین خروج ایالات متحده از برجام یا احیای قطع‌نامه‌های شورای امنیت منجر شود.

گزارش درباره اجرای برجام چه می‌گوید؟

همانند گزارش یک سال اخیر مدیرکل درباره ایران، این گزارش هم می‌گوید که جمهوری اسلامی تقریبا از اجرای مفاد اصلی توافق هسته‌ای برجام خودداری می‌کند و به دلیل دسترسی محدود بازرسان، حتی میزان اورانیوم غنی شده را تخمین می‌زند.

آیا میزان اورانیوم غنی شده به خط قرمز رسیده است؟

گزارش مدیرکل به شورای حکام می‌گوید که میزان اورانیوم ۶۰ درصد غنی شده جمهوری اسلامی ایران از ۹ کیلو و ۹۰۰ گرم به ۴۳ کیلو و ۱۰۰ گرم رسیده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حداقل میزان مواد هسته‌ای برای ساخت سلاح را با اصطلاح «مقدار قابل توجه» مشخص می‌کند. در ارتباط با اورانیوم ۶۰ درصد غنی شده، آژانس ۵۵ کیلوگرم را «مقدار قابل توجه» می‌داند. بنابراین تا رسیدن اورانیوم ۶۰ درصد غنی شده ایران به خط قرمز یا مقدار قابل توجه ۱۱ کیلو و ۹۰۰ گرم دیگر باقی مانده است که حداقل میزان برای تولید سلاح اتمی است.

اجلاس شورای حکام چه وقت تشکیل می‌شود؟

گزارش رافائل گروسی اکنون در اختیار دولت‌های عضو شورای حکام است. دولت‌های عضو با بررسی این گزارش خود را برای اجلاس شورای حکام آماده می‌کنند که قرار است از ۱۶ تا ۲۰ خرداد (ششم تا بیستم ژوئن) برگزار شود.

پیامد گزارش جدید مدیرکل برای جمهوری اسلامی چیست؟

در نشست‌های یک سال اخیر شورای حکام، با وجود اختلافات جدی بین ایران و آژانس، شورا با هدف حفظ زمینه برای احیای توافق هسته‌ای برجام از دادن قطع‌نامه‌ای که جمهوری اسلامی ایران را از بازگشت احتمالی به این توافق منصرف کند، خودداری کرده است.

 با توجه به اینکه احتمال احیای برجام در ماه‌های اخیر نامحتمل‌تر از همیشه شده، دور از انتظار نیست که شورای حکام هم پرهیز خود را کنار بگذارد و برای وادار کردن جمهوری اسلامی، دست به اقدامات جدی‌تر همانند صدور قطع‌نامه بزند.

گزارش خرداد ۱۴۰۱ مدیرکل آژانس درباره ایران مجموعا منفی است؛ اما از آنجا که گزارش از «پیشرفت‌های اندک» صحبت به میان آورده، این احتمال هم وجود دارد که اعضای شورای حکام فرصت بیشتری برای ادامه پیشرفت‌ها به جمهوری اسلامی بدهد و خواهان بالا بردن میزان تنش با تهران نشود.

جمهوری اسلامی از این گزارش با عنوان «نامنصفانه» انتقاد کرده و گفته محتوای آن منعکس‌کننده «همکاری گسترده ما با آژانس نیست».

آیا این دوره شورای حکام ویژگی خاصی دارد؟

در جریان نشست‌های فصلی شورای حکام، تهران تلاش کرده با توافقات لحظه آخری، بر محتوای گزارش مدیرکل و فضای جلسات شورای حکام تاثیر مثبت بگذارد. این دوره از چنین توافقات لحظه آخری هم خبری نبوده است.