زاون قوکاسیان؛ کارگردان، فیلم‌ساز، منتقد و مدرس سینما و از ارامنه

 ایران را تمامی ایرانیان، فارغ از عقاید شخصی، دین یا مذهب‌ خود ساخته‌اند. خبرنگاران و شهروندخبرنگاران «ایران‌وایر» در مجموعه‌ای، چهره‌های برجسته اقلیت‌های دینی و مذهبی را معرفی می‌کنند. شما هم اگر با شخصیت‌های برجسته اقلیت‌های دینی آشنایی دارید یا داستان زندگی و خدمات آن‌ها را می‌دانید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و روایت خود را با ما در میان بگذارید.

***

«زاون قوکاسیان»، کارگردان، فیلم‌ساز، منتقد و مدرس ایرانی ارمنی‌تبار صاحب‌نظرِ سینمای ایران روز هفتم اردیبهشت ۱۳۲۹ در اصفهان متولد شد.

او در دبیرستان «ادب» تحصیل کرد و تحصیلاتش را در رشته شیمی در دانشکده علوم «دانشگاه اصفهان» به پایان رساند.

مادرش «آدا آتایان»، عضو گروه نمایش ارامنه اصفهان بود که در دهه ۱۳۳۰ خورشیدی هفته‌ای چهار شب به کلوب تازه تاسیس شده‌ای در این شهر می‌رفت و در همان زمان، زاون را به سینما و مجله‌های سینمایی علاقه‌مند کرد.

زاون در سال ۱۳۵۰، فیلم‌سازی را با فیلم‌های کوتاه هشت میلی‌متری در سینمای آزاد آغاز کرد و مدتی نیز سرپرست سینمای آزاد اصفهان بود. او چندین فیلم هشت میلی‌متری و آثار کوتاه و مستندی چون «در فلق»، «عروس کهن»، «عزای آینه»، «فصلی دیگر»، «حاج شیوان»، «موزه من جلفا» و «نقش خیال» را نیز جلوی دوربین برد.

قوکاسیان در سال‌های پس از انقلاب به عنوان یکی از برجسته‌ترین مستندسازان مطرح شد. از سال ۱۳۶۰، همکاری با شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی را آغاز کرد و فیلم‌ها و مجموعه‌های مستند باارزشی را به ویژه در حوزه آشنایی با ارمنیان ایران تولید کرد.

او در عین حال در سال ۱۳۶۳ فیلمی جنگی با نام همه فرزندان من را کارگردانی کرد و فیلم بلند موزه من جلفا را با حضور مادرش در سال ۱۳۷۵ ساخت.

علاقه‌اش به سینما فقط صرف ساختن فیلم نشد، نقدهای او بر فیلم‌ها در مجلات مختلف و کتاب‌هایی که در زمینه سینما و بازیگران نوشته است، از منابع مورد توجه سینماگران و سینما دوستان هستند.

اولین کتاب زاون قوکاسیان در حوزه سینما در سال ۱۳۵۰ منتشر شد که درباره فیلم «چشمه»، ساخته «آربی آوانسیان» بود. نوشتن کتابی درباره یک فیلم تا آن زمان در سینمای ایران سابقه نداشت.

از جمله دیگر فعالیت‌های این نویسنده و پژوهش‌گر سینمایی می‌توان به تالیف بیش از ۲۰ کتاب درباره سینماگرانی چون «بهرام بیضایی‌»، «مسعود کیمیایی‌»، «عباس کیارستمی‌»، «بهمن فرمان‌آرا‌»، «خسرو سینایی‌»، «گلاب آدینه‌»، «رضا ارحام صدر‌»، «فاطمه معتمدآریا‌»، «مجید انتظامی‌» و نیز نگارش کتابی با نام «بردی از یادم» درباره «لورتا نوشین‌» اشاره کرد.

توجه زاون به بازیگران زن سینمای ایران در قبل و بعد از انقلاب از دیگر دغدغه‌های او محسوب می‌شد. آثاری چون بردی از یادم (۱۳۹۳) به انضمام تاریخچه‌ای از هنرهای نمایشی در یک صدسال گذشته درباره لرتا، بازیگر تئاتر و همسر «عبدالحسین نوشین»، از بنیان‌گذاران تئاتر نوین ایران شاید از جهت تاریخی و مستند کردن نقش زنان در تئاتر و هنر کشور منحصر به فرد باشد.

او سردبیر و یادداشت‌نویس میهمان برخی مجله‌ها و نشریه‌های سینمایی مانند «نمایش» یا «پیمان» (ادبیات ارامنه) بود و در  دانشگاه‌های هنری و سینمایی هم‌چون «سوره» تهران، «فرهنگ و هنر» اصفهان یا «دانشگاه سپهر» در شهر خورزوق تدریس می‌کرد.

قوکاسیان در جشنواره‌های سینمایی در ایران، اتریش، ایتالیا و ارمنستان به عنوان داور حضور داشته است.

زاون قوکاسیان که به دلیل عوارض ناشی از سرطان معده به مدت چهار ماه در بیمارستانی در وین تحت درمان بود و اوایل بهمن ماه ۱۳۹۳ به ایران بازگشته بود، ظهر اول اسفند همان سال در منزلش در اصفهان از دنیا رفت.

پیکر او روز دوشنبه چهارم اسفند از خانه هنرمندان اصفهان تشییع و سپس در گورستان ارامنه، در کنار پدر و مادرش به خاک سپرده شد.