امروز چشمانم خورد به دخترک سه ساله‌ای پشت پنجره آپارتمان روبه‌رویی که در دوران کرونا به دنیا آمده است. تمام مدت هم از آن روزها تا الان در خانه است. پدرش شاغل و ظاهرا مادرش دور کار است و بعد از کرونا، از خانه کار می‌کند. فکرم درگیر شده است که تکلیف مهارت‌های این بچه‌ها و عقب افتادن از مشارکت‌های اجتماعی و تعلیمات چیست؟ آوارگی روحی بعد از همه‌گیری کرونا ابعاد تازه و پیچیده‌ای پیدا کرده است.
«راحله طارانی»، روان‌شناس می‌گوید: «انسان موجودی است که اگر در جمع زندگی نکند، سلامتش به شکل بسیار جدی به مخاطره می‌افتد. بقای انسان منوط به ارتباط با دیگران است.»
«پریوش کلانتری»، مددکار اجتماعی نیز از دلهره کودکان در قرار گرفتن در اجتماع به عنوان یکی از مهم‌ترین آسیب‌های دوران همه‌گیری کرونا نام می‌برد و می‌گوید برخی کودکان بعد از بهبود همه‌گیری، ترجیح دادند در سیستم آموزش آنلاین باقی بمانند.
***
از محصولات کرونا؛ نسل کودکانی با انواع اضطراب و وسواس
بیمارستان «Sick Kids» در امریکای شمالی که در آخرین بررسی‌ها در سال ۲۰۲۰ به عنوان یکی از سه مرکز برتر مراقبت‌های بهداشتی کودکان در جهان معرفی شده است، در تحقیقی که در فوریه سال ۲۰۲۱ منتشر کرد، به آماری اشاره داشت که تحقیقات جدید تاثیر همه‌گیری کووید۱۹ را بر سلامت روان کودکان و نوجوانان نشان می‌دادند.
بر اساس این تحقیق، جامعه بزرگی از کودکان رده سنی دو تا ۱۸ سال و نوجوانان در طول موج اول همه‌گیری کووید۱۹ آسیب به سلامت روان خود را تجربه کرده‌اند. بیشترین استرس، ناشی از انزوای اجتماعی، هم‌چون لغو رویدادهای مهم و از بین رفتن تعاملات اجتماعی حضوری رخ داده که به شدت بر وخامت سلامت روان تاثیرگذار بوده است. افسردگی، اضطراب، حساس بودن، نیاز به توجه زیاد، بیش فعالی و وسواس از جمله آسیب‌هایی هستند که در طول همه‌گیری کرونا افزایش نشان داده‌اند.
کودکان چه آسیب‌هایی در دوران کرونا دیدند؟
به تازگی سازمان بهداشت جهانی در گزارشی اعلام کرد یک میلیارد نفر در دنیا از مشکلات روحی و روانی رنج می‌برند و این شرایط بعد از کرونا شدت گرفته است.
راحله طارانی، روان‌شناس به «ایران‌وایر» می‌گوید: «یک وجه این مشکل به محدود شدن ارتباطات اجتماعی باز می‌گردد. داشتن ارتباطات اجتماعی یکی از نیازهای بسیار اساسی ما است، چون انسان موجودی اجتماعی است و بقای او در زندگی جمعی است. سلامت جسمی و روانی او هر دو در ارتباط با سایر افراد تضمین می‌شود. هیچ انسانی نمی‌تواند به صورت ایزوله زندگی کند و سالم باشد.»
او که دکترای روان‌شناسی دارد، توضیح می‌دهد: «هورمون‌هایی که برای سلامت روانی ما بسیار مهم هستند، از جمله اکسی‌توسین که از هورمون بسیار ضروری برای سلامت روانی است، فقط زمانی که ما در ارتباط اجتماعی گرم با دیگران قرار می‌گیریم، در مغز بیشتر ترشح می‌شود. وقتی احساس تنهایی کرده و ایزوله می‌شویم، این هورمون کمتر در مغز ترشح می‌شود.»
به گفته او، هوش جنبه‌های متفاوتی دارد: «یکی از عناصری که به موفقیت هر کودک کمک می‌کند، پیشرفت هوش اجتماعی او است. هوش هیجانی و هوش اجتماعی هر دو باید در اولویت قرار بگیرند.»
راحله طارانی معتقد است: «هوش چیزی است که در ارتباط با سایر افراد رشد پیدا می‌کند؛ مثل شنا کردن که فقط در آب می‌توانید یاد بگیرید و اگر بهترین کتاب‌ها را در رابطه با شنا برای بچه‌ها تهیه کنید، کودک قادر به شنا کردن نمی‌شود. هر انسانی تا در آب قرار نگیرد، نمی‌تواند شنا کند. به همین ترتیب، نمی‌توانیم به رشد اجتماعی کودکان کمک کنیم، بدون این که آن‌ها را در اجتماع قرار دهیم.»
کودکان بعد از کرونا از اجتماع می‌ترسند
پریوش کلانتری، فوق لیسانس مددکاری اجتماعی از «دانشگاه ویندزور» کانادا است و از سال ۲۰۱۰ در مراکز آموزشی تورنتوی بزرگ با کودکان کار کرده است.
کار اصلی این مددکار اجتماعی در دو بخش اساسی، یکی رسیدگی به مسايل روحی و روانی کودکان و دیگری مساله حضور آن‌ها در مدرسه است.
او به «ایران‌وایر» می‌گوید بعد از کرونا، تغییرات بسیار منفی در مهارت‌های اجتماعی کودکان اتفاق افتاد که این بزرگ‌ترین تاثیر منفی کرونا بود.
این مددکار اجتماعی بر اساس تجربیات شخصی، خودش از مدارس تورنتو در برخورد با دانش‌آموزان می‌گوید: «بعد از کرونا وقتی مدارس حضوری شدند و به مدرسه برگشتیم، دو پدیده بسیار تاثیرگذار را متوجه شدیم؛ یکی فرار کودکان از مدرسه و میزان غیبت‌هایی که از مدرسه داشتند یا ترس و دلهره از روبه‌رو شدن با آدم‌های دیگر.»
به گفته پریوش کلانتری، برخی کودکان ترجیح داده‌اند که در سیستم آموزش آنلاین باقی بمانند.
حال کودکان ایرانی چه‌طور است؟
بر اساس آمار رسمی در ایران، طی یک سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰، حدود سه میلیون دانش‌آموز ترک تحصیل کرده‌اند. ترک تحصیل کودکان فارغ از جا ماندن آن‌ها از فضای درس و پرورش فکری، دور بودن از آموزش و مهارت‌های زندگی را نیز در پی خواهد داشت.
به گفته مقام‌های رسمی در ایران، سه میلیون دانش‌آموزی که از گردونه تحصیل خارج شده‌اند، بیشتر کودکان یا نوجوانانی هستند که یا به ابزار هوشمند مثل تلفن هوشمند و تبلت دسترسی ندارند یا در مناطقی زندگی می‌کنند که اینترنت در آن‌ها نیست.
بررسی جامعه‌شناسانه بر جمعیت کودکان و نوجوانان در دوران کرونا انجام نشده است ولی گزارش‌های اجتماعی و صحبت‌های پراکنده کارشناسان حکایت از کاهش سن انواع آسیب‌های اجتماعی در ایران طی دو سال گذشته دارد.
این مساله به درستی نشان می‌دهد که کودکان طرد و ایزوله شده و آن‌ها که امکان حضور در فضاهای تربیتی و آموزشی را از دست داده‌اند، بعضا در معرض بزه قرار گرفته‌اند.
در کشورهای پیشرفته اما مدارس با توقف چند ماهه بازگشایی و کودکان بسیاری راهی مدرسه و مراکز نگه‌داری از کودکان هم‌چون کودکستان‌ها و مهدهای کودک شدند. کودکانی هم که امکان شرکت در کلاس‌های حضوری نداشتند، به صورت آنلاین مورد تعلیم و تربیت قرار گرفتند. تلاش کشورهای پیشرفته برای برگزاری کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی آنلاین، یاد دادن مهارت‌های اجتماعی بود تا تدریس دروس علمی.
کودکان نسل کرونا بدون مهارت رشد کردند
به گفته پریوش کلانتری، مددکار اجتماعی، طی دوران همه‌گیری کرونا، مهارت‌های اجتماعی کودکان به شدت تحت تاثیر قرار گرفته‌اند. او از مشاهدات خود در رابطه با کودکان می‌گوید: «بیشتر کودکانی که در کلاس‌های آنلاین شرکت می‌کردند، دوربین‌های خود را روشن نمی‌کردند و حتی انگار از حرف زدن وحشت دارند.»
او با نمونه‌هایی از کودکان تیزهوش در این مدت کار کرده است که خانه‌نشین شده‌اند و توضیح می‌دهد: «این کودکان می‌گویند ترس از این دارند که وقتی آدم‌های دیگر آن‌ها را می‌بینند، چه بگویند. بسیاری از کودکان ترس از قضاوت شدن را تجربه می‌کنند. همه این موارد زیرمجموعه اضطراب اجتماعی هستند که بسیار شدت گرفته است.»
آموزش در دنیای مجازی برای کودکان دردسرساز شد
کلانتری می‌گوید: «برخی خانواده‌ها فشار آورند و شرایط آن‌ها طوری بود که کودکان را تشویق کردند به مدرسه بروند و وقتی این کودکان به مدرسه آمدند، تعداد زیادی از آن‌ها گیج بودند که چه‌طور با هم‌کلاسی‌های خود ارتباط برقرار کنند. نوع کلماتی که استفاده می‌کردند، دردساز شده بود چون نوع مکالمه در دنیای آنلاین و مجازی متفاوت با ارتباط از نزدیک است.»
او اضافه می‌کند: «ارتباط کلامی بچه‌ها مشکل‌ساز شده بود. واقعیت این است که مغز انسان تحت تاثیر محیط روزمره‌اش قرار می‌گیرد و کودکان وقتی نتوانستند از قسمت مهارت‌های اجتماعی مغز برای بیش از دو سال استفاده کنند، هنگامی که در محیط اجتماعی قرار گرفتند، توانمندی آن را نداشتند که درست از آن استفاده کنند. کرونا ضررهای زیادی زده و دو سال از عمر کودکان را گرفته است و زمانی زیادی می‌خواهد که بتوان دو سال را ترمیم کرد. برخی از کودکان هنوز توانایی برگشتن به دوران قبل از کرونا را ندارند. مواردی داشتم که ۲۰ جلسه با کودک کار کرده‌ام که بتواند از خانه بیرون بیاید و به تدریج گام‌های کوچکی بردارد و بتواند با آدم‌ها ارتباط برقرار کند. متاسفانه کرونا و ترس از روابط اجتماعی و نگرانی از قضاوت شدن و این که نکند بد حرف بزنم و نکند قیافه‌ام بد باشد، موجب می‌شوند که کودکان بیشتر ترجیح دهند در منزل بمانند. بازی‌های کامپیوتری و فعالیت‌های مجازی هم که در خانه آن‌ها را سرگرم می‌کنند، انگیزه کمتری برای بیرون رفتن از منزل به آن‌ها می‌دهند.»
کار را برای کودکان راحت‌تر کنید
پریوش کلانتری برای والدین و سرپرست کودکان با هر شرایط مالی و معیشتی توصیه می‌کند که کار را برای کودکان آسان کنند تا امکان برقراری روابط اجتماعی برای آن‌ها فراهم شود. این مددکار اجتماعی این طور توضیح می‌دهد: «لزومی ندارد که در محیط آموزشی خاصی باشند، همین که به پارک یا در خیابان راه بروند و در خیابان و از آدم‌های داخل مغازه سوال بپرسند و همین که ارتباط برقرار کنند، کافی است. مشکل این است که تجهیزات الکترونیک دست همه بچه‌ها هستند و تبدیل به یک پرستار و نگه‌دارنده کودک شده‌اند و این امکانات در اختیار کودکان قرار داده می‌شوند تا صدای‌شان در نیاید. همین موارد موجب تغییر سیستم مغزی می‌شوند و کودکان نمی‌توانند روابط اجتماعی برقرار کنند. این مساله یکی از بزرگ‌ترین خطراتی است که نسل جوان و نوجوان و کودکان ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد.»
کلانتری می‌گوید: «والدین دنبال بهانه‌های کوچک باشند؛ مثلا اگر قرار است نان و پنیر بخورند، آن را با همسایه بخورند. اگر قرار است با توپ بازی کند، کودک را تشویق به بازی با هم‌سالان کنند. این قدم‌های کوچک موجب می‌شوند که قسمت مهارت‌های اجتماعی مغز کم کم خودش را جمع کند.»
والدین به خاطر فقر کودکان خود را ایزوله می‌کنند
راحله طارانی، روان‌شناس معتقد است والد باید زمانی برای اختصاص دادن به کودک جهت تعلیم مهارت‌های زندگی داشته باشد.
او می‌گوید تا زمانی که شاهد مشکلات بسیار زیاد اقتصادی در ایران هستیم که در بسیاری از موارد پدر و مادر هر دو باید کار کنند، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که پدر و مادر فرزند خود را بیرون از فضای خانه ببرند و تعاملات اجتماعی را به آن‌ها آموزش دهند.
به گفته این روان‌شناس، حتی برخی والدین به دلیل مشکلات زندگی، نمی‌توانند رابطه سالمی با کودک خود داشته باشند.
او توضیح می‌دهد: «انسان‌ها در دنیا هنوز نتوانسته‌اند مشکل فقر را حل کنند. به واسطه شبکه‌های اجتماعی، مردم اختلاف طبقاتی را بیشتر احساس می‌کنند و این موضوع موجب آزار آن‌ها شده است. در فرهنگ جامعه ایران که مصطلح است مردم صورت خود را با سیلی سرخ نگه دارند و تلاش بر این است که مشکلات خود را نشان ندهند و بیشتر آن‌چه که دارند را نشان می‌دهند تا آن‌چه ندارند، خانواده‌ها هم ترجیح می‌دهند خود و کودکان‌شان را ایزوله کنند تا در معرض قضاوت اجتماعی قرار نگیرند؛ مثلا نتوانسته‌اند برای کودک خود لباس خوب بخرند یا توان تهیه مواد غذایی خوب نداشته‌اند. قضاوت‌های اجتماعی به دلیل فرهنگ ما محدودیت ایجاد می‌کنند. ساده زیستی که مردم پیش‌تر داشته‌اند، دیگر نیست و امکان ارتباط با دنیا موجب شده است همه آدم‌ها میزان خواسته‌های‌شان افزایش پیدا کند و میان نیاز و ضرورت، دوگانگی ایجاد شود. تا پیش از فضای باز اطلاع‌رسانی و دنیای گسترده ارتباطات و تبلیغات، انسان‌ها بیشتر بر نیازهای اولیه خود تاکید داشتند ولی با رشد صنایع، بر خواسته‌های افراد افزوده شده است.»
این روان‌شناس می‌گوید: «در مسیر رشد اجتماعی، نکته بسیار مهم این است که کودکان یاد می‌گیرند چه‌گونه موفقیت آن‌ها در اجتماع منوط به این است که کورکورانه با هرچه جمع می‌خواهد، پیش نروند. در عین حال، به مسیری که دیگران می‌روند، احترام بگذارند و البته با جرات خواسته خود را بیان کنند.»
او می‌گوید: «این مهارت بسیار مهمی است.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر