آیا جمهوری اسلامی باعث افزایش امید به زندگی در ایران شده است؟

«محمدهادی زاهدی وفا»، سرپرست وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی روز سوم مرداد ۱۴۰۱، در هفدهمین سال‌روز گرامی‌داشت «روز خانواده و تکریم بازنشستگان» که به همت «صندوق بازنشستگی کشوری» در پژوهشگاه صنعت نفت برگزار شد، ادعا کرد: «به برکت انقلاب اسلامی، امید به زندگی از ۵۵ سال به ۷۶.۲ سال تغییر یافته است. این افزایش ۲۱ ساله امید به زندگی، دست‌آورد بزرگی است.»

آیا امید به زندگی در ایران ۲۱ سال افزایش یافته است؟ آیا افزایش امید به زندگی در ایران در طول چهار دهه گذشته محصول و دست‌آورد جمهوری اسلامی بوده و اتفاق خاصی در دنیا است؟ «ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

***

امید به زندگی از سال ۱۳۵۷ تا سال ۱۴۰۰

نگاهی به اطلاعات مندرج در «بانک جهانی» نشان می‌دهد که امید به زندگی در ایران در سال ۱۳۵۶ معادل ۵۶ سال بود که با پیروزی انقلاب، با تنزل مواجه شد و در سال ۱۳۶۲ به ۵۳ سال رسید. اما دوباره به مسیر رو به بالا برگشت و در سال ۱۳۹۹ به ۷۷ سال افزایش یافت.

همان‌طور که در نمودار بالا روشن است، متوسط امید به زندگی در دنیا در یک نمودار با شیب ملایم رو به بالا قرار داشته ولی انقلاب ۱۳۵۷ در ابتدا به روند رو به رشد امید به زندگی در ایران یک شوک وارد کرده و نمودار آن نزولی شده ولی دوباره پس از پشت سرگذاشتن شوک ابتدایی دهه ۶۰، به رشد خود ادامه داده است.

 

آیا می‌توان جهش ۲۱ ساله امید به زندگی در ایران را به جمهوری اسلامی نسبت داد؟

ما پاسخ قاطعی برای این پرسش نداریم ولی نشانه‌هایی دال بر «گمراه کننده» بودن این ادعا وجود دارد:

۱- نگاهی به نمودار امید به زندگی در دو دهه پیش از انقلاب ۱۳۵۷ نشان می‌دهد که سن امید به زندگی در ایران با شیبی تند در حال افزایش بوده است، به طوری که در سال ۱۹۶۰ میلادی ۴۵ سال بوده و در سال ۱۹۷۷ به ۵۶ سال رسیده است. حال آن که در همین دوره زمانی، سن امید به زندگی در دنیا از ۵۳ به ۶۲ سال رسیده بود؛ یعنی از میانگین جهانی بالاتر بود.

۲- مقایسه سن امید به زندگی در ایران و ترکیه به عنوان دو کشور همسایه با اشتراکات جمعیتی و فرهنگی و با اقتصادی تقریبا مشابه، نشان می‌دهد که این دو کشور در سال ۱۹۶۰، هر دو در یک نقطه قرار داشته‌اند. سن امید به زندگی در این دو کشور در این سال برابر با ۴۵ سال بوده و به طور موازی، نمودار سن امید به زندگی  در مسیر رشد قرار داشته است. ولی انقلاب ۱۳۵۷ در مقطعی چون شوکی بین ایران و ترکیه به لحاظ امید به زندگی فاصله انداخت و ترکیه از ایران پیشی گرفت اما ایران دوباره به این نمودار بازگشت و موازی با جامعه ترکیه پیش رفت؛ هرچند در سال ۲۰۲۰ سن امید به زندگی در ترکیه یک سال بیشتر از ایرانیان بود. 

در نمودار بالا، ترکیه با رنگ سبز و ایران با رنگ قرمز به نمایش درآمده است.

 

۳- مقایسه افزایش سن امید به زندگی با کشورهای همسایه و کشورهای منطقه خاورمیانه نشان می‌دهد که تفاوت معناداری میان ایران و سایر کشورهای این منطقه وجود ندارد و همه کشورها وضعیت مشابهی را تجربه می‌کنند. سن امید به زندگی در ایران کمی بالاتر از عراق، یمن و … و کمی پایین‌تر از امارات، قطر و … است. حتی نگاهی به میانگین سن امید به زندگی در منطقه خاورمیانه نشان می‌دهد که به طور متوسط این سن از ۴۶ سال در سال ۱۹۶۰ به ۷۴ سال در سال ۲۰۲۰ رسیده است؛ یعنی همه کشورهای منطقه وضعیت مشابهی را تجربه کرده‌اند.

نگاهی به نمودار بالا نشان می‌دهد تنها کشوری که نمودار سن امید به زندگی در آن در مقطعی نزولی شده، ایران بوده و آن هم به دلیل شوک انقلاب ۱۳۵۷ و اتفاقات تلخ اوایل دهه ۶۰ بوده است.

 

آیا این آمار را سایر نهادهای بین‌المللی نیز تایید می‌کنند؟

سازمان بهداشت جهانی نیز در گزارش سال ۲۰۲۲ خود، از تداوم افزایش سن امید به زندگی در دنیا خبر داده و نوشته به طور میانگین سن امید به زندگی در دنیا از ۶۶.۸ در سال ۲۰۰۰ به ۷۳.۳ در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است. 

نمودار سازمان بهداشت جهانی نیز نشان می‌دهد که سن امید به زندگی در همه جای دنیا در طول ۲۰ سال گذشته افزایش داشته است و پدیده‌ای مختص به بخشی از جغرافیای کره خاکی نیست. 

 

جمع‌بندی

محمدهادی زاهدی‌ وفا، سرپرست وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مدعی است: «به برکت انقلاب اسلامی، امید به زندگی از ۵۵ سال به ۷۶.۲ سال تغییر یافته است. این افزایش ۲۱ ساله امید به زندگی، دست‌آورد بزرگی است.» 

«ایران‌وایر» در این گزارش کوشید به این پرسش پاسخ دهد که آیا جمهوری اسلامی باعث افزایش امید به زندگی در ایران شده است؟ آیا افزایش امید به زندگی در ایران در طول چهار دهه گذشته، محصول عملکرد جمهوری اسلامی و اتفاقی خاص در دنیا است؟ 

بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان می‌دهند که این ادعا گمراه کننده و به دور از واقعیت است.

سن امید به زندگی در ایران به نسبت سال ۱۳۵۷، معادل ۲۱ سال افزایش پیدا کرده است ولی این اتفاق را نمی‌توان دست‌آورد جمهوری اسلامی برشمرد، چرا که:

۱- رشد سن امید به زندگی در ایران از دو دهه قبل از انقلاب شروع شده بود و با شیب تندی به سمت بالا حرکت می‌کرد که با پیروزی انقلاب اسلامی، این نمودار در اوایل دهه ۶۰ برای مدتی متوقف و نزولی شد و دوباره به مسیر رو به رشد ادامه داد.

۲- رشد سن امید به زندگی فقط در ایران اتفاق نیفتاده بلکه در همه جای دنیا این رشد تجربه شده است.

۳- مقایسه سن امید به زندگی در ایران با سایر کشورهای منطقه خاورمیانه نشان می‌دهد که همه کشورهای این منطقه، چه ۴۰ سال پیش، چه امروز، همه روی یک پله ایستاده‌اند؛ یعنی میانگین سن امید به زندگی در خاورمیانه با سن امید به زندگی در ایران همواره برابر (با یکی دو سال بالا و پایین) بوده است.

۴- مقایسه سن امید به زندگی در ایران با ترکیه به عنوان دو کشور با اشتراکات فرهنگی، جمعیتی و اقتصادی نشان می‌دهد که به لحاظ امید به زندگی، هر دو کشور در طول ۵۰ سال گذشته شانه به شانه هم حرکت کرده‌اند؛ جز چند سال اول دهه ۶۰ که سن امید به زندگی در ایران کاهش داشته است.

۵- سن امید به زندگی رابطه مستقیمی با کاهش بیماری‌ها، کاهش مرگ و میر و شرایط اقتصادی کشورها دارد. تلاش برای ارتقای سلامت در دنیا مختص یک کشور یا یک منطقه نیست، همه کشورهای دنیا در بحث سلامت در طول ۴۰ سال گذشته پیشرفت داشته‌اند و به همین دلیل هم سن امید به زندگی در همه جا رشد داشته است.

بنابراین، «ایران‌وایر» ادعای محمدهادی زاهدی‌ وفا، سرپرست وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مبنی بر این که «به برکت انقلاب اسلامی، امید به زندگی از ۵۵ سال به ۷۶.۲ سال تغییر یافته و این افزایش ۲۱ ساله امید به زندگی دست‌آورد بزرگی است» را خلاف واقع و بزرگ‌نمایی یک اتفاق معمولی در همه جای دنیا می‌داند و به آن نشان «گمراه کننده» می‌دهد.

گمراه‌کننده: موردی که ممکن است از واقعیاتی خاص در اظهارات استفاده شود تا ادعای نادرست یا غیرقابل اثبات دیگری را القا کند.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روش‌شناسی راستی‌آزمایی در «ایران‌وایر»، این‌جا را کلیک کنید.