دریادار «مهدی خواجه‌امیری»، معاون هماهنگ کننده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی روز ۲۸ مرداد ۱۴۰۱ در سخنرانی پیش از خطبه نماز جمعه تبریز مدعی شد: «ایران در صنایع دفاعی، جزو ۱۰ کشور اول دنیا است.»
او تعداد محصولات دفاعی کشور را دو هزار مورد عنوان کرد و گفت: «صنایع دفاعی ما در حال حاضر در صدها شرکت خصوصی و دانش بنیان نقش‌آفرینی کرده و ده‌ها هزار نفر به این واسطه به کارگیری شده‌اند. صنایع زمینی با ساخت انواع تانک، مثل تانک کرار که با تانک تی۹۰ روسیه برابری می‌کند، در تجهیزات زرهی (هیچ مشکل زرهی نداریم) و ساخت موشک‌های کروز به پیشرفت چشم‌گیری رسیده است. در ساخت کلاس‌های موشک‌های برد کوتاه متوسط و بلند بالستیک، توانایی زیادی کسب کرده‌ایم. در ساخت موشک بالستیک نقطه‌زن تا دو هزار کیلومتر، انواع هواپیماها در بعد صنایع هوایی با سرنشین و بدون سرنشین (بومی‌سازی و طراحی و ساخت تولید جنگنده کوثر)، جزو معدود کشورهای طراح و تولید‌کننده پهپادها هستیم. در صنایع دریایی، کشتی نظامی و دریایی نیز با ساخت ناوشکن‌ها، ناو جماران و زیردریایی فاتح به دست‌آوردهای بزرگی رسیده‌ایم. در جنگال و نبردهای سایبری پیشرفت‌های زیادی داشته‌ایم و هم‌چنین در الکترواپتیک در جهان مقام‌دار هستیم.»
آیا ایران در صنعت دفاعی (نظامی) جزو ۱۰ کشور اول دنیا است؟ «ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.
تولیدات صنایع دفاعی
صنایع دفاعی محصولات متنوعی را شامل می‌شود. «موسسه بین‌المللی مطالعات صلح استکهلم» محصولات صنایع دفاعی را در ۱۱ شاخه، به شرح زیر تقسیم‌بندی کرده است:
جنگنده؛ شامل هواپیمای جنگی، هلی‌کوپتر جنگنده و پشتیبانی
سیستم پدافند
زیردریایی/ پدافند زیر دریایی
خودروهای زرهی
تسلیحات سبک
موتور، اعم از موتورهای جنگنده، ناوگان دریایی و خودروهای زرهی
صنایع موشکی
سنسور
ماهواره
ناوگان دریایی
سایر تسلیحات، از جمله فشنگ، بمب، نارنجک و …
ایران با در اختیار داشتن ۱۱ سازمان عظیم در صنعت دفاعی، طبیعتا بخشی از نیاز خود را تولید و بخشی از بازار تسلیحاتی نظامی دنیا را تامین می‌کند. ۱۱ سازمان عمده فعال در صنعت دفاعی ایران به این شرح هستند:
سازمان صنایع الکترونیک ایران (صاایران)
سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح
سازمان صنایع هواپیما سازی ایران (هسا)
مجتمع صنعتی شهید شاه آبادی (صنام)
بیشتر این سازمان‌ها نیز پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بنا نهاده شده که بعد از انقلاب و در طول چهار دهه گذشته، توسعه و یا نوسازی شده‌اند.
اطلاعات شفافی از محصولات، کیفیت، کمیت تولیدات و ارزش صادرات ایران در حوزه صنایع دفاعی وجود ندارد اما با نگاهی به آمارها، اسناد و گزارش‌های بین‌المللی می‌توان تصویری نزدیک به واقع از جایگاه ایران در صنعت دفاعی یافت.
قدرت‌های برتر تولید کننده تسلیحات و تجهیزات نظامی در دنیا
۶۰ کشور در بازار جهانی تسلیحات و تجهیزات نظامی حضوری فعال دارند. موسسه بین‌المللی مطالعات صلح استکهلم در کتاب سال ۲۰۲۲ با اعلام این خبر آورده است: «اگرچه ۶۰ کشور در لیست عرضه‌کنندگان تسلیحات نظامی در بازار جهانی حضور دارند ولی ۹۹ درصد بازار در اختیار ۲۵ کشور عمده و پنج کشور اول این لیست ۷۷ درصد ارزش بازار صادراتی تسلیحات نظامی را در اختیار دارند و امریکا به تنهایی در صدر جدول، ۳۹ درصد بازار را در اختیار گرفته است.»
براساس این گزارش، امریکا، روسیه، فرانسه، چین و آلمان پنج قدرت بلامنازع تولید تسلیحات نظامی در دنیا هستند که ۷۷ درصد بازار را از آن خود کرده‌اند. پس از این پنج کشور، ایتالیا، بریتانیا، کره جنوبی، اسپانیا و اسرائیل پنج کشور دوم را تشکیل می‌دهند که جمعا ۱۵.۲ درصد بازار را در اختیار دارند.
با در نظر گرفتن این فکت که ۹۹ درصد بازار تسلیحات نظامی در اختیار ۲۵ کشور اول دنیا است، یعنی ۱۵ کشور بعدی در این جدول تنها ۷.۲ درصد بازار را در اختیار دارند. پس عملا ۱۰ کشور اول بازیگر اصلی و عرضه کننده عمده تسلیحات نظامی در بازارهای جهانی هستند.
ایران و ۱۰۰ کمپانی برتر فروش تسلیحات نظامی دنیا
طبیعی است که به دلیل تحریم‌ها، ایران حضور پررنگی در بازارهای جهانی، خصوصا بازار تسلیحات نظامی نداشته باشد ولی آیا در میان بزرگ‌ترین کمپانی‌های تولید کننده تسلیحات نظامی، شرکتی ایرانی حضور دارد؟
موسسه بین‌المللی مطالعات صلح استکهلم فهرست ۱۰۰ کمپانی برتر تولید تسلیحات نظامی دنیا را منتشر کرده که متعلق به ۲۱ کشور زیر است. این گزارش که در دسامبر ۲۰۲۱ به روز شده، ارزش دلاری محصولات هر کمپانی را برآورد و رتبه آن‌ها را بین یک تا ۱۰۰ مشخص کرده است.
جدول زیر، فهرست کشورهای صاحب ۱۰۰ کمپانی برتر با بیشترین فروش تسلیحات نظامی را نشان می‌دهد که تملک ۴۵ کمپانی از ۱۰۰ کمپانی برتر توسط امریکا گویای این واقعیت است که چه‌گونه ۳۹ درصد بازار جهانی تسلیحات نظامی به این کشور اختصاص دارد:
همان‌طور که در جدول بالا مشخص است، هیچ کدام از کمپانی‌های ایرانی در فهرست ۱۰۰ کمپانی برتر در حوزه صنایع دفاعی حضور ندارند. اسرائیل، امارات متحده عربی و ترکیه سه کشور منطقه غرب آسیا هستند که در بازار تسلیحات نظامی حضور دارند.
گردش مالی بازار تسلیحات نظامی
مطابق گزارش موسسه بین‌المللی صلح استکهلم، در سال ۲۰۲۰ کل فروش یک صد کمپانی برتر تسلیحات نظامی دنیا معادل ۵۳۱ میلیارد دلار برآورد شده که ۲۸۵ میلیارد دلار آن به کمپانی‌های امریکایی اختصاص داشته و ۶۶.۸ میلیارد دلار نیز سهم شرکت‌های چینی بوده است.
این گزارش هزینه‌های تولید و توسعه صنایع دفاعی را در سال ۲۰۲۱ معادل دو هزار و ۱۱۳ میلیارد دلار برآورد کرده است. سال ۲۰۲۱ اولین سالی بود که دول جهان بالای دو هزار میلیارد دلار در تولید و توسعه صنایع دفاعی هزینه کردند؛ یعنی به طور متوسط ۲.۲ درصد تولید ناخالص داخلی برابر با ۲۶۸ دلار به ازای هر نفر در این حوزه هزینه شد.
در این گزارش تصریح شده که هزینه‌کرد کشورهای منطقه خاورمیانه در سال ۲۰۲۱ برابر با ۳.۳ درصد کاهش یافته است. دلیل آن، کاهش ۱۷ درصدی هزینه نظامی توسط عربستان اعلام شده است. ۳۰ درصد هزینه‌کرد خاورمیانه در حوزه نظامی به عربستان اختصاص داشت. اما افزایش ۱۱ درصدی هزینه‌کرد ایران در حوزه نظامی سبب شد که نرخ کاهش هزینه‌کرد کشورهای این منطقه در حوزه نظامی بیش از ۳.۳ درصد نشود.
براساس این گزارش، ایران در سال ۲۰۲۱ در رتبه ۱۴ به لحاظ هزینه‌کرد در حوزه نظامی قرار گرفته است.
این گزارش نشان می‌دهد ایران بیش از آن که تولید کننده و فروشنده محصولات نظامی باشد، خریدار تسلیحات، فناوری و خدمات در حوزه نظامی است تا صنایع دفاعی و توان نظامی خود را گسترش دهد. پیش‌تر ایران در رتبه ۱۸ قرار داشت:
رتبه جهانی ایران در توسعه صنعتی
«سازمان توسعه صنعتی ملل متحد» ۱۰ کشور آلمان، چین، ایرلند، ژاپن، کره جنوبی، امریکا، سوییس، تایوان، سنگاپور و هلند را ۱۰ کشور اول صنعتی دنیا معرفی کرده است. اطلاعات مندرج در مرکز اطلاعات و اسناد این سازمان نشان می‌دهند که ایران در سال ۲۰۲۰ در رتبه ۵۵ جهان قرار داشته است. رتبه ایران در میان کشورهای صنعتی، در سال ۱۹۹۰ در جایگاه ۸۷ بوده که به مرور بهبود یافته است.
سازمان توسعه صنعتی ملل متحد اگرچه همه صنایع را به طور کلی مورد بررسی قرار داده و در این گزارش نگاهی به یک صنعت مشخص ندارد ولی از آن‌جا که ایران مدعی است در صنایع دفاعی به نسبت سایر صنایع توسعه یافته‌تر است، این رنکینگ می‌تواند نشان دهد که ما هنوز برای رسیدن به جمع ۱۰ کشور اول دنیا در صنایع دفاعی فاصله داریم.
جمع بندی
دریادار مهدی خواجه‌امیری، معاون هماهنگ کننده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح مدعی است: «ایران در صنایع دفاعی، جزو ۱۰ کشور اول دنیا است.»
بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان می‌دهند که این ادعا با واقعیت تطابق ندارد، چرا که:
۱۰ کشور اول دنیا با بیشترین سهم در عرضه تسلیحات نظامی در بازارهای جهانی عبارتند از: امریکا، روسیه، فرانسه، چین، آلمان، ایتالیا، بریتانیا، کره جنوبی، اسپانیا و اسرائیل. ضمن این که ۹۱.۸ درصد سهم بازار جهانی تسلیحات نظامی به این ۱۰ کشور تعلق دارد (۷۷ درصد آن به پنج کشور اول و ۱۵.۲ درصد سهم پنج کشور دوم است. ۷.۲ درصد این بازار نیز سهم ۱۵ کشور بعدی است و کل کشورها در رتبه‌های ۲۵ تا ۶۰ تنها یک درصد بازار را در اختیار دارند.۲۰ کشور دنیا مالک ۱۰۰ کمپانی برتر تولید و عرضه تسلیحات نظامی هستند. هیچ سازمان یا کمپانی ایران در لیست ۱۰۰ کمپانی اول دنیا قرار ندارد.ایران در رتبه ۱۴ دنیا در میان کشورهایی که بیشترین بودجه را به حوزه نظامی اختصاص داده‌اند، قرار گرفته است ولی روشن نیست چه قدر از بودجه نظامی آن در حوزه تولید و توسعه صنایع دفاعی هزینه می‌شود.ایران در رنکینگ جهانی صنعت، در سال ۲۰۲۰، در رتبه ۵۵ قرار گرفته بود. سازمان ملل در این گزارش به صنعت خاصی نپرداخته و صنعت به طور کلی را مورد توجه قرار داده ولی از آن‌جا که ایران مدعی است در صنعت دفاعی بیش از سایر صنایع توسعه یافته است، پس باید گفت بخشی از ارتقای ایران به رتبه ۵۵ مرهون صنایع دفاعی است.
بنابراین «ایران وایر» به ادعای دریادار مهدی خواجه‌امیری، معاون هماهنگ کننده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح مبنی بر این که ایران در صنایع دفاعی، جزو ۱۰ کشور اول دنیا است، نشان «حقیقت ندارد» می‌دهد.
حقیقت ندارد: اظهار دروغی درباره یک واقعه مشخص تازه یا چیزی که قبلا عدم صحت آن اثبات نشده است، با استفاده از واقعیات و مدارک موجود.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روش‌شناسی راستی‌آزمایی در «ایران‌وایر»، این‌جا را کلیک کنید.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر