شکنجه مقدس؛ چرا مجازات‌های منسوخ در جهان هنوز در ایران رایج است؟

سازمان عفو بین‌الملل می‌گوید که مجازات‌های غیرانسانی از سوی جمهوری اسلامی ایران در ماه‌های اخیر  شدت گرفته و برای اعمال آن در زندان اوین دستگاه قطع عضو نصب شده است. آیا اطلاق  صفت «غیرانسانی» به این مجازات‌ها واژه‌ای حقوقی است، یا صرفا برای نشان دادن شناعت و زشتی این مجازات‌ها به کار رفته است؟ چرا چنین مجازاتی حتی برای فردی که خطا و گناه وی محرز است، باید ممنوع باشد؟

***

مجازات بدنی یعنی چه؟

مجازات‌های بدنی یعنی هرگونه تنبه و توبیخی که از سوی دادگاه رسمی علیه متهم صادر و اعمال می‌شود و شامل وارد کردن درد جسمی و روحی مثل زدن شلاق، قطع انگشتان، بریدن دست و پا است، که در جمهوری اسلامی بسیار رایج است.

 

مجازات بدنی در همه کشورها رایج است؟

 به هیچ وجه. در کشورهایی که نظام حقوقی مدرن و به‌روزی دارند، مجازات بدنی به طور مطلق «ممنوع» شده و از آن با عنوان مجازات‌های غیرانسانی که کرامت و شخصیت انسان را خدشه دار می کند، یاد می‌شود. تمامی کشورهای عضو «کنوانسیون اروپایی حقوق بشر» که کشورهای غیر اروپایی نظیر ترکیه هم عضو آن هستند، مجازات بدنی را به طور کامل لغو کرده‌اند. در برخی از کشورهایی که مجازات اعدام هنوز رواج دارد مثل ایالات متحده آمریکا، مجازات‌های بدنی مثل شلاق و قطع عضو به طور کامل ممنوع و از فهرست تنبیه و توبیخ‌های مجاز خارج شده است.

 

چرا مجازات‌های بدنی در نظام‌های حقوقی مدرن، حذف و ممنوع شده است؟

مجازات‌های بدنی شخصیت، سلامت روانی و جسمی محکوم را به طور قابل ملاحظه و در مواردی که قطع عضو در میان باشد، به طور دائمی خدشه‌دار می‌کند و ضربات غیرقابل جبرانی به فرد می‌زند که ضرورتا اثر بازدارنده مجازات‌های عرفی را ندارد.

این مجازات اصولا تنبیه و توبیخ محسوب نمی‌شود، بلکه صورتی خشن از «شکنجه» به پشتوانه زور حکومت است که از سوی مقام‌های دولتی با ظاهری قانونی اعمال می‌شود. این مجازات‌ها هرچند در قانون درج شده، اما خلاف اسناد و کنوانسیون‌های حقوق بشری جهان‌شمول است و فقط از سوی حکومتی‌های غیرعادی در جهان اعمال می‌شود که تعداد آن‌ها زیاد نیست.

به جز حکومت‌های غیرعادی، این مجازات‌ها در جهان مدرن از سوی شورشیانی اجرا می‌شود که در صدد ایجاد رعب و وحشت، با هدف ترساندن شهروندان هستند. نمونه اخیر آن «دولت اسلامی» موسوم به «داعش» در سوریه بود. سابقه این مجازات‌ها به قرون گذشته و دوره‌ای که تمدن بشری به شکل امروزی پیشرفت نکرده بود و مفهوم کرامت و ارزش انسان اعتبار و احترام معاصر را نداشت، باز می‌گردد.

 در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، اعمال این مجازات‌ها به طور خیره‌کننده رواج دارد و براساس گزارش سازمان عفو بین‌الملل، حتی در یک سال اخیر شدت هم گرفته است.

 

چرا مجازات بدنی شنیع، غیرانسانی و نقض حرمت انسانی است؟

*هشدار به خوانندگان: مطالعه این بخش تا سوال بعدی می تواند آزاردهنده یا ناخوشایند باشد

برای اطلاع از عمق غیرانسانی بودن حکم قطع عضو، روایتی از آن‌چه در بهار ۱۴۰۱ در زندان اوین تهران انجام شده، می‌تواند تصویری واضح‌تر از این اقدام شنیع حکومتی نشان دهد.

در اردیبهشت ۱۴۰۱ ماموران اجرای احکام قوه‌قضاییه ایران، حکم صادر شده از سوی قاضی در قطع چهار انگشت مردی به نام «سید برات حسینی» را در زندان اوین تهران به اجرا گذاشتند.

مراسم غیرانسانی قطع عضو با حضور یک پزشک و ماموران اجرای احکام قوه‌قضاییه و با حضور ماموران نیروی انتظامی جمهوری اسلامی و با دستگاهی مشابه گیوتین انجام می‌شود. ماموران پیش از قطع انگشتان دست سید برات حسینی به او پیشنهاد کردند که می‌تواند برای تهیه یخ خشک که یک محصول پزشکی است پول بپردازد تا ماموران پس از قطع کردن انگشتانش، آن را در یخ خشک قرار دهند تا سید برات حسینی بتواند، با مراجعه به بیمارستان انگشتان خود را پیوند بزند.

سید برات حسینی پولی بابت تهیه یخ خشک نداشته و بنابراین ماموران اجرای احکام، انگشت دستان او را بدون دادن داروی بیهوشی (احتمالا فقط با داروی بی‌حس کننده) قطع کردند.

عفو بین‌الملل می‌گوید سید برات حسینی پس از قطع شدن انگشتانش از شدت درد جانکاه، از هوش رفت و ماموران هم برای جلوگیری از انتشار اخبار مجازات قطع عضو و اثرات روحی و روانی  قطع انگشتانش، او را در زندان اوین در انزوا و دور از خدمات بهداشتی نگه داشتند. اتهام سید برات حسینی سرقت بوده است، جرمی که در یک نظام حقوقی منصف و معتبر، مجازات زندان و جریمه مالی دارد.

نه تنها قطع انگشتان دست که صدمه دائمی جسمی است و اثر ویرانگر روحی و روانی که به فرد متهم وارد شده غیرقابل جبران است، بلکه حتی این مجازات غیرانسانی تناسبی هم با عمل مجرمانه او ندارد و تا ابد زندگی و سلامت او را تحت تاثیر بی‌رحمانه‌ترین مجازات قرار داده است. 

وضعیتی که سید برات حسینی با آن رو به رو است و هم‌زمان با او سه زندانی دیگر در زندان اوین تهران هم همان را تجربه کردند. دستکم هشت زندانی در ایران در بهار ۱۴۰۱ در انتظار اجرای مجازات قطع شدن بخشی از بدن‌شان بوده‌اند.

 

چرا منع شکنجه وضعیتی بلاتکلیف در جمهوری اسلامی دارد؟

شکنجه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و سایر قوانین این کشور ممنوع شده، اما دادگاه‌های کیفری جمهوری اسلامی براساس شرع اسلام حکم صادر می‌کنند که قانونی به همین نام، موسوم به «قانون مجازات اسلامی» دارد.

مجازات‌هایی همچون قطع عضو و شلاق برآمده از نص یا تفسیری از احکام و روایات اسلامی است که قوانین جمهوری اسلامی اساسا آن را به عنوان شکنجه به رسمیت نمی شناسد، بنابراین در دادگاه‌های ایران رواج دارد و متهمان به تحمل آن محکوم می‌شوند. از این نظر، تکلیف جمهوری اسلامی با مجازات‌های غیرانسانی و تحقیر کننده که «شکنجه» محسوب می‌شود روشن است، اما قانون اساسی آن به شکل ظاهری شکنجه را ممنوع کرده است.

 

تعریف جهانی از «شکنجه» چیست؟

در حالی که جمهوری اسلامی شلاق، مجازات قطع عضو، حتی سنگسار را تحت عناوینی چون تعزیر یا حد، باعنوان مجازات‌های اسلامی از دایره «شکنجه» خارج کرده است؛ جامعه جهانی، یعنی اعضای سازمان ملل متحد به تعریفی دقیق از مجازات غیرانسانی و تحقیر کننده رسیده که خلاصه آن این است:

«شكنجه يعنی هر فعل عمدی كه توسط آن درد يا صدمه شديد، اعم از جسمی يا روحی، به منظور نيل به اهدافی از قبيل كسب اطلاعات يا اقرار یا مجازات باشد.»

این تعریف در «كنوانسيون منع شكنجه و رفتار و مجازات ظالمانه و غیرانسانی و تحقيركننده» آمده است که طی قطعنامه مجمع عمومي سازمان ملل متحد در دهم آذر ۱۳۶۳، یعنی حدود پنج سال پس از انقلاب بهمن ۵۷ تصویب شده است. جمهوری اسلامی ایران که شلاق و قطع عضو را نه شکنجه و مجازات تحقیرآمیز، بلکه مجازات اسلامی می‌داند؛ به عضویت این کنوانسیون در نیامده و آن را در تضاد با مقررات داخلی خود می‌داند.