موج گسترده بازداشت شهروندان ایرانی به دلایل مختلف مثل بدحجابی و باورهای دینی، از جمله بازداشت گسترده بهاییان در هفتههای گذشته، بازداشت فعالان مدنی، معلمین، روزنامهنگاران و معترضان به گرانی و مشکل کم آبی؛ خانوادههای بسیاری را تحت فشار قرار داده و کودکان بسیاری را نیازمند حمایتهای فوری کرده است.
موسسه بینالمللی کودکان زندانیان (کویپی)، به عنوان تنها نهاد فارسی زبان حوزه حمایت از کودکان دارای والد زندانی، مجموعه آموزشی و حمایتی «راهنمای حمایت از کودک با والد زندانی» را برای استفاده این خانوادهها منتشر کرده است.
«حامد فرمند» بنیانگذار موسسه کویپی، سخنران و نویسنده به «ایرانوایر» میگوید: «ایده اصلی تدوین چنین دانشنامهای جهت کمک به شخص گرفتار، در شرایط مواجهه با کودک والد زندانی است. این فرد مستاصل است، گرفتار درگیریهای شخصی، روحی و قانونی، به اضافه مشکلات روزمره زندگی که باید حل کند و در این شرایط نیازمند مرجعی برای کمک کردن و چگونه رفتار کردن با کودک است.»
به گفته او، با بروز شرایط وخیم اقتصادی، پیشبینی میشود که جرایم افزایش پیدا کند و به مثابه آن جمعیت زندانیان رو به فزونی گذاشته و کودکان بیشتری نیازمند کمک باشند.
***
کودکان اول میترسند و بعد میپرسند او آدم بدی است؟
«فرزین کدخدایی» فعال بلوچ، که در جریان بازداشت و اعدام افراد بسیاری از شهروندان سیستان و بلوچستان با خانواده و کودکان افراد زندانی در تماس است، از تجربه شخصی خود در مواجهه با کودکان افراد بازداشت شده به «ایرانوایر» میگوید نخستین دغدغه ما این است که موضوع بازداشت و زندانی شدن یکی از افراد خانواده را چگونه به کودکان توضیح دهیم: «وقتی خبر بازداشت والد به کودک میرسد، نخستین حسی که در او ایجاد میشود ترس است. البته وقتی خبر را به خانواده میدهیم باید به کودک توضیح داده شود که پدر، برادر یا عضوی از خانوادهات که به زندان رفته است، آدم بدی نیست، کار بدی انجام نداده است. برای اینکه دید کودک نسبت به آن شخص تغییر نکند، باید به کودک بگويیم ما کنارت هستیم، نترس ما از هر لحاظ حمایتات میکنیم. هنوز هم میتوانی با شخصی که داخل زندان است، مکالمه داشته باشی، براش نامه بنویسی، به این معنا که کودک درک کند حامی او هستیم.»
به گفته این فعال بلوچ، بیشتر سوالاتی که کودکان خانواده زندانی میپرسند این است: «کجاست؟ کی میآید؟ چه کار کرده که بازداشت شده است؟ مگر کار بدی کرده است؟ کی میبینمش؟ وقتی زمان می گذرد کودکان سنین پایینتر دچار مشکل میشوند. برای نمونه، سه سال و ۵ ماه و ۷ روز است که نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی «حمیدالله اربابی» را ربودهاند و خانواده هیچ خبری از او ندارند. کوچکترین بچه او به صورت کلی مشکل روحی دارد و عکس پدرش را نگاه نمیکند، وقتی عکس پدرش را به او نشان میدهند، کودک جیغ و فریاد سر داده و نمیخواهد عکس پدرش را ببیند. نه جرم او اطلاع رسانی میشود و نه از محل بازداشت او خبر میدهند. در نیمههای شب با حمله به منزل، او را بردهاند و به خانواده گفتهاند فردا به اطلاعات چابهار مراجعه کنید. روز بعد که خانواده مراجعه میکنند میگویند دست ما نیست و دیگر جواب خانواده را نمیدهند. آقای اربابی دارای ۴ فرزند است و کوچکترین فرزند او رابعه، الان هفت سال سن دارد.»
«حمیدالله (عبیدالله) اربابی»، شهروند بلوچ نیمه شب اول فروردین ۱۳۹۸ توسط افرادی که خود را ماموران اداره اطلاعات چابهار معرفی کرده بودند، در خانهاش بازداشت شد.
به گفته حامد فرمند، موضوع آسیبهای ناشی از زندانی شدن والدین، جهانی است و ارتباطی به جغرافیا و دلیل زندانی شدن یا جرمی که فرد به خاطر آن داخل زندان است ندارد.
او توضیح میدهد: «این موارد میتواند در شکل آسیب و حمایتهایی که کودک میگیرد، تاثیر بگذارد. اما همه کودکان آسیب میبینند و عمده آسیبها هم جهان شمول است.»
آیا منابع آموزشی برای برخورد با کودکان زندانیان وجود دارد؟
آیا منبع و امکانات آموزشی برای برخورد با کودک خانوادههایی که درگیر شرایط بازداشت یکی از نزدیکان میشوند، موجود است؟ این افراد دانش آن را دارند که بدانند چطور میتوان آسیب کودکانی که نزدیکان و یا والدینشان در زندان هستند، کاهش داد؟ حامد فرمند، نویسنده، سخنران و فعال حقوق کودک میگوید:«در ایران چنین مجموعهای تا کنون تدوین نشده است و خدماتی در این خصوص در دسترس نیست.»
بنیانگذار موسسه کویپی، حمایت از کودکان زندانیان، اضافه میکند: «حدود ۹ سال است که موسسه کویپی در خصوص کودکان دارای سرپرست زندانی فعالیت میکند. تاکنون چنین مجموعهای به این شکل منسجم، که افراد بتوانند به آن مراجعه کنند تهیه نشده بود. در دانشنامهای که توسط موسسه ما تهیه شده است همه مطالب به روز میشود.»
حامد فرمند میگوید از زمانی که یک خانواده حس میکند امکان بازداشت آنها ممکن است، مثلا احضاریه برای فرد رسیده مبنی بر اینکه بازداشت خواهد شد، زمانی که فرد بازداشت میشود، زمان بی خبری از فرد بازداشت شده، وقتی ملاقات اول اتفاق میافتد و بعد ملاقاتهای دیگر اتفاق میافتد، همه این موارد در این مجموعه توضیح داده شده که چطور باید با کودک برخورد کرد، حتی نحوه صحبت و رفتار با کودک در مراسم طبیعی زندگی از جمله تولدها، مسافرتها ودورهمیهایی که فرد بازداشت شده حضور ندارد، نیز در این مجموعه آمده است.»
چطور باید به کودک فرد زندانی خبر رسانی کرد؟
خبر رسانی و صحبت کردن با کودکی که یکی از والدین یا سرپرست او زندانی میشود بسیار مهم است و اختلاف نظرهای بسیاری در این مورد وجود دارد. از جمله اینکه به طور کل کودک باید در مورد بازداشت والد یا سرپرست خود چیزی بداند یا خیر؟ حامد فرمند میگوید: «ماجرای خبرسانی به کودک، اینکه چطور به او خبر بازداشت منتقل شود و اصلا خبر بازداشت به او داده شود یا نه؟ زمان اطلاعرسانی نزدیکان در مورد بازداشت فرد و اینکه کودک در اخبار وجود داشته باشد یا نه؟ نحوه حضور او؟ همه در این مجموعه توضیح داده شده است.»
مثلا در بخشی از این جزوه آموزشی درباره نحوه اطلاعرسانی به کودکان آمده است: «بسیاری از افراد عقیده دارند دروغ گفتن به کودک آثار منفی بسیار زیادی دارد، این مطلب درست است، ولی مهمتر از آن این است که در چه سنی، چه مقدار از حقیقت را به چه شیوهای به او میگویید.
این مورد در خصوص خیلی موضوعات دیگر هم صدق میکند مثل کرونا ، زلزله، جنگ و ترسهای مختلف که در بزرگترها وجود دارد.
حقیقت باید به کودک گفته شود، ولی نه طوری که برایش غیرقابل حل و ترسناک باشد. و اینطور هم نباشد که کودک نفهمد واقعیت چیست و چقدر نگران کننده میتواند باشد.»
آیا کودک متوجه میشود چه زمانی والد از خانواده جدا شده است؟
یک روزنامهنگار که نام او در این گزارش محفوظ است بارها با ضرب و شتم در مقابل پسر خردسال خود که اکنون ۹ سال سن دارد، بازداشت شده است. او به ایرانوایر میگوید: «تنها چیزی که از ماموران میخواستم این بود که جلوی پسرم من را کتک نزنند و اجازه بدهند با او حرف بزنم و خداحافظی کنم. ولی این سوال فرزندم همیشه در گوشم هست که مگر چه کار کردهای بابا؟»
شماری از کودکان در مقاطع سنی خاصی، والد خود را به دلیل بازداشتها از دست میدهند که متوجه بروز چنین اتفاقی نیستند. کودک در یک لحظه متوجه نبود سرپرست یا والد خود در خانه، یا محل نگهداریاش میشود و احساس عدم امنیت و تنهایی نخستین حس او به این شرایط است. بنیانگذار موسسه کودکان زندانیان میگوید: «بسیاری از کودکان در این شرایط قرار میگیرند و خانوادههایی تصمیم میگیرند که به کودک دروغ بگویند. بهانههایی از جمله اینکه والد مسافرت یا ماموریت است، که مدیریت این چالشها سردرگمی به همراه دارد. تلاش کردیم در کنار اینکه به این موضوع بپردازیم که آثار زندانی شدن پدر یا مادر متفاوت است چون نقشهای این افراد در خانه با هم تفاوت دارد، چالشها را بررسی کرده و برای هرکدام توضیحی داشته باشیم. امکان دارد پدر یا مادر در زندان باشند یا هر دو در یک زمان زندانی شوند. در این صورت، نگهدارنده کودک باید پاسخ سوالات احتمالی کودک را بداند و باید موارد خاصی را در این شرایط لحاظ کند.»
چگونگی حل مشکلات کودک دبستانی، نوجوان، خردسال و یا حتی نوزاد که گرفتار بحران والد زندانی میشوند در این دانشنامه دیده شده است. سرپرست کودکان در تلاش هستند بدانند برای چه چیزهایی باید آماده باشند. اینکه آیا باید برای نخستین ملاقات کودک را برد یا خیر؟ اولین ملاقات چه فرقی با ملاقاتهای دیگر دارد؟ این مجموعه به گفته گردآورندگان آن، حداقلهایی را در اختیار خانوادهها قرار میدهد. مثلا در این جزوه درباره اولین ملاقات آمده است: «در بسیاری از نظامهای قضایی، فاصله بین دستگیری و اولین ملاقات طولانی و گاه نامعلوم است.
آیا میدانید اولین ملاقات میتواند اضطراب شدیدی برای کودک به همراه داشته باشد؟
در صورت امکان از ویژگیهای محل ملاقات آگاه شوید و آن را برای کودک خود توصیف کنید.
در مورد قوانین حاکم بر محل ملاقات و زندان با کودک گفتوگو کنید.
با کودک در مورد احساساتش گفتوگو کنید و او را از نظر روحی برای ملاقات آماده کنید.»
حامد فرمند با تاکید بر اینکه این موارد برای همه افراد با هر اتهامی که به آنها وارد شده باشد رخ میدهد، به طبقه بندی خاصی اشاره کرده و میگوید: «اما شرایط خاصی برای گروههایی که تبعیض قومیت، مذهب، جنسیت و تبعیض طبقاتی را تجربه میکنند وجود دارد. آنهایی که فقر و اعتیاد شدید یا مشکلات اقتصادی و اجتماعی را تجربه میکنند. ما برای هر کدام از این گروهها مطالب خاص طبقهبندی شده داریم.»
مخاطبان متخصص نخستین منبع فارسی حمایت از کودکان زندانیان کیستند؟
یک مددکار اجتماعی به ایرانوایر میگوید: «عمده کودکان برای روزهای متوالی از سوی خانواده توجیه نمیشوند. چون سرپرست کودک بعد از دستگیری یکی از والدین به دلیل آشفتگی ذهنی متوجه رفتار خود با کودک نیست. کودک سوال میپرسد ولی نگهدارنده کودک به دلیل اینکه کودک را در شرایطی جدی نمیگیرد پاسخهای کوتاه و مختصر میدهد که بیشتر این طور میتوان تعبیر کرد که میخواد از دست کودک و سوالهایش خلاص شود چون پاسخی ندارد.»
به گفته خانم «باران» باید درنظر گرفت که بسیاری از کودکان خانواده زندانیان از مناطق محروم و بدون دسترسی به اطلاعات و اینترنت و حتی مشاور اجتماعی هستند، که شاید هرگز درد روحی آنها التیام پیدا نکند.
موسسه کویپی در مجموعهای که درخصوص چگونگی رفتار با کودکان زندانیان تهیه کرده این موضوع را مدنظر داشته است که وکلای دادگستری، مددکاران اجتماعی و معلمین را هم به عنوان مخاطب خود تعریف کند. به گفته گردآورندگان این مجموعه، به جز مطالب آموزشی و آگاهی بخشی عمومی، به نیازهای متخصصین هم در این مجموعه نگاه شده است. حامد فرمند در این خصوص میگوید: «تلاش میکنیم با حضور کارشناسان و متخصصین اطلاعات گردآوری شده را به روز رسانی و تکمیل کنیم.»
حامد فرمند میگوید: «کودکانی هستند که به دلیل زندانی شدن والد یا والدین و یا سرپرست خود به سایر افراد سپرده میشوند از جمله مراکز شبه خانواده، مددکاران یا حتی بهزیستی، که این گروهها نیز به نوعی میتوانند از این اطلاعات استفاده کنند. بخش عمده ولی، خانواده و اطرافیان هستند که در این ماجرا دخیل هستند.»
بنیانگذار موسسه کویپی میگوید تلاش داشتهاند که به موضوعات پیش روی کودکان قبل از دستگیری هم بپردازند.
ثبت نظر