چرا فکر تسخیر سفارتخانه های جمهوری اسلامی اشتباه است؟

گروهی از معترضان ایرانی به جمهوری اسلامی همزمان با اعتراضات در ایران به قتل «مهسا امینی» و رد حجاب اجباری، از طرح حمله به سفارتخانه های جمهوری اسلامی در کشورهای خارجی گفته اند و خواستار تسخیر مراکز دیپلماتیک ایران شده‌اند. آیا این اقدام قانونی است؟ اگر نیست پس چطور سفارت های ایران پس از انقلاب بهمن ۵۷ در اختیار حکومت آیت الله خمینی قرار گرفت؟

***

همزمان با اعتراضات سراسری در ایران، برخی از از ایرانیان معترض از طرح حمله و تسخیر سفارتخانه های جمهوری اسلامی ایران گفته اند. در نهمین روز اعتراضات گروهی از ایرانیان معترض در بریتانیا در برابر سفارت جمهوری اسلامی در لندن تجمع کردند و به ساختمان مرکز اسلامی وابسته به آیت الله «علی خامنه ای»  در منطقه دیگری از لندن حمله کردند و با بالا رفتن از آن پرچم جمهوری اسلامی را پایین کشیدند.

پلیس بریتانیا از ساختمان سفارت جمهوری اسلامی در لندن در برابر حمله احتمالی محافظت کرد و مهاجمان به ساختمان مرکز اسلامی را بازداشت کرد. این دو اقدام به دلیل این نیست که مثلا دولت بریتانیا حامی نظام جمهوری اسلامی ایران است یا مخالفان آن را سرکوب می کند بلکه به دلیل تعهد به رعایت کنوانسیون وین در مصونیت و حفاظت از اماکن دیپلماتیک و کنسولی است.

دولت میزبان در هر کشوری «وظیفه» دارد از اماکن دیپلماتیک مستقر در برابر حمله و اشغال محافظت کند. سفارتخانه، کنسولگری، محل رسمی اقامت سفیر و در صورت وجود اقامتگاه رسمی کارکنان دارای مصونیت دیپلماتیک هستند و باید از هرگونه حمله و تعرض مصون بمانند.

در برخی از موارد کشورها برای برخی از اماکن غیر دیپلماتیک دولت ها هم مصونیت دیپلماتیک قائل می شوند. به طور مثال مرکز اسلامی لندن و دفاتر نمایندگی ولی فقیه در خارج از کشور عمدتا دارای مصونیت دیپلماتیک هستند همانطور که بریتیش کانسیل یا شورای فرهنگی بریتانیا در سایر کشورها از چنین امتیاز متقابلی برخوردار است.

به دلیل برقراری مصونیت دیپلماتیک از تعرض، اگر گروهی از مخالفان به هر دلیل و انگیزه ای آن اماکن را هدف حمله قرار دهند یا در صدد اشغال آن بر بیایند، دولت میزبان قطعا در سریع ترین زمان ممکن با تشدید اقدامات امنیتی از آن مکان حفاظت و مهاجمان را بازداشت خواهد کرد. اگر دولت میزبان اقدامی جز این انجام دهد اعتبار و منزلت سیاسی خود را همانند جمهوری اسلامی در حمایت از حمله به سفارت های خارجی از دست می دهد.

هرچه قدر که نظام‌های سیاسی و حکومت‌ها از میزان مشروعیت و مقبولیت‌شان کاسته شود (همانند وضعیتی که جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر دارد یا پیش از این دولت سوریه به رهبری «بشار اسد» آن را تجربه کرده) دولت های میزبان نمی‌توانند اجازه دهند اماکن دیپلماتیک آن کشور مورد اشغال و حتی حمله معترضان قرار بگیرد. بنابراین ایده حمله و تسخیر سفارتخانه یک بازی کاملا از پیش شکست خورده برای معترضان است که چهره ای خشن، با رفتاری خارج از چارچوب های رایج جنبش‌های با اصالت و آزادی خواه از آنها به نمایش می گذارد.

پس از حمله معترضان به مرکز اسلامی لندن یک نماینده مجلس عوام بریتانیا گفته بود که ایرانی ها به دلیل اختلافات داخلی خود کشور ما را تخریب می کنند. تصاویر پیشین از اشغال سفارتخانه‌های خارجی در ایران در کنار این تجربه تازه از معترضان هیچ اعتباری برای آنها نمی سازد بلکه آنها را پیش از موفقیت خواسته‌های مدرن شان، در جایگاه متهم و خرابکار می نشاند.

تا زمانی که شیرازه یک حکومت از هم نپاشیده است، دولت های میزبان «موظف به حفاظت» از اماکن دیپلماتیکی هستند که نماینده آن در آن حضور دارد. اگر وضعیت بی دولتی پیش بیاید، دولت های میزبان باید از ساختمان و تجهیزات و دارایی هایی مثل اتومبیل های دیپلماتیک مراقبت کنند تا در اولین فرصت آنها را به دست نمایندگان قانونی دولت فرستند بسپارند.

اما حالا سوال پیش می آید که انقلابیون در بهمن ۵۷ چطور کنترل سفارتخانه های نظام شاهنشاهی ایران را  به دست گرفتند؟ در برخی از شهرها، از جمله در واشنگتن دی سی پایتخت آمریکا و محل یکی از کلیدی ترین سفارت های ایران طرفداران آیت الله خمینی دست به تاسیس سفارتخانه های موازی زده بودند.

هرچند ممکن بود کار دیپلماتیک معنی داری در سفارت موازی قابل انجام نباشد اما تاسیس سفارت موازی یک اقدام مدنی و غیرخشونت آمیز بود که معترضان را به دولت میزبان معرفی می کرد و زمینه انتقال امور سفارت رسمی در اولین فرصت را مهیا می ساخت و دیگر اینکه از نظر نمادین ارزش مهمی برای معترضان داشت و به جای درگیر کردن آنها با پلیس در برابر سفارت، می توانست برای معترضان حتی اعتبار هم نزد دولت میزبان بسازد.

تنها زمانی به انقلابیون اجازه داده شد که سفارت های شاهنشاهی ایران را به کنترل خود درآوردند که ساختار حکومت شاه در تهران از هم پاشیده بود. انقلابیون که از قبل برای در اختیار گرفتن سفارت ها و کنسولگری ها آمادگی هایی کسب کرده بودند پس از استقرار دولت موقت در تهران از سوی انقلابیون داخل ایران که اختیار کشور را به دست گرفته بودند به عنوان نماینده رسمی برای گرفتن سفارت ها به دولت های میزبان معرفی می شدند.

سفارت کبری شاهنشاهی ایران در آمریکا به این شکل به دست انقلابیون افتاد. سپس کنسولگری های ایران در شهرهای مختلف ایالات متحده کم کم در اختیار اعضای انجمن اسلامی دانشجویان خارج از کشور قرار گرفت که با انقلابیون در تماس بودند.

«محمدجواد ظریف» که بعدها به سفارت و وزارت در جمهوری اسلامی رسید در زمان انقلاب بهمن ۵۷ در سانفرانسیسکو تحصیل می کرد، مثل «محمد هاشمی» برادر ناتنی «اکبر هاشمی رفسنجانی» جزو اعضای انجمن اسلامی دانشجویان بود که کنسولگری ایران در این شهر که مرکز ایالات کالیفرنیاست را در اختیار خود گرفتند.

حمله و خیال اشغال سفارتخانه ها و کنسولگری های جمهوری اسلامی و سایر اماکن دیپلماتیک آن در شهرهای مختلف جهان تا زمان استقرار این حکومت در تهران، از قبل شکست خورده و یک اقدام کاملا باخت-باخت برای معترضان است.

مطالب مرتبط:

سفارت شاهنشاهی ایران در امریکا چه گونه به دست روح الله خمینی افتاد؟

ورود بدون ویزای سپاه و بسیج به خاک آمریکا