مکارم شیرازی؛ مخالف اصل ولایت فقیه و حامی حجاب اجباری

پس از اعتراض شماری از چهره‌های سیاسی به سکوت روحانیون درباره سرکوب معترضان حجاب اجباری و درخواست از آن‌ها برای موضع‌گیری درباره اعمال خشونت برای حجاب، ناگهان «ناصر مکارم شیرازی» از مراجع تقلید شیعه در قم بیانیه‌ای منتشر و از معترضان به سختی انتقاد کرد. آیا بیانیه مکارم شیرازی علامتی از بی‌اعتباری مراجع شیعه در زندگی روزمره مردم ایران است؟ مکارم شیرازی کیست و جایزه سلطنتی‌ای که دریافت کرده و مخالفتش با ولایت فقیه چه بوده است؟

***

سکوت مراجع تقلید درباره اعتراضات بار دیگر نسبت آنان با مردم و همچنین با حکومت را به صورت پررنگ‌تری مطرح کرده است. در این میان معدود روحانیون شاخص از جمله «محمدجواد علوی بروجردی»، نوه آیت الله بروجردی، به قتل مهسا امینی واکنش نشان داده‌اند.

 گزارش‌هایی نیز منتشر شده که دفتر رهبر جمهوری اسلامی در قم به مراجع تقلید اعلام کرده مبادا در این ایام، واکنش انتقادی نشان دهند.

در این میان آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی در بیانیه‌ای اعلام کرده که «نقد و اعتراض حق مردم خصوصا جوانان است»، اما در عین حال به معترضان و فضای مجازی شدیدا حمله کرد.

او همچنین گفته که «در این میان دشمنان و کینه‌توزان با همراهی برخی فریب‌خوردگان با سوءاستفاده از احساسات جوانان، مسیر اعتراضات را منحرف و اقدام به توهین به مقدسات، هتک حرمت نوامیس، تخریب اموال و ریختن خون بی‌گناهان نمودند و اسلام، امنیت و آرامش مردم را هدف قرار دادند.»

این مرجع تقلید ۹۶ ساله در پاسخ به استفتایی درباره جریمه نقدی برای حجاب نیز پاسخ داده بود: «این گونه گناهان تعزیر دارد و تعزیر گاهی به صورت نصیحت است و گاهی به صورت جریمه مالی و یا غیر آن، که توسط حاکم شرع معین می‌شود.»

«حسین نوری همدانی»، دیگر مرجع تقلید، نیز سخنان مشابهی بیان کرده است. در این میان ناصر مکارم شیرازی به جهاتی متفاوت از برخی از مراجع تقلید دیگر است. این مرجع تقلید از گذشته به تعبیری دست در قلم داشته و درس فقه او یکی از پرجمعیت‌ترین دروس فقه در حوزه علمیه قم است.

فعالیت‌های اقتصادی این مرجع تقلید نیز به نسبت مراجع دیگر خبرسازتر بوده است.

 

برنده جایزه کتاب سال سلطنتی 

یکی از کنایه‌های چهره‌های سیاسی درباره آزادی بیشتر نویسندگان و محققان در حکومت پهلوی به نسبت جمهوری اسلامی، جایزه کتاب سال به ناصر مکارم شیرازی است. کتاب «فیلسوف‌نماها» تألیف ناصر مکارم شیرازی برنده جایزه اول سلطنتی سال شد و شاه نیز دقایقی با او صحبت کرد.

در توضیح کتاب «فیلسوف‌نماها» اعلام شد که این کتاب به سبک رمان نگارش یافته و مکتب کمونیسم را از جنبه فلسفی مورد تجزیه و تحلیل و انتقاد قرار داده است.

ناصر مکارم شیرازی همچنین از اعضای تحریریه نشریه «مکتب اسلام»  بود که نشریه غیرسیاسی حوزه علمیه قم خوانده می‌شد. در کنار این نشریه، چهره‌هایی چون «اکبر هاشمی رفسنجانی»، نشریه «بعثت» را بنا نهادند که ارگان طلاب مبارز حوزه قم خوانده می‌شد.

مکارم شیرازی در عین حال در مواردی همراه انقلابیون بود و پیش از انقلاب به سه شهر چابهار، مهاباد و انارک تبعید شد.

او پیش و پس از انقلاب نزدیک به آیت‌الله «کاظم شریعتمداری» و همچنین از مخالفان تمرکز اختیارات در ولی فقیه بود، پس از حصر او به نزدیکان آیت‌الله «خمینی» نزدیک شد و در دوره رهبری آیت‌الله خامنه‌ای نیز در زمره مراجع حکومتی محسوب شده است. این مرجع تقلید شیعه نوشته‌های بسیاری در نشریات اسلامی داشته و درس فقه او یکی از پرجمعیت‌ترین دروس فقه در حوزه علمیه قم است.

 

مخالفت با تمرکز اختیارات در ولی فقیه 

مکارم شیرازی در مجلس خبرگان قانون اساسی از جمله منتقدان برخی رویه‌ها و همچنین تمرکز اختیارات در ولی فقیه بود.

او در نطق خود در افتتاحیه مجلس خبرگان رهبری از برخی اظهارنظرها مبنی بر واگذاری تصویب آیین‌نامه مجلس خبرگان قانون اساسی توسط شورای انقلاب انتقاد کرد.

این روحانی در عین حال مانند دیگر روحانیون شیعه از اعلام مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی و برخی انحصارات برای شیعیان دفاع کرد. 

مکارم شیرازی از جمله مخالفان اصل ولایت فقیه است که بعد از تصویب قانون اساسی از مدافعان ولایت فقیه شدند. «ابوالحسن بنی صدر» نیز اعلام کرد که مکارم شیرازی روز تصویب اصل ولایت فقیه را  «روز سیاه تاریخ ایران» خوانده اما او این موضوع را تکذیب کرده است. 

با این حال سخنان مکارم شیرازی در مذاکرات مجلس خبرگان رهبری حداقل گویای این نکته است که او شدیدا مخالف واگذاری اختیارات متعدد به ولی فقیه بوده و آن را تضعیف کننده رای مردم به رییس‌‌جمهور خوانده است. 

از جمله او در جلسات مجلس خبرگان گفته بود: «اين بهترين دست‌آويز برای دشمن است. آن‌ها با همين سند خواهند گفت: عده‌ای از علمای دينی در مجلس خبرگان نشستند و يک قانون اساسی که پايه‌های حکومت خودشان را تثبیت می‌کرد ، نوشتند و رفتند. شما را به خدا قسم اين کار را نکنيد …. ما حاکميت ملت را در اصول گذشته تصويب کرده‌ايم، کاری نکنيم که حاکميت مردم يک شير بی‌يال و دم و سر و اشکم شود.»

 

معرفی به عنوان هفت مرجع توسط جامعه مدرسین حوزه علمیه قم

مکارم شیرازی همچنین از چهره‌های نزدیک به آیت‌الله کاظم شریعتمداری بود اما پس از حصر او به مرور خود را به آیت‌الله خمینی نزدیک کرد.

پس از فوت آیت‌الله اراکی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ناصر مکارم شیرازی را به عنوان یکی از هفت مرجع تقلید معرفی کرد.

پس از آن در کنار تبلیغ برای مرجعیت رهبر جمهوری اسلامی، این مراجع حکومتی نیز تبلیغ شدند. پس از دوم خرداد و در دولت محمد خاتمی این مراجع برای حمله به دولت و اصلاح‌طلبان به کار گرفته شدند اما در این میان حسین نوری همدانی نقش ویژه‌تری داشت. با این حال ناصر مکارم شیرازی نیز در حمله به رسانه‌های مشهور به دوم خردادی نقش ایفا می کرد و هر از چندگاهی سخنانی از او در این‌باره منتشر می‌شد.

 

فاجعه خواندن تجمع مشهور به «استخر فرح در انتظارت»

دوره ریاست جمهوری احمدی‌نژاد و اتفاقات بعدی شکاف‌هایی را بین این مراجع تقلید و بخش‌هایی از حکومت و حامیان خامنه‌ای به وجود آورد که یکی از نمادهای آن تجمع در حوزه علمیه و حمله به حوزه غیر سیاسی در سال ۹۷ بود.

هر چند از این تجمع در حوزه علمیه در فضای عمومی خبر تهدید به قتل حسن روحانی و شعار« استخر فرح در انتظارت» برجسته شد، اما برای خود روحانیون سخنان «رحیم‌پور ازغدی» و سکولار خواندن حوزه، مهم‌تر بود.

مکارم شیرازی در بیانیه‌ای اعلام کرد که این تجمع  به تمام معنا یک فاجعه بود.

با این حال رابطه او با خامنه‌ای همچنان نزدیک بود و سال ۹۸ نیز پس از بستری شدن این مرجع تقلید در بیمارستان آیت‌الله خامنه‌ای به عیادتش رفت و او نیز گفت که «تشریف آوردن شما بهترین دارو و درمان است.»

آیت‌الله مکارم شیرازی در مواردی نیز مواضع متفاوتی با برخی از حامیان خامنه‌ای داشته و در مواردی از دولت روحانی و برجام دفاع کرده است.

در موضوعات اجتماعی اما، فتواهای او بسیار محدود کننده بوده به گونه‌ای که در شبکه‌های اجتماعی به شوخی به عنوان حرام اعلام کننده همه چیز معرفی می‌شد.

یکی از فتواهای جنجال برانگیز او درباره ممنوعیت اینترنت پرسرعت بوده است.

 درس فقه مکارم شیرازی یکی از پرجمعیت‌ترین دروس فقه در حوزه علمیه قم است. هاشمی رفسنجانی نیز تنظیم دائره المعارف «فقه مقارن» توسط او را یک اقدام در جهت تخصصی شدن «ابواب فقه» دانسته است.

او گفته بود: «آیت‌الله مکارم در مقدمه کتاب با صراحت توسعه تخصصی شدن ابواب فقه در طول تخصصی بودن علوم دیگر اسلامی را یک پدیده مبارک می‌شمارند و از تخصصی شدن تقلید به موازات تخصصی شدن ابواب فقه استقبال می‌کند. این یک کار بسیار مهم در حوزه‌هاست. هم اهل سنت و هم شیعیان باید این کار را بکنند. باید فقه مقارن را مقایسه‌ای درس بدهیم و درس بخوانیم که در آن شرایط ممکن است فتاوای ما در خیلی از موضوعات فرق کند.»

 

اتهام گسترده فساد

در حدود ۲۰ سال گذشته موضوع فسادهای منسوب به مکارم شیرازی همواره بحث برانگیز بوده و اخیرا نیز ماجرای قاسم مکارم شیرازی، که گفته می‌شود نوه برادر آیت‌الله مکارم شیرازی است، خبرساز شده است.

مورد قاسم مکارم شیرازی تنها موردی است که دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی بخشی از ماجرا را پذیرفته است. در اتهامات مربوط به فسادهای قبلی منتسب به این مرجع تقلید، از جمله نقش داشتن در بازار شکر، دفتر این مرجع تقلید از اساس آن‌ها را منکر می‌شد.

اقدامات مکارم شیرازی نیز به نوعی نشانی از وضعیت مالی این مرجع تقلید نسبت به دیگر مراجع است.

مکارم شیرازی شبکه ماهواره‌ای ولایت را راه‌اندازی کرده و این شبکه در لندن و آمریکا ثبت شده است.

این شبکه در سال ۱۳۹۳ به نام «محمد حسینی قزوینی» در بریتانیا ثبت شده و در سال  ۱۳۸۹ در آمریکا توسط «زهیرالدین نقوی» ثبت شده است.