با گسترش اعتراضات ضد حکومتی در ایران و ادامه سرکوب مرگبار معترضان، حکومت ایران فعالانه تلاش می‌کند تا از ثبت و مستندسازی نقض حقوق بشر در رابطه، با سرکوب اعتراضات جلوگیری کند. قطع کردن اینترنت، رصد کردن راه‌های ارتباطی، بازداشت روزنامه‌نگاران، فعالان حقوق بشر و سایر اعضای جامعه مدنی، دستکاری در گزارشات پزشکی برای پنهان کردن علت اصلی آسیب دیدگی یا مرگ معترضان و بازداشت شدگان، پنهان کردن آمار و اطلاعات کشته شدگان و بازداشت شدگان، تهدید و ارعاب خانواده کشته شدگان، اخذ اعترافات اجباری دروغین از معترضان و خانواده کشته‌شدگان، و راه اندازی کارزارهای انتشار اطلاعات نادرست؛ تنها بخشی از تلاش‌های حکومت برای متوقف کردن فرایند مستندسازی، ثبت نقض حقوق بشر و جنایات مقامات و ماموران حکومتی است.
با وجود تلاش‌های حکومت برای متوقف کردن فرایند مستندسازی نقض حقوق بشر در اعتراضات، صدها و بلکه هزاران ویدیو، تصویر و روایت، از نحوه برخورد نیروهای امنیتی با معترضان منتشر شده است؛ که موارد گسترده‌ای از نقض حقوق بشر را شامل می شود.
از جمله استفاده از نیروی مرگبار و تیراندازی به قصد کشت علیه معترضان غیرمسلح، بازداشت‌های فله‌ای، ضرب و شتم بی‌رحمانه عابران، شکنجه و آزار بازداشت‌شدگان، حمله به مدارس و ضرب و شتم کودکان دانش‌آموز، تخریب منازل مسکونی و اموال خصوصی، و اخلال و ممانعت از مراسم سوگواری کشته‌شدگان.
مستندسازی نقض حقوق بشر، نه تنها تصویر دقیقی از آنچه در حال وقوع است ارائه می‌دهد، بلکه می‌تواند در فرآیند پاسخگو کردن ناقضان حقوق بشر در محاکم قضایی صاحب صلاحیت، به عنوان اسنادی قابل اتکا استفاده شود. اما برای اینکه چنین اسنادی از دقت و اعتبار کافی برخوردار باشند، باید نکاتی را در جهت ثبت هرچه دقیق‌تر و قابل راستی آزمایی این موارد در نظر گرفت. در حال حاضر جزوه‌ها و ویدیوهای آموزشی متعددی توسط سازمان‌های حقوق بشری برای مستندسازی موارد نقض حقوق بشر تهیه شده و در دسترس عموم قرار گرفته است.
این مقاله تلاش می‌کند مهم‌ترین نکات در رابطه با ثبت نقض حقوق بشر در اعتراضات اخیر را، به صورت خلاصه مرور کند.
ممکن است عمل کردن به تمامی، یا هر کدام از این توصیه‌ها در شرایط دشوار ثبت کردن چنین رویدادهایی ممکن نباشد، اما دانستن این نکات می‌تواند در بسیاری از شرایط، به ثبت دقیق‌تر شواهد نقض حقوق بشر کمک کند.
تصویر برداری از اعتراضات
یکی از موثرترین شیوه‌های مستندسازی نقض حقوق بشر در اعتراضات، ثبت تصاویر برخورد نیروهای امنیتی با معترضان است. این تصاویر می‌توانند شیوه‌های غیرقانونی و بی‌رحمانه سرکوب معترضان را مستند کنند. در تهیه این تصاویر، توجه به نکات زیر ضروری است:
۱: تنظیم کادر تصویر
در زمان ثبت تصاویر سرکوب اعتراضات، کادر تصویر را به گونه‌ای تنظیم کنید که بیشترین فضای ممکن را پوشش دهد. برای مثال، اگر از حرکت یک گردان موتور سوار در خیابان، و تیراندازی بی‌هدف به پیاده‌روها تصویربرداری می کنید، کادر دوربین را به حالت افقی تنظیم کنید تا بیشترین تعداد نیروهای امنیتی در کادر تصویر قرار بگیرند. این کار به شما کمک می‌کند تا رفتار تعداد بیشتری از نیروها را در تصویر ثبت کنید.
۲: موضوع تصویر
وقتی از سرکوب اعتراضات فیلم‌برداری می‌کنید، دقت کنید که رخدادی که در حال ثبت آن هستید در تصاویر مشخص و در مرکز توجه باشد. اگر نتوانسته‌اید رخداد مورد نظر را از ابتدا ثبت کنید، آنچه را که پیش از ثبت تصاویر رخ داده با صدای رسا اعلام کنید.
برای مثال اگر در حال ثبت تصاویر بازداشت یک زن رهگذر در یک میدان شلوغ هستید، اما تنها لحظاتی را ثبت می‌کنید که ماموران با خشونت زن را با خود می‌برند، درباره اتفاقاتی که در تصویر ثبت نشده توضیح دهید: «اینجا میدان ... است. ماموران یک زن رهگذر را بدون دلیل، و با ضرب و شتم بازداشت کرده‌اند، این خانم در ایستگاه اتوبوس ایستاده بود که ماموران به سمتش رفتند و او را بازداشت کردند.»
۳: جزییات تصویر
در زمان تصویربرداری، تصور کنید که در حال تهیه یک گزارش تصویری هستید و تلاش کنید جزییاتی که در گزارش شما اهمیت دارد در کادر تصویر ثبت شوند، یا توضیحات شما به روشن شدن این جزییات کمک کند. برای مثال در زمان فیلم‌برداری از مامورانی که از سلاح گرم علیه معترضان استفاده می‌کنند، سعی کنید از مامورانی که تیراندازی می‌کنند، سلاحی که حمل می‌کنند، فاصله آن‌ها با معترضان، و همچنین موقعیت معترضان در زمان تیراندازی تصویربرداری کنید.
اگر خودروی ماموران امنیتی با آرم سازمان مربوطه در دیدرس شماست، تصویر آن را ثبت کنید. این تصویر کمک می‌کند تا نهادی که نیروهایش در این رویداد حضور دارند، مشخص شود.
فاصله ماموران امنیتی با معترضان در زمان تیراندازی می‌تواند نشان دهد که سلاح مورد استفاده تا چه میزان می‌تواند منجر به آسیب جانی شود. برای مثال استفاده از تفنگ‌های ساچمه‌ای از فاصله چند متری، می‌تواند مرگبار باشد.
موقعیت معترضان در زمان تیراندازی ماموران امنیتی، می‌تواند نشان دهد که تا چه اندازه استفاده از سلاح گرم غیر قانونی بوده است. برای مثال، تیراندازی به سمت معترضانی که در حال دور شدن از ماموران هستند مطلقا غیرضروری و در نتیجه غیرقانونی است، و نشانگر تلاش عمدی ماموران برای وارد آوردن آسیب جدی به معترضان، و حتی قتل معترضان است.
۴: زمان و مکان ثبت تصویر
ذکر زمان و مکانی که در آن تصویربرداری می‌کنید برای مستندسازی و راستی آزمایی تصاویر اهمیت حیاتی دارد. حتما تاریخ، ساعت و مکان دقیق اتفاقی را که در حال ثبت آن هستید توضیح دهید. اگر از گوشی‌های هوشمند برای تهیه تصاویر استفاده می‌کنید، می توانید ثبت اطلاعات فراداده (metadata) دوربین خود را فعال کنید تا زمان و مکان دقیق تصویربرداری ثبت شود. اما حتما دقت کنید که این تصاویر را به سرعت به منبعی امن، یا به نهادهای حقوق بشری، یا رسانه‌ها منتقل کنید، و بلافاصله از گوشی تلفن همراه خود پاک کنید.
۵: تصویربرداری از مصدومان و کشته شدگان
در زمان تصویربرداری از مصدومان و کشته‌شدگان، به‌ویژه کسانی که در اثر تیراندازی کشته یا مجروح شده اند، تلاش کنید از محل اصابت گلوله یا گلوله‌ها، یا از جراحت‌های روی بدن تصویربرداری کنید. این کار به کارشناسانی که این تصاویر را بررسی می کنند این امکان را می دهد که با بررسی جراحت‌ها، نشان دهند که ماموران بی‌توجه به قوانین استفاده از سلاح، و به قصد کشت شلیک کرده‌اند.
این تصاویر همچنین به کارشناسان کمک می‌کند، تا نوع اسلحه به کار رفته را از روی جراحاتی که برجا گذاشته حدس بزنند.
تصویربرداری از محل اصابت گلوله همچنین به کارشناسان کمک می‌کند تا تشخیص دهند که ماموران از چه فاصله‌ای تیراندازی کرده‌اند، و آیا قربانیان را در حال دور شدن از ماموران و از پشت هدف قرار داده‌اند، یا نه. وقتی قربانیان از پشت مورد اصابت گلوله قرار گرفته باشند، مشخص می‌شود که ماموران بدون آنکه مورد حمله یا تهدید جانی قرار گرفته باشند، صرفا برای مجازات و کشتن معترضان به سمت آن‌ها تیراندازی کرده‌اند.
اگر از یکی از کشته‌شدگان در اعتراضات تصویربرداری می‌کنید، سعی کنید تصویری واضح و قابل شناسایی از چهره و جراحاتی که بر بدن دارد تهیه کنید.
۶: تصویر برداری از تجهیزات
تصویربرداری از تجهیزات مورد استفاده در سرکوب، بی‌نهایت اهمیت دارد. این تصاویر می‌تواند در ثبت دقیق رفتارهای غیرقانونی و مجرمانه نیروهای امنیتی کمک کند. همچنین می‌تواند در پیدا کردن کشورها و کمپانی‌هایی که این تجهیزات را در اختیار نیروهای امنیتی در ایران قرار می‌دهند نیز، موثر باشد.
تجهیزات سرکوب، دایره گسترده‌ای از سلاح، مهمات، خودروها و دستگاه‌های پیشرفته را دربر می‌گیرد. در ثبت تصاویر این تجهیزات، جزییات بسیاری وجود دارد که می‌تواند برای استفاده از این تصاویر، به عنوان اسناد معتبر مفید باشد.
هنگام تصویربرداری از پوکه‌های گلوله و محفظه‌های گاز اشک‌آور، تلاش کنید تا نوشته‌ها و اطلاعاتی که روی آن‌ها درج شده را، با بیشترین وضوح ممکن ثبت کنید. این نوشته‌ها حاوی اطلاعات بسیار با ارزشی از جمله شماره سریال، نام کشور و کمپانی تولید کننده، سال تولید، مدل و نوع مهمات است.
این اطلاعات به کارشناسان کمک می‌کند تا مشخص کنند که چه کسانی این تجهیزات را تولید کرده‌اند، و چه کسانی آن‌ها را در اختیار ماموران امنیتی قرار داده‌اند.
همچنین مشخص می‌کند که آیا این تجهیزات مشمول تحریم‌های بین‌المللی می‌شده یا خیر. سال تولید این تجهیزات نشان خواهد داد که آیا با فروش احتمالی این تجهیزات به ایران، قوانین بین‌المللی نقض شده است یا خیر. این اطلاعات همچنین به فعالان حقوق بشر این امکان را می‌دهد، تا جلوی ارسال بیشتر این تجهیزات به ایران را با توجه به نحوه غیرقانونی استفاده از آن‌ها بگیرند.
اندازه و ابعاد این پوکه‌ها در شناسایی نوع و کالیبر آن‌ها، و همچنین شناسایی اسلحه‌ای که از آن شلیک شده است کمک می‌کند.
هم برای امنیت خودتان، و هم برای تصویربرداری دقیق‌تر، سعی کنید از تماس مستقیم دست با این اشیا که اغلب داغ و گداخته هستند، یا حاوی مواد شیمیایی و سمی مضر، خودداری کنید. برای نشان دادن اندازه و ابعاد این پوکه‌ها، به جای آنکه آن‌ها را با دست مقابل دوربین بگیرید، آن‌ها را روی زمین و در کنار شی‌ای که اندازه و ابعادش به راحتی قابل محاسبه باشد قرار دهید.
مثلا در کنار یک بطری آب معدنی، یا یک فندک معمولی. این کار باعث می‌شود اندازه‌های پوکه در مقیاس با اندازه‌های قابل حدس شی‌ای که در کنارش قرار دارد، روشن شود.
پوکه‌های تیر، معمولا حاوی اطلاعاتی در انتهای استوانه است، سعی کنید این اطلاعات را ثبت کنید.
اگر سلاح گرمی از ماموران را در اختیار داشتید، سعی کنید از نوشته‌هایی که معمولا در بالای ماشه و کنار بدنه سلاح درج شده تصویر برداری کنید. اغلب اسلحه‌های سازمانی، حاوی آرم و مشخصات سازمانی است که معمولا در بالای ماشه سلاح درج شده است.
از آنجا که این اشیا فلزی و براق هستند، در صورت امکان اطمینان حاصل کنید که انعکاس نور باعث ناخوانا شدن نوشته‌ها نشود.
ثبت تجهیزات سرکوب، محدود به سلاح‌ها و مهمات و خودروها نمی‌شود، در بسیاری از موارد، وسایل و تجهیزاتی که اصولا کاربرد نظامی ندارند، برای سرکوب معترضان استفاده می‌شود. استفاده از آمبولانس‌ها برای حمله به معترضان در ایران، یا بازداشت و انتقال آن‌ها به بازداشتگاه در چندین مورد مستند شده است.
یکی دیگر از وسایل سرکوب، دوربین‌های مداربسته است که از آن‌ها برای شناسایی معترضان استفاده می‌شود. اگر به این دوربین‌ها دسترسی، و امکان ثبت تصاویر دقیقی از آن‌ها را دارید، تلاش کنید تا اطلاعات حاوی نوع و شماره سریال، کشور یا کمپانی تولیدکننده آن‌ها را ثبت و به سازمان‌های حقوق بشری که استفاده از این تجهیزات توسط نیروهای امنیتی در ایران را پیگیری می‌کنند ارسال کنید.
۷: تصویربرداری از اسناد
تاکنون اسناد و مدارک متعددی از سازمان‌های مختلف دخیل در سرکوب معترضان، به فضای عمومی درز کرده است. این اسناد که شامل نامه‌ها، بخشنامه‌ها، دستورات، احکام بازداشت، پیام‌های تهدیدآمیز، گزارش به مقامات بالا و غیره می‌شوند؛ می‌توانند در شناسایی نهادها و مقامات مسوول سرکوب‌ها به سازمان‌های حقوق بشری کمک کنند. این اسناد می‌توانند گستردگی سرکوب‌ها، میزان آگاهی مقامات مسوول از نحوه سرکوب معترضان، نقش این مقامات در سرکوب، و نادیده گرفتن قوانین و حقوق افراد را مستندسازی کنند.
چنین اطلاعاتی برای محاکمه، تحریم و پاسخگو کردن این نهادها و مقامات، بی اندازه اهمیت دارند.
اگر به چنین اسنادی دسترسی دارید، سعی کنید با حفظ تمامی ملاحظات امنیتی، از آن‌ها تصویربرداری کنید. در صورت امکان سعی کنید از این مدارک، هم عکس و هم ویدیو تهیه کنید. در زمان ثبت ویدیو از این تصاویر اگر احتمال شناسایی شما وجود دارد به هیچ عنوان روی تصاویر صحبت نکنید. سعی کنید از تمامی صفحات این مدارک تصویر تهیه کنید، سعی کنید حتما نشان و سربرگ این مدارک را با دقت ثبت کنید. مطمئن شوید که تصویر متن مدارک، به شکلی خوانا ثبت شده باشد. اگر مدارک نیاز به توضیحات تکمیلی دارد، مثلا اگر نام فرد مسوول ذکر نشده اما امضایش ذکر شده، سعی کنید این توضیحات را به نحوه‌ای امن همراه با تصاویر ارسال کنید.
اگر این تصویر را از روی کامپیوترهای سازمان و محل کار خود ثبت می‌کنید، هرگز آن‌ها را از طریق این کامپیوترها برای کسی ارسال نکنید. فراموش نکنید که اطلاعات کامپیوترهای سازمانی به راحتی قابل دسترس است، و هر تراکنشی را ثبت می کند. به جای ارسال این مدارک از طریق کامپیوتر، با تلفن همراه خود از آن‌ها تصویربرداری کنید.
۸: اطلاع‌رسانی از بازداشتی‌ها و کشته شدگان به مثابه مستندسازی
بخش مهمی از فرایند مستندسازی نقض حقوق بشر، به ثبت اطلاعات بازداشتی‌ها و کشته‌شدگان اختصاص دارد. مستندسازی اطلاعات در این حوزه، با توجه به تلاش بی‌وقفه حکومت برای بستن راه‌های ارتباطی، و ساکت کردن خانواده قربانیان بسیار دشوار است.
با اطلاع‌رسانی دقیق و موثق از وضعیت، هویت و تعداد بازداشتی‌ها یا کشته‌شدگان، کمک شایانی به فرایند مستندسازی نقض حقوق بشر در اعتراضات کرده‌اید.
اگر با خانواده بازداشت شدگان در ارتباط هستید، تلاش کنید تا آن‌ها را قانع کنید که درباره فرد بازداشت شده بلافاصله اطلاع رسانی کنند. تجربه نشان داده است که احتمال ناپدیدسازی قهری، شکنجه، و حتی قتل بسیاری از افرادی که در سکوت خبری و بدون اطلاع رسانی بازداشت می‌شوند، به مراتب بیشتر از کسانی است که رسانه‌ها و سازمان‌های حقوق بشری، از نام، مشخصات، زمان و نحوه بازداشت آن‌ها اطلاع دارند.
در شرایط امروز ایران که احتمال شکنجه و قتل افرادی که در بازداشت نیروهای امنیتی هستند بسیار زیاد است، سکوت کردن درباره بازداشت افراد می‌تواند آن‌ها را نسبت به این خطرات آسیب‌پذیرتر کند.
فراموش نکنید که حکومت ایران مکررا درباره رفتار مامورانش، قتل و کشتار شهروندان دروغ گفته است. در نتیجه، وعده‌های ماموران امنیتی که خانواده‌ها را به سکوت دعوت می‌کنند و تضمین آزادی سریع فرد بازداشتی را می‌دهند، به هیچ‌وجه قابل اعتماد نیست.
اگر درباره بازداشت فرد اطلاع رسانی نشود، یافتن نهاد مسوول بازداشت، بسیار دشوار خواهد بود، و تا زمانی که نهاد مسوول بازداشت مشخص نشود، حکومت راحت‌تر می‌تواند اصل بازداشت فرد و آنچه بر سر او آمده را انکار کند.
با اطلاع رسانی درباره بازداشت‌شدگان، شما نهادها و رسانه‌هایی با مخاطبان گسترده را در پیگیری سرنوشت این افراد دخیل می‌کنید و به این صورت، از امکانات و تاثیر این نهادها و رسانه‌ها بر مجامع بین‌المللی برای اعمال فشار بر حکومت، در رابطه با مسوولیتش در قبال این افراد بهره‌مند خواهید شد.
برای اطلاع رسانی در این زمینه، اطلاعات دقیق از هویت فرد بازداشت شده، زمان و مکان بازداشت، نحوه بازداشت و ارگان مربوطه بسیار اهمیت دارد. اگر بازداشت کنندگان از ارائه حکم قضایی، یا معرفی ارگان مسوول خودداری کرده‌اند، حتما این جزییات را به همراه گزارش خود ارسال کنید. اگر محل بازداشت، یا حوالی آن به دوربین‌های مداربسته مجهز بوده است، سعی کنید به تصاویر این دوربین‌ها دسترسی پیدا کنید و آن‌ها را در چند نسخه و در مکانی امن ذخیره، یا بلافاصله برای نهادهای حقوق بشری، یا رسانه‌ها ارسال کنید.
این تصاویر می‌تواند به عنوان سندی برای بازداشت فرد مورد استفاده قرار بگیرد، و حتی جان او را نجات دهد.
اطلاع رسانی درباره کشته‌شدگان نیز به همان اندازه اهمیت دارد. بدون مستندسازی اطلاعات کشته‌شدگان، تعقیب قضایی مسوولان و پاسخگو کردن عاملان و آمران جنایت بسیار دشوار خواهد بود. اگر می‌دانید که خانواده فرد کشته شده تحت نظر و در فشار هستند، تلاش کنید به نحوی امن اطلاعات مرتبط با کشته شدن فرد را جمع آوری کنید و با ذکر نگرانی‌های امنیتی که در رابطه با خانواده قربانی و امنیت خودتان دارید، به نهادها و رسانه‌ها ارسال کنید.
این اطلاعات می‌تواند برای حفظ امنیت شما به صورت عمومی منتشر نشود، اما ثبت کردن آن‌ها، راه را برای پیگیری‌های قضایی در زمان مناسب باز خواهد گذاشت.
این یادداشت، مروری اجمالی بر مهم‌ترین نکات در مستندسازی نقض حقوق بشر در اعتراضات بود. برای اطلاعات تکمیلی می‌توانید به جزوه‌ها و ویدیوهایی که در ابتدای مقاله به آن‌ها اشاره شده مراجعه کنید، همچنین برای توضیحات بیشتر می‌توانید این گفتگو را در حساب اینستاگرام «ایران‌وایر» تماشا کنید.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر