یک تحقیق رسمی؛ صداوسیما محیطی غم انگیز در چنبره نیروهای امنیتی

 

چرا مردم ایران به اخبار، گزارش‌ها، گفتگو‌ها، تحلیل‌ها و برنامه‌های صداوسیما جمهوری اسلامی اعتماد ندارند؟ این سازمان عریض و طویل، با هزاران کارمند و صد‌ها میلیارد تومان بودجه، چرا مرجع خبری مردم ایران نیست، و چه شد که بزرگ‌‌ترین پروپاگاندا جمهوری اسلامی به چنین روزی افتاد؟

***

حال نزار سازمان صداوسیما جمهوری اسلامی، این روز‌ها در بحبوحه اعتراض‌های سراسری در ایران، بیش از گذشته به چشم می‌آید و گویای این واقعیت مسلم است که مرجعیت خبری خود را از دست داده، و به مجموعه‌ای با فرسنگ‌ها فاصله از دنیای مردم ایران تبدیل شده است.

رویکرد‌های خبری این سازمان در پوشش بحران‌هایی نظیر افزایش قیمت بنزین، همه‌گیری کرونا، اعتراض‌های مردمی و حوادث طبیعی، به‌گونه‌ای بوده که به گسل بی‌اعتمادی افکار عمومی دامن زده است.

فصلنامه «مطالعات میان رشته‌ای ارتباطات و رسانه»، وابسته به دانشکده سازمان صداوسیما هم، تحقیقی در همین زمینه با عنوان «تحلیل محتوای نظرات کارشناسان در زمینه پوشش اخبار بحران در صداوسیما» منتشر، و به بررسی عملکرد این سازمان در پوشش اخبار بحران‌های سال ۱۳۹۰ و ۱۳۹۹ در ایران پرداخته است.

این تحقیق به صراحت اعتراف کرده که نحوه پوشش خبری بحران‌ها در بازه‌های زمانی از سوی صداوسیما، با انتقاد‌ها و اعتراض‌های قابل توجهی همراه بوده است.

نتایج نشان می‌دهد بیشترین انتقاد کارشناسان شرکت کننده در این تحقیق، به رویکرد و راهبرد پوشش خبری صدا و سیما با ۴۶.۶ درصد و بعــد از آن، آســیب‌های برون رسـانه‌ای بــا ۳۴.۳ درصــد اســت و ناهماهنگی رســانه بــا نهاد‌های بیرونی، با ۳ درصد، کمترین میزان را بـه خـود اختصاص داده است.

دیگر یافته‌هـای این تحقیق نشان می‌دهـد، در مقولـە رویکرد و راهبرد صداوسیما در پوشـش اخبـار بحـران‌زا، تاخیر و تعلـل و سـکوت و سانسور، بـا حدود ۴۲ درصد، و حاکمیت نـگاه سیاسـی (ملاحظه‌کاری، یکجانبه‌گرایی و تک قطبی بودن)، با حدود ۷۱ درصد و پـس از آن، نبـود روایـت دست اول در بحـران با ۳۱ درصد فراوانی، بالاترین زیرمقوله‌هـا را شکل می‌دهد، و بازدارندگی صداوسـیما در مقابـل رقبـا، کمتریـن زیرمقوله رویکردی در این حوزه است.

در مقولـە آسـیب‌های برون رسـانه (خـارج سازمان)، زیرمقوله‌های درک نادرست از جایگاه رسانه و سواد رسانه‌ای نامناسب مسوولان و نگاه ابزاری به رسانه، و پس از آن، تاثیر رقبا بر صداوسیما و فشـار نهادهای امنیتی و دولـت، بالاترین میزان انتقاد را در خصوص پوشش اخبار بحران در صداوسیما را به خود اختصاص داده است.

دیگر یافته‌های این تحقیق همچنین نشان می‌دهد که در مقولـە آسـیب‌های سـاختاری و زمینـه‌ای، زیرمقوله‌هـای چالـش اعتبار و اعتماد عمومی با ۳۹.۶ درصد، مدیریت سنتی و قدیمی خبررسانی بـا ۲۹.۱ و چالـش مرجعیت بـا ۱۴.۶ درصد فراوانی، بالاترین سهم را در این حوزه دارند.

نتایج دیگر این تحقیق در مقولـە چالـش محتوا در پوشش اخبار بحران در صداوسیما نشـان می‌دهـد بالاترین سهم، مربوط بـه زیرمقوله‌هـای ادبیات و محتوای ناکارآمد بـا ۵۲.۱۷ درصد فراوانی، و رعایت نشدن اصول اخلاقی بــا ۱۳ درصــد فراوانــی اســت، و کمترین میزان درصد فراوانی مربوط بــه زیرمقوله‌هــای قالب‌هــای نامناسب و نحــوە ارائـە پیـام در بحـران، و تکرار و کلیشـه‌ای شـدن پیـام، بـا ۴.۳۴ درصد فراوانی اسـت.

یافته‌هــای این تحقیق در مورد مقولــە ناهماهنگی صداوسیما بــا نهاد‌های بیرون رســانه هم نشان می‌دهــد، زیرمقوله‌هــای نبــود تعامل مناسب رســانه بــا نهاد‌های امنیتی بــا ۵۳.۸۴ درصد فراوانی، و ناهماهنگی میان رسانه و مسوولان با ۳۰.۷۶ درصد فراوانی، بالاترین سهم را در مقولـە ناهماهنگی دارد، و کمترین درصد فراوانی مربوط بـه نبــود پیوست رســانه‌ای در اجــرای تصمیم‌هــای کلان، بــا ۱۵.۴ درصــد اســت.

این تحقیق ادامه داده است، بــا نــوع انتقادهایی که در نظرات انتقادی کارشناسان دیــده مــی‌شــود، از قبیل تاخیر و تعلل در پوشـش خبر، نبود برنامه‌ریـزی و آمادگی برای پوشـش خبـری بـه ویـژه در شرایط بحرانی، نبود شناخت از رقبا و مخاطبان، غلبــە نــگاه اداری و تلقــی شــدن بحـران بـه عنـوان یـک پدیـدە منفـی و مخـرب، می‌تـوان نتیجـه گرفـت کـه راهبـرد کلـی صـداوسـیما در پوشش اخبار بحران، از نظر متخصصان، راهبردی انفعال ـی اسـت.

این تحقیق ادامه داده که «بــا توجــه بــه پیشرفت تکنولوژی و سرعت دسترسی افراد بــه اطلاعات و اخبار، تعلل و تاخیر در پوشش اخبار بحــران‌زا، هیــچ توجیهــی نــــدارد و می‌توانـد اعتماد و اعتبار رسـانه را مخدوش کنـد، و بـا توجـه بـه میـزان زیـاد انتقـادات در مورد تاخیر در انعکاس اخبار بحـران، رسـانە کلـی بـرای از بین بردن ایـن چالش، باید رویکرد خـود را تغییر دهد.»

در بخش دیگری از این نتیجه‌گیری تحقیق هم آمده که، «تاخیـر و تعلـل، و گاهـی سـکوت در پوشـش اخبـار در صداوسیما و همچنین فشـار نهاد‌های بــرون از ســازمان، هــر دو سهم بالایی از انتقادات کارشناسان را به خود اختصاص داده‌انــد.»

بهار سال گذشته، فصلنامه علمی «مطالعات میان رشته‌ای ارتباطات و رسانه» با انتشار تحقیقی با عنوان «سنجش تناسب جو سازمانی خبرگزاری صداوسیما با بروز خلاقیت نیروی انسانی در حوزه خبر» نوشته بود که خبرگزای این سازمان، برای بهبود شرایط خود باید «تمایل شغلی کارکنان خود را بالا ببرد، آزادی عمل آن‌ها را افزایش دهد و شرایط کاری محافظه‌کارانه را از بین ببرد.»

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که ۷۳ درصد کارکنان خبرگزاری صداوسیما، کاملا یا به میزانی زیاد، نسبت به کار خود بی‌تفاوت و نسبت به بهره‌وری سازمان خود بی‌علاقه هستند. 

دیگر یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که ۷۱.۵ درصد کارکنان این خبرگزاری، کاملا یا به میزانی زیاد، کار خود را در چهارچوب دستورالعمل‌های دقیق و مشخص انجام می‌دهند. 

این پژوهش همچنین نشان داده که ۵۰ درصد کارکنان، همواره یا معمولا، مراقب برنامه‌ها و ایده‌های خود هستند و ۴۹ درصد هم گفته‌اند تصور می‌کنند خنده و شوخی کردن، نادرست تلقی می‌شود و جو سازمانی جدی و غم‌انگیز است.

این نتایج تنها بخشی از واقعیت‌های درونی بزرگ‌ترین رسانه جمهوری اسلامی را بازتاب می‌‌دهد که نه‌تنها روز به روز از مخاطبان آن کاسته می‌شود، بلکه از درون هم پوسیده و ناکارآمد شده است.