ایست امنیتی به ۱.۷ میلیون شغل اینستاگرامی

هر چقدر مدت زمان مسدود ماندن پلتفرم اینستاگرام طولانی‌تر می‌شود، آثار و ابعاد حیرت‌انگیزی از تبعات اقتصادی مسدود شدن این شبکه اجتماعی روشن می‌شود.

روشن نیست که اگر مسوولین دولتی و حکومتی در زمان تصمیم‌گیری برای مسدود کردن اینستاگرام، از ابعاد اقتصادی و اجتماعی تصمیم خود آگاه بودند، باز حاضر می‌شدند چنین اقدامی را انجام دهند یا خیر؟ اما چیزی که روشن است، آن‌ها حال حتی با دانستن ابعاد حیرت‌انگیز این مسدودی، همچنان حاضر نیستند از تصمیم خود کوتاه بیایند.

***

خیل عظیم فعالان اقتصادی که به نوشته خودشان «کسب و کارشان را بر بستر اینترنت بنا نهاده‌اند»، حال در میانه مرگ و زندگی کسب و کار خود، دست به دامن «ابراهیم رئیسی» شده‌اند تا او را مجاب کنند برای آن‌ها کاری بکند.

آن‌ها از رئیس دولت سیزدهم خواسته‌اند تا «همه اختیارات قانونی خود را به کار بگیرد و از ایجاد محدودیت در دسترسی به اینترنت جلوگیری کند.»

در این نامه تصریح شده است که «دسترسی به اینترنت، برای قریب به پنجاه میلیون نفر از مردم ایران مترادف دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌هاست، و معیشت میلیون‌ها نفر به این ابزارها گره خورده، که بخش مهمی از آن‌ها کسب و‌ کارهای کوچک خانگی و محلی هستند.» 

و این فقط بخشی از واقعیت‌های حیرت‌انگیز کسب و کارهای اینترنتی در ایران است. 

در حالی که بیش از یک ماه است اینترنت مختل، دسترسی‌ها محدود و پلتفرم اینستاگرام و پیام‌رسان واتسپ مسدود شده، ویدیویی از ابراهیم رئیسی دست به دست می‌شود که در زمان رقابت‌های انتخاباتی، با تعجب و حیرت منتقد کسانی بود که پیش‌بینی می‌کردند او اگر بر کرسی ریاست قوه مجریه بنشیند، اینستاگرام را فیلتر خواهد کرد. 

واقعیت این است که آمار و ارقام ارائه شده از شمار کسب و کارهای شکل گرفته بر بستر اینستاگرام دقت کافی ندارند، اما حتی برآوردهای خوشبینانه هم چنان تکان‌دهنده است، که نمی‌توان از آن‌ها به آسانی گذر کرد.

«سینا فرحی»، موسس چندین استارت‌آپ در حوزه شبکه‌های اجتماعی و از فعالان شناخته‌شده کسب و کارهای اینترنتی، چندی پیش در گفت‌وگویی با «دنیای اقتصاد»، تخمین زده بود که اینستاگرام بیش از ۵۲ میلیون کاربر ایرانی دارد، و یک میلیون و ۷۰۰ هزار کسب‌‌وکار در این شبکه اجتماعی فعالیت می‌کنند. 

او همچنین تاکید داشت که فیلترینگ، بر معاش تا ۱۰ میلیون ایرانی تاثیر مستقیم خواهد داشت.

برآوردها از ارزش بازار خرید و فروش اینستاگرامی در سال ۱۴۰۰، بین ۱۸ تا ۳۲ هزار میلیارد تومان اعلام شده است. می‌توان تصور کرد که ارزش این بازار در سال جاری با توجه به نرخ تورم بیش از ۴۰ درصدی، دست‌کم از ۲۵.۲ تا ۴۴.۸ هزار میلیارد تومان افزایش یافته باشد.

با این حساب و با توجه به ارزش بازار این پلتفرم، خسارت یک ماه مسدودی اینستاگرام، بین ۲.۱ تا ۳.۷ هزار میلیارد تومان برآورد شود.  

برآوردهای «فرزین فردیس»، رییس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران نیز نشان می‌دهد، که ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار فروشگاه اینستاگرامی در فضای فارسی این پلتفرم مشغول به فعالیت بوده، که برای تا یک میلیون نفر، اشتغال مستقیم فراهم آورده است.

این مقام اتاق بازرگانی تهران، شمار کسانی که از مسدود شدن اینستاگرام غیرمستقیم اثر می‌پذیرند را، تا ۸ میلیون نفر برآورد کرده است.

همین یک میلیون شغل اینستاگرامی، معادل بیش از ۴ درصد کل شاغلان ایران است. ویژگی این مشاغل بی‌نیاز بودن و استقلال آن‌ها از دولت است. در واقع تنها خواسته این مشاغل، شر نرساندن دولت و حکومت به آن‌هاست.

براساس گزارشی که سازمان نظام صنفی رایانه‌ای در میانه مهرماه منتشر کرد، درآمد ۷۴درصد جامعه کسب‌وکاری آنلاین نصف شده است، می‌توان پیش‌بینی کرد که از زمان انتشار گزارش و با تداوم مسدود ماندن اینستاگرام، زیان کسب‌وکارهای این پلتفرم حتی بیشتر هم شده است.

صرف نظر از میزان ضرر و زیان این کسب و کارها، ترکیب جمعیتی آن‌ها نیز جالب توجه است.

 «زهرا نقوی»، عضو کانون کارآفرینی روستائی، حدود ۱۰ روز پیش ازاین گفته بود: «محدودیت دسترسی به پلتفرم‌های خارجی، علاوه‌بر اینکه درآمد روزانه شاغلان این بخش را تحت تاثیر قرار داده، کسب‌وکارهای روستایی را محدود، و بازار آن‌ها را کوچک‌تر خواهد کرد.»

این مشاور طرح توانمندسازی اقتصاد زنان سرپرست خانوار می‌گوید: «در سال‌های گذشته تمام تلاش ما این بوده که با استفاده از یک راه ارتباطی ثابت و پلتفرم‌های موجود که استفاده از آن‌ها هم نیاز به تخصص خاصی نداشت و کار با آن‌ها بسیار ساده بود، افراد روستایی و زنان سرپرست خانوار بتوانند کسب‌وکاری راه بیندازند و محصولات خود را بفروشند. اتفاقی که حالا افتاده این است که به خاطر محدودیت اینترنت، بسیاری از این افراد مجدد مجبور به دست‌فروشی شده‌اند؛ آن هم در فضایی که چندان امنیت ندارد.»

«مسعود خوانساری»، رییس اتاق بازرگانی تهران نیز، کسب‌وکارهای شکل‌گرفته بر بستر اینستاگرام را عمدتا متعلق به «جوانان و اقشار ضعیف روستایی و شهری» اعلام کرده، و معتقد است: «هرچقدر این محدودیت‌ها بیشتر ادامه پیدا کند، حتما ضربه شدیدتری به اقتصاد و کسب‌وکار جوانان کشور وارد خواهد شد.»

ورود آسان به این پلتفرم، بی‌نیاز بودن از سرمایه و آورده اولیه برای اجاره محل کسب، تبلیغات و دیگر گرفتاری‌های معمول برای راه‌اندازی کسب و‌کار در دنیای واقعی، استفاده از اینستاگرام برای راه‌اندازی کسب و کارهای کوچک و متوسط را، مقرون به صرفه و محبوب کرده بود.

روشن است که کسب‌و کارهای فعال در بستر اینستاگرام به این‌ها محدود نیست، اینستاگرام برای اغلب استارتاپ‌ها و کسب‌ و کارهای اینترنتی جدی‌تر نیز بهترین ویترین برای عرضه و تبلیغ بوده، که حال با از دست رفتن این نمایشگاه کاری، این کسب‌و کارها نیز با مشکلاتی جدی مواجه شده‌اند. 

«تکرسا و ماتوریتی»، به عنوان رسانه‌ و وب‌سایت‌های تخصصی ارزیابی حوزه استارتاپ‌ها، در ارزیابی‌های خود از وضعیت بازار کسب و‌کارهای ایرانی در اینستاگرام در سال ۱۴۰۰، تعداد سفارش در روز این پلتفرم را ۳۱۰ تا ۴۷۰ هزار برآورد کرده، که ميانگين ارزش هر سفارش بین ۱۶۰ تا ۱۸۵ هزار تومان است. رقم ارزش سفارش‌ها و ارزیابی‌ها را، جامعه فعال اقتصادی در اینستاگرام را تایید می‌کند. 

تا پیش از نامه فعالان کسب و کارهای اینترنتی به ابراهیم رئیسی، واکنش مسوولین دولت سیزدهم در قبال فاجعه‌ای که برای این کسب‌وکارها رقم زده‌اند، غیرمسوولانه بوده است. می‌توان این رفتار حکومت در ایجاد اختلال اینترنتی، فیلتر و مسدود ساختن پلتفرم‌ها و پیام‌رسان‌های محبوب و مورد توجه فعالان اقتصادی اینترنتی را، مصداق روشن نامناسب کردن فضای کسب و کار، و بازدارندگی محیط به شمار آورد.

«محمود لیائی»، معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، صاحبان کسب و کارهای اینستاگرامی را ملامت کرده که «باید از قبل به فکر چنین روزی و محدود شدن اینستاگرام می‌بودند و به هشدار مسوولان برای کوچ به پلتفرم‌های داخلی توجه می‌کردند.»

مدیرعامل شرکت ملی پست ابراز تاسف کرده که مردم عادی به این صحبت‌ها توجهی نداشتند، و کسب‌وکار خود را در پلتفرم‌های حاکمیتی توسعه ندادند.

پیش از او نیز «عیسی زارع‌پور»، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم، در همان هفته نخست مهرماه توصیه کرده بود که صاحبان کسب و کارها از پلتفرم‌های داخلی استفاده کنند، هر چند که توصیه به استفاده از پلتفرم‌ها و پیام‌رسان‌های داخلی، با واکنش فعالان اقتصادی روبرو شده است که این امر را غیرممکن می‌دانند.

به باور فعالان اقتصادی، کوچ اجباری از اینستاگرام به پلتفرم‌های بومی، آن‌هم در بی‌اعتمادی جامعه به این پلتفرم‌ها، خودکشی اقتصادی محسوب می‌شود، و حتی اگر صاحبان کسب و کار به این پلتفرم‌ها بروند، تضمینی وجود ندارد که مشتریان آن‌ها نیز به این کوچ اجباری تن در دهند.