درباره دستگیری عوامل جمهوری‌ اسلامی در کشور آذربایجان چه می‌دانیم؟

سرویس امنیت دولتی آذربایجان (DTX) روز دهم آبان ۱۴۰۱ در بیانیه‌ای، از انجام عملیاتی علیه یک گروه مسلح غیرقانونی که زیر نظر نیروهای اطلاعاتی جمهوری‌ اسلامی انجام شده است، خبر داد.

بر اساس گزارش رسانه‌های جمهوری‌ آذربایجان، در این عملیات، اسناد و شواهد متعددی درباره این گروه مسلح غیرقانونی و رزمآیش‌های نظامی سازمان‌دهی شده توسط آن‌ به دست آمده است. 

این گروه، کتاب‌ها و ویدیوهایی را به همراه داشته‌ که اسلام افراطی را ترویج و دیدگاه توسعه مدرن و جدایی دین از سیاست را مخدوش می‌کرده‌ است. 

در گزارش روزنامه «حریت» آمده است ۱۹ نفر از شهروندان جمهوری آذربایجان که در تمرینات نظامی این گروه‌ مسلح شرکت کرده‌، در عملیات نیروهای امنیتی این کشور بازداشت شده و مورد بازجویی قرار گرفته‌اند.

این گزارش به «توحید ابراهیم بیگلی»، «روشن اسدوف»، «اورخان ممدوف» و «ائلشاد حاجی‌اف» اشاره کرده است که با تصمیم دادگاه، در سال ۲۰۱۸ بازداشت شده و تاکنون تحت تعقیب هستند. به نظر می‌رسد این افراد در ایران پنهان شده‌اند.

توحید ابراهیم بیگلی، رهبر گروه «حسینیون» است که با حمایت جمهوری‌ اسلامی ایجاد شده است. او در اواخر سال ۲۰۱۵، با همراهی ۱۴نفر از طلبه‌های اهل جمهوری آذربایجان، در قم و مشهد تحصیل کرده‌اند. 

او «تیپ حسینیون» (حسینچی‌لر) را که متشکل از طلبه‌های اهل جمهوری‌ آذربایجان است، برای مبارزه با «داعش» در سوریه راه‌اندازی کرد. ابراهیم‌بیگلی همان سال در دمشق اعلام کرد قصد آن‌ها نه تنها مبارزه با داعش که آمادگی برای درگیری مسلحانه در جمهوری آذربایجان است.

هدف از تشکیل گروه مسلح غیرقانونی در کشور آذربایجان

به نوشته روزنامه «مساوات»، نهادهای اطلاعاتی جمهوری‌اسلامی به طور مخفیانه از طریق ترویج افکار افراطی مذهبی، اتباع این کشور را در رزمآیش‌های نظامی خارج از کشور شرکت داده و تامین مالی فعالیت‌های‌شان را برعهده داشته‌اند تا آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهند. 

در بیانیه سرویس اطلاعاتی جمهوری‌ آذربایجان آمده است: «اعضای این گروه مسلح که خود را از اعضای جنبش وحدت مسلمین معرفی می‌کردند، شهروندان سابقه‌دار در دادگاه‌های آذربایجان را جذب و از طریق کشورهای ثالث، به تهران می‌بردند. در آن‌جا، این افراد آموزش‌هایی در مورد مخفی نگه‌ داشتن هویت و ارتباطات دریافت می‌کردند و سپس با اسناد هویت جعلی، با هواپیماهای باری نظامی به دمشق در سوریه منتقل می‌شدند.»

رسانه‌های آذربایجان به نقل از سرویس اطلاعاتی جمهوری آذربایجان نوشته‌اند: «این افراد در مانورهای نظامی در خاک سوریه شرکت کرده و در آن‌جا آموزش استفاده از سلاح  گرم و تاکتیک‌های رزمی را فرا گرفته‌اند. به هر فردی که در این رزمآیش‌ها شرکت کرده، مبالغ مختلفی پرداخت ‌شده است.»

به نوشته «باکو پست»، نیروهای اطلاعاتی جمهوری‌اسلامی در جریان جنگ قره‌باغ، درصدد استفاده از این شهروندان آذربایجانی علیه آذربایجان و به نفع ارمنستان بوده‌اند ولی با بروز اختلاف نظر بین نیروهای اطلاعاتی جمهوری‌ اسلامی و آن‌ها، عوامل اطلاعاتی جمهوری‌ اسلامی با ارایه تصاویر ویدیویی از شهروندانی که در رزمآیش‌های نظامی سوریه شرکت داشته، باج‌گیری کرده‌ و آن‌ها را ساکت نگه‌ داشته‌اند.

رابطه دستگیرشدگان با جمهوری اسلامی چیست؟

به گزارش رسانه‌های آذربایجانی، در عملیات نیروهای اطلاعاتی جمهوری آذربایجان، اسنادی از ارتباط و وظایفی که به اعضای گروه افراطی مذهبی و مسلح «روح‌الله آخوندزاده» محول شده، کشف شده‌اند. این فرد در حال حاضر در ایران اقامت دارد. 

آخوندزاده معاون «حزب اسلامی آذربایجان» است که سال ۲۰۱۱ به ۱۱ سال حبس محکوم شد. او پس از آزادی، در سال ۲۰۲۰ به ایران رفت و در سازمان‌دهی نیروهای افراطی مذهبی نزدیک به جمهوری‌ اسلامی فعالیت دارد.

در این عملیات، «اسکندر حسین‌اف»، «تورال حق‌وئردی‌اف» و «ائلتون شوکور‌اف» که سال ۲۰۱۸ در یک پرونده جنایی به جرم عضویت در گروه‌های مسلح غیرقانونی محکوم شده بودند، هم بازداشت شده‌اند.

«اورخان اسداف» نیز یکی دیگر از افرادی است که اعضای این گروه را برای رزمآیش‌های نظامی جذب می‌کرد. او هنگام تلاش برای حمله تروریستی در خاک کشورهای ثالث دستگیر شد. 

در ادامه تحقیقات نیروهای امنیتی جمهوری‌آذربایجان، آن‌ها دریافتند «فغان ممداف» که در رزمآیش‌های نظامی سوریه شرکت داشته، در توزیع پیراهن‌هایی مزین به شعارهای مذهبی که با خودروی سفارت ایران در آذربایجان به این کشور آورده شده بودند، همکاری داشته است.

تاریخچه تلاش جمهوری‌ اسلامی برای نفوذ در کشور آذربایجان

مذهب‌گرایی ابزار استراتژیک جمهوری‌ اسلامی برای نفوذ در جمهوری‌ آذربایجان است. جمهوری‌ اسلامی بعد از استقلال این جمهوری، به اشکال مختلف در پی نفوذ در میان شیعیان این کشور بوده است.

در سال ۱۹۹۱، حزب اسلامی آذربایجان بعد از استقلال این جمهوری و در راستای صدور انقلاب اسلامی، از سوی جمهوری‌ اسلامی و با کمک‌های آن تاسیس شد. این حزب را به اتهام «تلاش برای سرنگونی دولت و تبدیل کشور به جمهوری‌اسلامی»، پس از چهار سال منحل کردند.

نیروی «قدس» سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از اوایل دهه ۹۰ میلادی در آذربایجان فعال بوده است. برخی از اعضای سابق حزب اسلامی آذربایجان با استفاده از تسلیحات و کمک‌های مالی جمهوری اسلامی، در سال ۱۹۹۳ «حزب‌الله آذربایجان» را تشکیل دادند. در سال ۱۹۹۵، با ایجاد گروهی به نام «جیش‌الله»، در صدد حمله به سفارت خانه‌های امریکا و اسرائیل برآمدند.

«کمیته امداد امام خمینی» هم از جمله پروژه نفوذ جمهوری‌ اسلامی در کشور آذربایجان بوده است. این کمیته که تا سال ۲۰۱۱ به صورت فعال در جمهوری آذربایجان حضور داشت، یکی دیگر از زمینه‌های فعالیت جمهوری‌ اسلامی در آن کشور بود. 

به گزارش سایت رسمی كمیته امداد، تعداد واحدهای این سازمان در جمهوری‌آذربایجان، ۵۵ واحد شامل یك اداره كل مستقر در شهر باكو، چهار شاخه اصلی در شهرهای باكو، لنكران، گؤیچای و گنجه، ۱۶ كارگاه آموزشی، ۱۹ شعبه توزیع، پنج واحد فرهنگی، پنج واحد درمانی و پنج واحد دیگر است. كمیته امداد ۴۶۴ شهر و روستای این جمهوری را تحت پوشش داشت اما از سال ۲۰۱۱، فعالیت تمام شعب این کمیته در جمهوری‌ آذربایجان به حالت تعلیق درآمد. سال ۲۰۱۴ هم فعالیت آن در جمهوری‌ آذربایجان متوقف شد.

با این‌حال، «پاک‌آئین»، سفیر سابق جمهوری‌اسلامی در آذربایجان مدعی شد کمیته امداد در ۲۰ سال فعالیت خود در این کشور، نزدیک به ۴۳ میلیون دلار هزینه کرده است.

۲۶ نوامبر ۲۰۱۵، در آستانه اربعین، نیروهای امنیتی جمهوری‌ آذربایجان با عنوان «خنثی‌سازی یک گروه مسلح که تحت پوشش دینی، قصد آشوب و اقدامات تروریستی علیه مقامات دولتی با هدف ایجاد یک کشور مذهبی را داشتند»، عملیاتی انجام داد. در درگیری بین نیروهای امنیتی و ساکنان منطقه «نارداران»، هفت نفر، از جمله دو نیروی امنیتی کشته و ۱۶ نفر از اعضای «جنبش اتحاد مسلمانان جمهوری‌آذربایجان» هم دستگیر شدند. 

بعد از این حوادث، جمهوری‌اسلامی از سوی برخی نهادها و خبرگزاری‌های جمهوری‌آذربایجان، به دخالت در حوادث نارداران متهم شد اما این اتهامات را رد و جمهوری‌ آذربایجان را به خویشتن‌داری در قبال عواطف و احساسات دینی مردم مسلمان آن کشور دعوت کرد. در ادامه این ماجرا اما در شهرهای مختلف ایران، مراسمی با عنوان گرامی‌داشت شهدای نارداران جمهوری‌آذربایجان برگزار شد.

یکی دیگر از موارد دخالت جمهوری‌ اسلامی در امور داخلی جمهوری آذربایجان و تلاش برای نفوذ در این کشور، دستگیری اعضای یک شبکه نزدیک به سپاه‌ پاسداران انقلاب اسلامی است. ۲۲ نفر از اعضای یک شبکه غیرقانونی تحت کنترل سپاه‌ در سال ۲۰۱۲ به اتهام «توطئه برای انجام حملات تروریستی علیه اهداف اسرائیلی و غربی» توسط مقامات آذربایجانی متهم شدند.

سازمان‌دهی و ایجاد امکان تحصیل رایگان طلاب آذربایجانی در حوزه‌های علمیه، اعزام جوانان به ایران برای دریافت آموزش‌های دینی در دانشگاه‌ها، فرستادن روحانی به این کشور برای تبلیغ مذهب تشیع، تامین اعتبار فعالیت‌های سازمان‌های مختلف طرف‌دار جمهوری‌اسلامی و برگزاری برنامه‌های مربوط به عاشورا، فعالیت در شبکه‌های اجتماعی و راه‌اندازی وب‌سایت به زبان ترکی آذربایجانی به منظور تبلیغ مذهب تشیع و فعالیت ۲۰ ساله کمیته امداد در شهرهای مختلف این جمهوری، تنها بخشی از فعالیت‌های جمهوری‌اسلامی بوده است.

کارشناسان می‌گویند: «نفوذ جمهوری‌ اسلامی بر جمعیت شیعه آذربایجان به دلیل نگرشی که در جنگ دوم قره‌باغ اتخاذ کرد، ضعیف شده است. جمهوری‌ اسلامی در جنگ قره‌باغ نه تنها کنار طرف‌داران خود نبود بلکه کنار ارمنستان و روبه‌روی جمهوری‌ آذربایجان ایستاد.»

در اردیبهشت ۱۴۰۱، رییس جمهوری آذربایجان با اشاره به حمایت ایران از مخالفان آذربایجان اعلام کرد: «در سال ۲۰۱۸ میلادی، اسامی ۲۰ نفر از آذربایجانی‌هایی که به ایران پناهنده شده‌ و مدام تمامیت ارضی آذربایجان را زیر سوال می‌برند را به آقای حسن روحانی، رییس جمهوری وقت ایران دادیم. ما خواستار استرداد این افراد به آذربایجان به‌دلیل دست داشتن مستقیم در حمله مرگبار به پلیس گنجه شدیم. شواهدی هم داریم. متاسفانه هیچ یک از آن‌ها تحویل داده نشدند.»

در تازه‌ترین مورد سوء‌استفاده جمهوری اسلامی از شهروندان جمهوری آذربایجان، می‌توان به تلاش برای ربودن «مسیح علی‌نژاد» اشاره کرد که توسط جودوکار سابق آذربایجانی، «خالد مهدی اف» در مرداد ۱۴۰۱ به آن اقدام شده بود.