در پی موافقت مجلس با کلیات طرح «تاسیس سازمان ملی اقامت مهاجران»، قانون پیشین و مصوبه مجلس شورای اسلامی درباره انتقال تابعيت مادر به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ايرانی با مردان غيرايرانی ملغی شده، و در صورت تایید در شورای نگهبان، جلوی انتقال تابعیت از مادر ایرانی به فرزند را خواهد گرفت.
ماده ۴۱ این قانون، یعنی طرح تاسیس سازمان ملی اقامت مهاجران می‌گوید: «قانون اصلاح تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، مصوب ۲مهر ۱۳۹۸، از زمان لازم‌الاجراشدن این قانون به استثنای افرادی که در سامانه مذکور ثبت‌نام کرده‌اند، لغو می‌گردد.»
این در حالی است که با گذشت سه سال از تصویب قانون اعطای تابعیت ایرانی به فرزندان مادران ایرانی، همچنان بالغ بر ۵۰۰ هزار نفر، طبق آمار رسمی بی‌شناسنامه هستند و هنوز اجرای این ماده واحده گرفتاری‌های بسیاری برای مشمولان آن در پی دارد.
***
۳ سال و ۳۹ روز بعد از ممکن شدن انتقال تابعیت ایرانی به فرزند متولد از مادر ایرانی با پدر غیرایرانی، نمایندگان مجلس قانون خود را پس گرفتند. این مصوبه برای قانونی شدن باید به تایید شورای نگهبان هم برسد، اما به نظر نمی‌رسد مانعی جدی در این شورا برای آن وجود داشته باشد.
مجلس یازدهم شورای اسلامی، در بحبوحه اعتراضات و در حالی که برخی کشته‌شدگان در اعتراضات سراسری علیه حکومت در ایران را بلوچ‌های بدون شناسنامه تشکیل دادند، دوباره مساله بی‌شناسنامه‌ها را پیش کشیدند و کلیات طرحی را مورد بررسی قرار دادند که به واسطه آن، دریافت شناسنامه برای کودکان متولد از پدر خارجی و مادر ایرانی، غیرممکن شود.
«محمداقبال نائب زهی»، «امید صفرزایی» و «خدانور لجه‌ای»، از کشته‌شدگان اعتراضات در سیستان‌و‌بلوچستان، بدون شناسنامه بودند.
فعالین بلوچ می‌گویند حکومت جمهوری اسلامی ایران سال‌ها تلاش کرده به هر شکل ممکن، از اعطای شناسنامه به بلوچ‌ها سر باز زند، تا این افراد امکان تحصیل و دسترسی به مدارج عالی را نداشته باشند و از سوی دیگر، آمار رسمی جمعیت «سنی» در ایران کم باقی بماند.
آیا آمار دقیقی از کودکان بدون شناسنامه و کسانی که منتظر شناسنامه دار شدن بودند موجود است؟
هیچ آمار دقیقی در خصوص تعداد افراد بدون شناسنامه، چه کودک چه بزرگسال در ایران وجود ندارد. اما گزارش‌هایی در این خصوص موجود است که تعداد این افراد را ۵۰۰ هزار نفر برآورد کرده‌اند و در زمان اجرای قانون اعطای تابعیت فرزند متولد از مادر ایرانی، این رقم به ۱ میلیون نفر افزایش پیدا کرد. برخی فعالین مدنی این تعداد را ۲ میلیون نفر اعلام می‌کنند.
وقتی صحبت از افراد بدون شناسنامه می‌شود، انواع بی‌هویتی باید مدنظر قرار بگیرد. باید در نظر گرفت که افراد بدون شناسنامه تنها شامل مردم سیستان‌و‌بلوچستان نمی‌شود. کودکان متولد از پدر و مادر ایرانی بدون شناسنامه که به دلیل اعتیاد والدین در «پاتوق»ها متولد می‌شوند نیز بدون شناسنامه می‌مانند، و حتی شماری از آن‌ها نیز خرید و فروش می‌شوند و در زمره افراد بدون هویت قرار گرفته‌اند.
کودکان حاصل از صیغه، کودکان اتباع خارجی از پدر غیر ایرانی که نمی‌تواند شناسنامه بگیرند نیز، زیرمجموعه بدون شناسنامه‌ها هستند، مگر اینکه از اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، یا از قانون تابعیت استفاده کنند و بعد از ۱۷ سالگی، درخواست تابعیت ایران را بدهند.
نکته مهم درباره بدون شناسنامه‌ها، محرومیت آن‌ها از حقوق شهروند ایرانی بودن است.
تکلیف آن‌ها که در انتظار دریافت شناسنامه بودند چه می‌شود؟
ماده ۴۱ قانون تابعیت می‌گوید کسانی که تا پیش از لغو این قانون در سایت مربوطه ثبت‌نام کرده‌اند، امکان استفاده از این قانون را دارند. یک فعال حوزه حقوق کودک در ایران می‌گوید: «این سبک قانون نویسی ایراد دارد، چون این قانون نوعی تابعیت از طرف مادر را در ایران مرسوم می‌کرد. طبق قانون تا پیش از آن در ایران، تابعیت تنها از سمت پدر به کودک می‌رسید. کسی که پدر ایرانی دارد در صورتی‌که تابعیت کشور دیگری نداشته باشد، می‌تواند درخواست تابعیت ایرانی بدهد. تا قبل سال ۱۳۹۸، به هیچ کودکی تابعیت مادر را ابلاغ نمی‌کردند.»
او توضیح می‌دهد: «اگر این قانون لغو شود، کسانی که در سایت مربوط به دریافت شناسنامه ثبت نام نکردند به مشکل برمی‌خورند و کسانی که ثبت نام کرده‌اند، باید منتظر استعلام خود باشند، که باز برمی‌گردد به شرایط امنیتی و اینکه نهادها چه تصمیمی بگیرند، افراد را رد یا تایید کنند.»
آیا این به معنای به رسمیت شناخته نشدن کودکان دارای مادر ایرانی نیست؟
به گفته این فعال حقوق کودک: «اگر این قانون به کلی ملغی شود، کودکانی که مادر ایرانی دارند تنها به دلیل ترس نمایندگان مجلس از تعداد مهاجران افغان داخل کشور، از حق داشتن شناسنامه محروم می‌شوند. این قانون هیچ معنای دیگری ندارد.»
این قانون چه تاثیری بر زندگی کودکان دارای پدر غیر ایرانی و مادر ایرانی دارد؟
مهم‌ترین تاثیری که این قانون بر کودکان دارای پدر خارجی و مادر ایرانی گذاشت این بود که این کودکان اگر ساکن ایران بودند، می‌توانستند از تابعیت مادر خود استفاده و شناسنامه ایرانی دریافت کنند و به عنوان یک ایرانی از تمام حقوق و مزایای یک شهروند مثل داشتن شناسنامه، ثبت نام در مدرسه، حق اقامت قانونی و سایر حق شهروندی در ایران برخوردار شوند. با لغو این قانون، مجددا اعطای تابعیت از سوی مادر لغو و ما جای خالی آن را داریم، و باز به نقطه اول باز می‌گردیم.
«شیراحمد شیرانی» فعال بلوچ می‌گوید: «کسانی که بی‌شناسنامه هستند و نمی‌توانند از مادر تابعیت ایران را دریافت کنند، نسل در نسل ایرانی هستند و همه اجداد آن‌ها زاده ایران و در در این مناطق ساکن بوده‌اند و صاحب ملک و میراث اجدادی هستند. این‌ها مهاجر نیستند، روستاهایی در سیستان وبلوچستان است که قرن‌ها دست اجداد این افراد بوده است و به این افراد ارث رسیده است، منتهی شناسنامه ندارند. قنات‌های تاریخی بسیاری در این مناطق وجود دارد که از اجداد این افراد به آن‌ها ارث رسیده است، از هر ارگان و نهادی هم که پیگیری می‌کنند به آن‌ها پاسخی داده نمی‌شود.»
برآورد می‌شود که در زاهدان، بیش از ۱۰۰ هزار نفر بدون شناسنامه وجود داشته باشد. در کل استان سیستان‌و‌بلوچستان این رقم بیشتر از ۵۰۰ هزار نفر برآورد شده است، ولی به گفته فعالان این حوزه آمار خیلی بیشتر از این است، ولی رصد نشده است.
این فعال بلوچ می‌گوید:«شمار زیادی از شهروندان این استان هستند که به دلیل نداشتن شناسنامه، از همه حقوق شهروندی و خدمات اجتماعی هم محروم شده‌اند. حق تحصیل، حق سفر، حق داشتن گواهینامه رانندگی، گذرنامه، حق شهروندی، برخورداری از بهداشت و برای کودکان هم، حق واکسیناسیون.»
بی‌شناسنامه‌ها؛ قربانیان جنگ شیعه و سنی حکومت
به گفته شیراحمد شیرانی، یکی از دلایل اعطا نشدن شناسنامه به مردم بلوچ، پایین نگه داشتن آمار رسمی افراد «سنی» است.
او توضیح می دهد: «دلیل دیگر بی‌شناسنامه ماندن اتباع بلوچ مسائل امنیتی عنوان می‌شود، که جمهوری اسلامی ایران از ترس قدرت گرفت بلوچ‌ها به آن‌ها شناسنامه اعطا نمی کند.»
یک فعال در حوزه افراد بدون شناسنامه می‌گوید، بحث «مشکوک التابعین» هم شامل این مورد می‌شود. به دلیل مسائل امنیتی، پرونده‌ها فقط تشکیل می‌شود و به نتیجه نمی‌رسد. بنابر آمار شناور، بین یک تا دو میلیون بدون شناسنامه در ایران زندگی می‌کنند.
جامعه مدنی تدوین کرد، مجلس باطل کرد
فعالین مدنی به خصوص کنشگران حوزه کودک و نوجوان در سال‌های گذشته تلاش بسیاری کرده‌اند تا مشکل افراد بدون شناسنامه حل شود.
با هشتگ «مادرم ایرانی است من هم ایرانی‌ام» درخواست‌های بسیاری گردآوری شد و در نهایت در آبان ۱۳۹۸، نخستین شناسنامه فرزندان مادر ایرانی، صادر و تحویل شد.
صدور شناسنامه برای کودکان بی‌هویت و انتقال تابعیت از طریق مادر، مهم‌ترین وعده برخی نمایندگان مجلس دهم بود که به گفته خودشان جامعه عمل به آن پوشانند، هرچند آن قانون هم با مشکلات بسیاری، حق مردم بی‌شناسنامه را به آن‌ها نداد.
نهادهای مدنی، از جمله شورای همبستگی ایرانیان با اشاره به تلاش‌های سالیان جهت به ثمر رسیدن این قانون می‌گویند: «در سکونتگاه‌های فقیرنشین با کودکان بسیاری مواجهه بودیم که چنین شرایطی داشتند. مددکاران و وکلای داوطلب، دوندگی زیادی داشتند تا به واسطه همین قانون بتوانند برای فرزندان دارای مادر ایرانی فاقد اوراق هویت، شناسنامه بگیرند. لغو این قانون تبعیض مضاعفی به کودکان بدون شناسنامه است.»
محو یکباره قانونی که با دوندگی جامعه مدنی تصویب شده بود، بازگشت به نقطه صفری محسوب می‌شود که زندگی ایرانیان بسیاری را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر