کتاب «مظاهرات سلمیه»، درباره اعتراضات آب در خوزستان است، و با عنوان فرعی «بررسی موردی یک خیزش»، توسط انتشارات رحمان منتشر شده است. این کتاب زمانی منتشر شده که نویسنده آن «سعید مدنی»، پژوهشگر علوم اجتماعی، به اتهام تحقیقاتی که انجام داده زندانی است، و در دوره‌ای که ایران با اعتراضات کم سابقه‌ای رو‌به‌رو شده، به گفته برخی از منابع نزدیک به او، بازجویان و ماموران اطلاعاتی درباره راه‌های فرونشاندن آتش خشم اعتراضات شهروندان، از او در زندان مشورت خواسته‌اند، اما همچنان آقای مدنی را آزاد نکردند و محبوس نگه داشتند.
***
«سعید مدنی قهفرخی»، محقق و عالم اجتماعی ایرانی در حالی که در زندان اوین تهران گرفتار ساختار متصلب و مستبد حاکم بر ایران است، انتشار کتاب تازه خود را «مظاهرات سلمیه» (اعتراضات آب در خوزستان؛ بررسی موردی یک خیزش) و استقبال از آن را ندیده است.
کتاب در میانه اعتراضات کم سابقه در ایران که از شهریور ۱۴۰۱ آغاز شده، منتشر شده است. یعنی یک سال پس از اعتراضات تابستان ۱۴۰۰ به وضعیت آب در خوزستان.
نام کتاب «مظاهرات سلمیه»، از جمله یک زن سوسنگردی در خوزستان خطاب به نیروهای مسلح وام گرفته شده، که در ویدیویی که از سرکوب اعتراضات در خوزستان منتشر شد، از ماموران می خواست به مردم تشنه خوزستان شلیک نکنند، چرا که «مظاهرات سلمیه»، یا اعتراضات مسالمت‌آمیز است. با این همه، ماموران مردم بی آب و معترض خوزستان را هم سرکوب کردند.
مظاهرات سلمیه یک مقدمه و پنج فصل دارد. سعید مدنی نویسنده اصلی است، اما کتاب با همکاری گروهی از همکاران او نوشته شده است. کتاب در فصل‌های ابتدایی خود به تاریخچه اعتراضات، به کم‌آبی و بی‌آبی در ایران اشارات مفصلی دارد که به نوشته آن، اولین‌اش در زمان حیات «روح‌الله خمینی»، موسس جمهوری اسلامی در اوایل سال‌های دهه ۱۳۶۰ و اتفاقا در یکی از محله‌های جنوبی تهران آغاز شد.
«روز ۶تیر۱۳۶۲، به دنبال قطع ۴۸ ساعته آب در منطقه افسریه در جنوب شرقی تهران، مردم معترض به خیابان آمده و مسیر اتوبان افسریه را در اعتراض به این مشکل مسدود کردند. مردم علاوه بر قطعی آب، به موضوع کیفیت آب نیز اعتراض داشتند. این اعتراضات از ساعت ۸ صبح تا پاسی از شب ادامه داشت.»
دامنه اعتراضات به خشکسالی و کم‌آبی تا دهه ۱۳۹۰ بحرانی نشده بود، اما نشانه‌های وخامت در دهه ۷۰ و ۸۰ وجود داشت. اعتراض در بوشهر، یکی از استان‌های جنوبی ایران در جوار خلیج فارس، یا در بابل در شمال ایران و در نزدیکی دریای خزر، یا ملارد کرج، کاشان و اصفهان و البته وضعیت دردناک شهروندان در استان سیستان‌و‌بلوچستان در شمال دریای عمان.
در سال های اخیر دیگر در هر شهری و استانی، اعتراض به بی‌آبی تعجب برانگیز نیست، چنانکه در سال ۱۴۰۰، خوزستان یکی از تاریخی‌ترین اعتراضات آبی در ایران را رقم زد. استانی که به روایت برخی از آمارها، زمانی یک سوم ذخایر آبی ایران را در خود جای داده بود.
بحران آب از جمله در خوزستان به روایت کتاب «مظاهرات سلمیه»، نه یک پدیده اجتناب ناپذیر جوی و آب و هوایی یا یک مشکل زیست‌محیطی گریزناپذیر، که یک مساله اجتماعی و ناشی از سومدیریت است.
سعید مدنی و همکارانش در فصل چهارم کتاب که عنوان آن «اعتراضات آب از خوزستان تا ایران» است، و به نوعی قلب این کتاب محسوب می‌شود، زمینه اعتراضات تاریخی تابستان ۱۴۰۰ را بررسی کرده‌اند.
به روایت کتاب، استان خوزستان سال ۱۴۰۰ را با گرمای کم سابقه‌ای آغاز کرد که به دلیل تقویت سامانه حاره‌ای و استقرار هوای بسیار گرم در این منطقه بود. کم‌آبی رود کرخه پیش از آن، مسائل متعددی برای کشاورزان و دامداران به وجود آورده بود. روز نوزدهم تیرماه، شهروندان دشت آزادگان و هویزه، در برابر ساختمان دادگستری تجمع کردند که یک هفته بعد، دامنه آن به سایر بخش‌ها کشیده شد و شهرهای حمیدیه، بستان، سوسنگرد، بندر ماهشهر، آبادان و اهواز هم، به اعتراضات پیوستند.
«مظاهرات سلیمه» می‌گوید اعتراضات اول در مناطق عرب‌نشین و ساکنان اطراف هور آغاز شد، و به مناطق شمالی و شرقی استان مثل ایذه و اطراف دزفول گسترش یافت.
سعید مدنی و همکارانش در مجموع، عواملی را که باعث بروز بحران خشکسالی و کم‌آبی شدید در خوزستان شده را، به صورت فهرست‌وار باقی ماندن خرابی ناشی از جنگ هشت ساله که ۳۳ سال پیش از اعتراضات پایان یافته بود، و شکست حکومت در بازسازی مناطق جنگی، بالا بودن نرخ بیکاری در منطقه، ایجاد محدودیت برای شهروندان خوزستانی در دسترسی به منابع آبی استان با توجیه استفاده از آن برای مصارف و طرح‌های ملی، سومدیریت شدید در اداره استان خوزستان و رفع مشکلات متعدد، و یافتن راه حل‌های پایدار برای آن و اجرای طرح‌های اشتباه ملی و خسارات‌های بزرگ به محیط‌زیست استان خوزستان در چهل سال اخیر، نام بردند.
در حالی که سعید مدنی در زندان است و به او برای صحبت و گفت‌و‌گو درباره اثر مهمش دسترسی وجود ندارد، «مصطفی معین» مدیر موسسه انتشارات رحمان که زمانی وزیر علوم جمهوری اسلامی ایران و نامزد ناکام انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ بود، صحبت کرده و گفته این مطالعه با حمایت موسسه تحت مدیریت او انجام شده است و درباره این بحران، کارشناسان امر پیش‌تر هشدار داده بودند، اما مقام‌های حکومت مانند سایر موضوعات، به آن توجهی نکردند.
آقای معین گفته است کتاب «بررسی علمی بی‌طرفانه‌ای است که از جمع‌بندی اطلاعات، گزارش‌ها و پژوهش‌های انجام گرفته درباره بحران آب در سطح ملی و در مورد خوزستان و نیز مصاحبه‌های عمیق با تعدادی از صاحب‌نظران در این زمینه به دست آمده است. ایران بر پایه شاخص‌های جهانی، رتبه چهارم دنیا را در بین همه کشورها از نظر مواجهه با خشکسالی و بحران منابع آبی دارد و کشور نیازمند برخوردی کارشناسانه و عالمانه در این زمینه است.»
مقدمه کتاب مظاهرات سلمیه می‌گوید «خوزستان تابلویی است که نتایج و آثار سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سال‌های گذشته را، به روشنی نشان می‌دهد. برای کسانی است که در پی شناخت نتایج و پیامدهای توسعه نامتوازن و ناپایدار هستند، خوزستان سرمشقی تام و تمام است. برای آنان که در انبوه مطالعات آینده‌پژوهی به دنبال پیش‌بینی ایران فردا هستند، خوزستان آینه‌ای است تمام قد از آنچه پیش روی ماست، و نسل‌های پس از ما.»
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر