اولین جلسه دادگاه تجدیدنظر حمید نوری؛ مجرم از دادگاه بیرون شد

۲۱ دی ۱۴۰۱ (۱۱ ژانویه ۲۰۲۳)، نخستین جلسه دادگاه تجدیدنظر پرونده «حمید نوری» در سوئد برگزار شد. 

حمید نوری، دادیار سابق زندان گوهردشت (رجایی‌شهر) سال گذشته برای مشارکت در کشتار تابستان ۱۳۶۷ در همین زندان، با اتهام‌های «جنایت جنگی» و «قتل عمد» به حبس ابد محکوم شد. 

دادگاه تجدیدنظر حمید نوری از ۱۱ ژانویه تا ۱۹ ماه جون ۲۰۲۳ ادامه خواهد داشت. این در حالی است که پس از ۹ ماه بررسی پرونده در دادگاه بدوی و بیان شهادت‌ها و شکایت‌های شاهدان و شاکیان، حالا دو مورد اتهامی دیگر هم به پرونده حمید نوری اضافه شده‌اند. 

***

جلسه صبح‌گاهی دادگاه تجدیدنظر «حمید نوری» روز چهارشنبه ۱۱ ژانویه در سوئد با داد و بیدادهای متهم آغاز شد. نوری در صحن دادگاه به ماه‌ها حبس در سلول انفرادی اعتراض کرد. او مدام تکرار می‌کرد که حالش خوب نیست و از وکلا خواست که در دادگاه شرکت نکنند. قاضی او را به سکوت دعوت می‌کرد اما حمید نوری گفت: «چشم‌هایم نمی‌بیند. نمی‌خواهم صحبت‌های دادستان را بشنوم. چرا می‌خواهید دادگاه فرمایشی برقرار کنید؟» 

در نهایت، حمید نوری علی‌رغم تذکرهای قاضی سکوت نکرد و قاضی او را به اتاقی دیگر فرستاد تا از آن‌جا صحبت‌های دادستان را بشنود و دادگاه را تصویری و صوتی دنبال کند. 

شنیدن صحبت‌های دادستان در واقع مروری دوباره از وقایع ایران پس از روی کار آمدن جمهوری اسلامی تا کشتار ۱۳۶۷ بود. 

جلسه نخست دادگاه تجدیدنظر به سخنان دادستان و طرح کیفرخواست اختصاص داشت. دادستان پس از طرح محکومیت حمید نوری و تکرار خواست محکومیت متهم در دادگاه تجدیدنظر، به تاریخ معاصر ایران و تسلسل تاریخی منجر به اعدام‌های جمعی پرداخت. او هم‌چنین به اصطلاحاتی چون «فتوا» و مفهوم آن اشاره کرد که توسط «روح‌الله خمینی» برای کشتار آن تابستان صادر شده بود. نام «ابراهیم رئیسی»، هم در نخستین جلسه دادگاه مورد اشاره قرار گرفت؛ هم به عنوان رییس‌جمهوری فعلی و هم به عنوان عضو «هیات مرگ» در کشتار ۱۳۶۷. 

حمید نوری حالا دو مورد اتهامی دیگر هم به مجموعه اتهاماتش اضافه شده است.

«ایرج مصداقی»، نویسنده و عامل بازداشت حمید نوری پیش‌ از برگزاری دادگاه در گفت‌وگو با سایت حقوق بشری «بیداران» اذعان داشته بود که این دو مورد اتهامی دیگر مبنی بر «پرونده‌سازی» برای زندانیان وابسته به «سازمان مجاهدین خلق ایران»‌ و هم‌چنین «همراهی زندانیان هوادار و وابسته به گروه‌های سیاسی چپ‌گرا در راهروهای مرگ به سوی کمیته مرگ و بعد چوبه دار» به پرونده او افزوده شده‌اند. 

این دو افزوده بر پایه شهادت‌های شاهدان و شاکیان حمید نوری طی ۹ ماه محاکمه در دادگاه بدوی اضافه شده‌اند. 

دادستان در نخستین جلسه دادگاه تجدیدنظر تاکید کرد که حمید نوری برای کشتار ۱۳۶۷، یعنی اعدام‌ هزاران زندانی سیاسی در زندان گوهردشت باید محکوم شود و وکیل مدافع حمید نوری نیز درخواست موکلش را بیان کرد؛ یعنی تبرئه از حکم صادر شده، کاهش غرامت و لغو حکم اخراج از سوئد. 

نخستین جلسه دادگاه در دو نوبت صبح و بعدازظهر مروری بود بر وقایع پس از انقلاب ۱۳۵۷، زندان‌ها، شکنجه‌ها، آن‌چه میان سازمان مجاهدین خلق ایران و جمهوری اسلامی بین مرز ایران و عراق گذشت و اعدام‌ هزاران انسان صرفا به خاطر باورهای سیاسی‌. حمید نوری ناچار بود که به عنوان مجرم دادگاه بدوی، مروری دوباره داشته باشد بر آن‌چه در ایران گذشت و باعث داغ‌دار شدن هزاران خانواده زندانی سیاسی شد. 

در پی محکومیت حمید نوری به حبس ابد در تابستان سال گذشته، خبرگزاری قوه قضاییه بر پایه سخنان خانواده فرد مجرم بارها عنوان کرد که این زندانی در سوئد از حقوق ابتدایی خود محروم بوده است. خانواده حمید نوری و خبرگزاری قوه قضاییه همواره به حبس بیش از سه سال حمید نوری در انفرادی اعتراض داشتند. هم‌چنین گفته‌ بودند که حمید نوری از دسترسی به حق درمان محروم بوده است و از سوی دیگر، ملاقات با خانواده را منکر شده بودند. 

در آخرین واکنش نیز قوه قضاییه ایران با انتشار گزارشی در پی اخراج حمید نوری از دادگاه، به گفته‌های فرزند او اشاره کرد که در صفحه توییتر خود نوشته است: «دادگاه فرمایشی تجدیدنظر سوئد امروز فاجعه به بار آورد؛ اعتراض حمید نوری به ۳۸ ماه حبس در سلول انفرادی و عدم دسترسی به پزشک و قطع تماس با خانواده باعث شد قاضی او را از دادگاه بیرون کند؛ قاضی دادگاه بدوی هشت ماه قبل اعلام کرد آقای نوری هیچ محدودیتی نباید داشته باشد.» 

این مساله در شبکه‌های اجتماعی بحث‌هایی را میان کاربران توییتر منجر شد. برخی از کاربران رفتار دستگاه قضایی جمهوری اسلامی را با متهمان سیاسی مقابل نحوه دادرسی پرونده حمید نوری قرار دادند؛ به عنوان نمونه، «سمیرا راهی»، روزنامه‌نگار در صفحه خود نوشت: «برای حمید نوری حدود ۹ ماه دادگاه برگزار کردن، نه یک وکیل که گروه وکلا داشت، در زندانی با بهترین امکانات بوده و در اعتراض به حکم حبس ابدی که گرفت، امروز اولین جلسه دادگاه تجدیدنظرش داره برگزار میشه، ۱۱ جلسه دادگاه داره! بعد بچه‌‌های ما رو بدون وکیل و در خفا محکوم و اعدام می‌کنن!» 

هم‌زمانی برگزاری دادگاه تجدیدنظر حمید نوری با سرکوب معترضان اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ در ایران و صدور احکام حبس سنگین و هم‌چنین اعدام معترضان، خشم و مقایسه را در بسیاری از کنش‌گران و کاربران برانگیخته است. 

 

چگونگی برگزاری دادگاه تجدیدنظر حمید نوری 

اگر در سال‌های گذشته که تکنولوژی چنین پیشرفته نبود، دادگاه‌های تجدیدنظر از ابتدا تکرار آن‌چه بودند که در دادگاه‌های بدوی گذشت، حالا ویدیوها و صداهای ضبط شده، تیم قضات را از این تکرار بی‌نیاز کرده‌اند. 

قرار است دادگاه تجدیدنظر حمید نوری در ۱۱ جلسه برگزار شود. در این جلسات دادستان‌ها عناوین اتهامی و کیفرخواست را برای قضات دادگاه تجدیدنظر شرح می‌دهند و در موارد لزوم به نمونه‌های ضبط و درج شده ارجاع می‌دهند. قضات تجدیدنظر در جریان جزییات آن‌چه شاهدان و شاکیان بیان کرده‌اند، قرار ندارند و برای همین در فواصل میان جلسات دادگاه، آن‌چه را که در ۹ ماه محاکمه حمید نوری گذشته است، مطالعه خواهند کرد. 

در جلسات دیگر، وکلای شاکیان و شاهدان حضور خواهند داشت و شکایت‌های موکلان خود را مطرح خواهند کرد. وکلای حمید نوری هم دفاعیات خود را مطرح می‌کنند. هم‌چنین حمید نوری این امکان را دارد که در صورت تشخیص قاضی در فرصت مقرر، اظهارات خود را بیان کند. 

دادگاه تجدیدنظر قرار است تا پایان بهار سال جاری ادامه پیدا کند. حکم نهایی در سپتامبر یا اکتبر ۲۰۲۳ صادر خواهد شد. 

تمام هزینه‌های برگزاری دادگاه و وکلای دو طرف تاکنون برعهده سیستم قضایی سوئد بوده‌اند. البته سازمان مجاهدین خلق ایران از ابتدا وکیل دیگری را هم برای بررسی پرونده استخدام کرده بود. وکلای شاهدان و شاکیانی که در سازمان مجاهدین قرار ندارند، پیش‌تر پرونده‌هایی مربوط به «رواندا» و همین‌طور پرونده‌هایی با اتهام‌های «جنایت علیه بشریت» را نیز وکالت کرده‌اند. 

حمید نوری این‌بار هم وکلای خود را تغییر داد. او پیش از برگزاری دادگاه بدوی نیز وکلای خود را عوض کرده بود. اما حالا وکیل او، «توماس بودستروم»، وزیر سابق دادگستری سوئد است که پدرش هم پیش‌تر وزارت امور خارجه این کشور را برعهده داشت. 

 

امید به دادخواهی و کشف بخش‌های دیگری از حقیقت

 هم‌زمانی دادگاه تجدیدنظر حمید نوری با جنبش دادخواهانه مردم ایران در پی کشته شدن «مهسا امینی» در ۱۶ سپتامبر سال جاری، امید به موفقیت دادخواهی و امکان محاکمه عاملان ظلمی ۴۴ ساله را در جمع دادخواهان و عدالت‌‌خواهان تشدید کرده است. 

اما از سوی دیگر، بازماندگان و جان به دربرده‌های دهه ۶۰ و کشتار ۱۳۶۷ به روشن شدن حقیقت درباره عزیزان خود هم امیدوار هستند تا بلکه ضمن محکومیت حمید نوری به دست داشتن در کشتاری جمعی و داغ‌دار کردن هزاران خانواده،‌ او لب به سخن بگشاید و پرده از آن حقیقت پنهان بردارد. 

در نخستین روز دادگاه حمید نوری، او به صراحت گفت که نمی‌خواهد صحبت‌های دادستان را بشنود. آیا مواجهه دوباره با جزییات آن کشتار و نقشی که خود حمید نوری در آن داشته، برای او دشوار است؟ 

آیا حمید نوری در این ماه‌ها حبس پس از محکومیتش در دادگاه بدوی، به شهادت‌های جان به دربرده‌های دهه ۶۰ و کشتار ۱۳۶۷ که طی ۹ ماه، چشم در چشم او دوختند و رنج‌ و زجرشان را روایت کردند، اندیشیده است؟ آیا به یاد دارد که دست چند زندانی سیاسی را گرفت و پای چوبه دار برد؟ آیا رقصیدن‌هایش در راهروی مرگ و شیرینی پخش‌ کردن‌هایش را برای اعدام انسان‌ها به یاد آورده است؟ 

آیا حمید نوری از حقیقت آن‌چه در آن نقش داشت، سخن خواهد گفت؟