یک روز پس از اینکه «علی سلاجقه»، رییس سازمان حفاظت از محیطزیست دولت «رئیسی»، قاطعانه اعلام کرد اجازه نمیدهد سد چمشیر آبگیری شود، خبر آغاز آبگیری آزمایشی سد منتشر شد.
در روزهایی که اخبار اعتراضات سراسری در ایران، اعتراض به اعدام بازداشت شدگان، مازوت سوزی در نیروگاهها و کمبود گاز در اوج سرما در صدر اخبار بود، هشدار کارشناسان درباره آبگیری یکی از بزرگترین سدهای ایران چندان به گوش نرسید.
***
از اوایل آذر، کارشناسان حوزه آب، محیطزیست و میراث فرهنگی، نسبت به آسیبهای آبگیری سد چمشیر بارها و بارها هشدار دادند، اما وزارت نیرو زیر بار نرفت. آخرین مخالفت با آبگیری سد از سوی رییس سازمان حفاظت محیطزیست اعلام شد، که آن هم چندان جدی گرفته نشد.
از تست آبگیری تا تکذیب آن
علی سلاجقه، سهشنبه۲۷دی در یک برنامه تلویزیونی درباره سرانجام آبگیری سد چمشیر گفت که برخی کارشناسان محیطزیستی هشدار دادند پس از آبگیری سد چمشیر، اتفاقی مشابه سد گتوند رخ میدهد و بهدلیل نمک فراوان موجود در منطقه، آب شور خواهد شد.
به گفته رییس سازمان محیطزیست، این سازمان در نامهای به رییس جمهوری خواسته است که برای راستی آزمایی این موضوع، «چاهکهایی احداث شود تا راستیآزمایی صورت گیرد.»
هنوز یک روز از این سخنان نگذشته بود که اخبار و تصاویری درباره آبگیری سد منتشر شد. وبسایت روزنامه «دنیای اقتصاد»، با انتشار تصویری نوشت که خبرنگار این رسانه در پیگیریهای خود دریافته که سد آبگیری شده است. اگرچه رییس سازمان حفاظت محیطزیست آبگیری سد را تکذیب کرد، اما تصاویر منتشر شده در شبکههای اجتماعی نیز حاکی از جمع شدن آب قابل ملاحظه پشت سد است.
«نیک آهنگ کوثر»، زمینشناس و روزنامهنگار حوزه آب به «ایران وایر» گفت که رییس سازمان حفاظت محیطزیست، در نامهای مخالفت خود را با آبگیری اعلام کرده و گفته که تا زمانی که مطالعات کافی انجام نشده، نباید چنین اتفاقی بیفتد. پس اگر مجوز محیطزیستی هم به هر نحوی گرفته شده باشد، آن مجوز زیر سوال است و اگر چنین مجوزی وجود نداشته باشد، فرایند آبگیری هم غیرقانونی است.
او اضافه کرد که که اگر این سد آبگیری شود، که ظاهرا فرایند آبگیری آن نیز شروع شده، یعنی دولت اهمیتی برای نهادی به نام سازمان محیطزیست قائل نیست و این سازمان یک نهاد تزیینی است.
یکی از پنج سد بزرگ ایران
سد چمشیر با مخزن ۷ هزار کیلومتر مربع وسعت و ظرفیت دو میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب، پنجمین سد بزرگ ایران است. سازه بتنی سد در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر گچساران استان کهگیلویهوبویراحمد، در محلی به نام تنگه چمشیر در نزدیکی مرز استان بوشهر بر روی رودخانه زهره احداث شده است.
طبق اهداف مطالعاتی، این سد قرار است با کنترل سیلابهای بالا دست و جمعآوری در مخزن سد، در بالاترین عملکرد هیدرولیکی، ۱۷۶ مگاوات تولید برق و آب اراضی کشاورزی جنوب خوزستان و شهرستان بندر دیلم استان بوشهر را تامین کند.
یکی از پیمانکاران بخش نیروگاه این سد شرکت «سی جی جی سی» چین است که ورود آن به پروژه هم داستان جالبی دارد.
یک ماه پیش «میثم فاضلی»، مدیر امور مطالعات سد چمشیر و کارشناس فنی شرکت توسعه منابع آب و نیروی وزارت نیرو، درباره تامین منابع مالی سد توضیح داد.
او گفته: «در پروژه چمشیر، حدود ۳۰ میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران در چین وجود داشت که دولت چین به ایران باز نمیگرداند. در نهایت برای زنده شدن این پول، توافق شد که چین از این پول به ایران وام دهد. یعنی از پول خودمان به خودمان! پولی که بخشی از آن در چمشیر استفاده شد. البته به شرط آنکه در این زمینه، چین نیز یک طرف از پروژه باشد.»
حالا هم به گفته او، سر رسید قسط اول وام چینی سر رسیده و به همین دلیل دولت اصرار دارد که هرچه زودتر آبگیری سد را آغاز کند.
کلکسیونی از مشکلات
طبق گزارشهای منتشر شده در رسانهها و نظرات کارشناسان، سد چمشیر چند مشکل بزرگ دارد که اگر بهطور کامل آبگیری شود، احتمالا در حوزههای محیطزیست، آب و میراث فرهنگی، آسیبهای جدی وارد میکند.
به گفته کارشناسان با توجه به حجم بالای مخزن سد چمشیر، با آبگیری آن حدود ۲هزار و ۵۰۰ هکتار اراضی جنگلی غیرمتراکم شامل درختان صنوبر، گز، کنار، نیزار، بیشه و مراتع عشایر به زیر آب رفته و وضعیت دمایی منطقه تحت تاثیر قرار میگیرد. همچنین از نظر فرهنگی این منطقه «ورد» چند صد ساله عشایر منطقه است که برای همیشه تعطیل و به مناطق دیگر کوچ اجباری داده شدند.
پیش از اجرای پروژههای بزرگ مثل سد، بهجز مطالعات فنی، مطالعات زیستمحیطی و اجتماعی نیز باید صورت بگیرد تا آسیبهای احتمالی پروژه بر منطقه شناخته شود.
در مورد این سد، نیک آهنگ کوثر به «ایرانوایر» گفت که گفته میشود ارزیابی اثرات زیستمحیطی این سد بهوسیله مشاوری انجام گرفته که خودش در پروژه ساخت سد دخیل، و به نوعی ذینفع بوده است.
نگرانی از فاجعهای مثل گتوند
اما مهمترین نگرانی کارشناسان و روزنامهنگاران از آبگیری این سد عظیم، شور شدن آب پشت مخزن، آب رها شده در رودخانه و آلوده شدن زمینهای پایین دست به نمک است. در واقع دریاچه این سد، مانند دریاچه سد گتوند، در محلی قرار میگیرد که احتمال حل شدن نمک آن منطقه در آب دریاچه وجود دارد.
نیک آهنگ کوثر، زمین شناس و روزنامهنگار حوزه آب در این مورد توضیح داد که یکی از ایرادات مهمی که در مورد محل ساخت سد مطرح میشود، وضعیت زمین شناسی مخزن سد است. او با اشاره به اینکه ۷۰ درصد مخزن روی سازند گچساران است، گفت که چون در بخشیهایی از سازند گچساران لایههای نمکی و گچی وجود دارد و همچنین مارنهای نمکی دارد، احتمال انحلال نمک در آب ذخیره شده پشت سد وجود دارد.
«روزبه اسکندری»، کارشناس سازههای هیدرولیکی و مشاور ارشد سازمان آب بریتیش کلمبیا به «ایرانوایر» گفت که کارشناسان مدافع این سد، مدعی پایین آوردن ایسی آب (شاخص هدایت الکتریکی آب) در سد هستند و میگویند که به نتایج قابل قبولی رسیدهاند.
در صورتیکه به گفته این کارشناس، این ادعا غلط است، چرا که فقط زمانی میتوان در مورد ایسی نظر داد که حجم مخزن کاملا پر شده باشد. به گفته او، تنها پس از پر شدن مخزن است که میتوان دید انحلال کانیهای تبخیری و نمک در مخزن سد اتفاق میافتد یا نه.
او گفت: «ممکن است با پدیدههای فرسایش تورنو یا سایر فرسایشها مواجه شویم که آن باعث می شود مقدار ایسی یا همان شاخص هدایت الکتریکی آب به شدت بالا برود. وقتی آب را در یک مخزنی زخیره کنید، قسمتهایی که نمک و مواد معلق دارند پایین میروند و قطعا شما در لایههای بالایی، آب پاکتری از لحاظ ایسی خواهید داشت، اما معنی آن این نیست که اگر زمانی سیلابی بیاید و شما مجبور شوید که دریچه پایینی سد را هم باز کنید، پایین دست را شورتر نکند.
روزبه اسکندی معتقد است که چون چمشیر آخرین سدی است که در پایین دست دو سد دیگر، کوثر و خیرآباد، روی رودخانه زهره تا قبل از سرازیر شدن آن به خلیج فارس قرار گرفته، اگر آبگیری بهرهبرداری از آن مدیریت نشود، منجر به لطمه خوردن زمینهای پایین دست آن خواهد شد.
وجود محوطههای باستانی از پارینه سنگی تا ساسانی
یکی دیگر از ایرادهای آبگیری سد چمشیر، وجود بیش از ۱۴۰ محوطه باستانی در منطقه آبگیری سد است.
«محمدتقی عطایی»، سرپرست هیات فصل اول گمانهزنی نجاتبخشی اعلام کرد که کهنترین شواهد بهدست آمده از حوضه آبگیر سد چرمشیر در شهرستان گچساران، متعلق به دوره «فراپارینه سنگی»، یعنی در حدود ۱۶ هزار تا ۱۰ هزار سال پیش است، و وجود چند دژ و قلعه از دوره پساهخامنشی و ساسانی، اهمیت این محدوده را در دورههای مذکور نشان میدهد.
با این حال، خبرگزاری «ایسنا» گزارش داد که کاوشهای نجاتبخشی فقط در بخشی از این محوطهها انجام شد. در آخرین کاوش که تیر ۱۴۰۱ آغاز شد، به چهار متخصص باستانشناسی ۳۴ روز فرصت داده شد تا کاوشهای نجاتبخشی و مستندنگاریها را تکمیل کنند؛ ۳۴ روز برای بررسی آنچه که ساکنان منطقه چمشیر از هزاران سال پیش از خود به جای گذاشتهاند.
برای آنها که عجله دارند قسط وام چینیها را بدهند یا جلوی دوربینها روبانی قیچی کنند، ۳۴ روز صبر، زیاد هم هست، اما برای آنها که میخواهند بدانند این سرزمین چطور بعد از هزاران سال با کمترین آسیب زیستمحیطی به این دوران رسید و تنها طی چند دهه ناگهان با فاجعههای زیستمحیطی روبهرو شد، سالهای سال مطالعه هم کم است.
ثبت نظر