عشق و نفرت؛ یک پژوهش درباره رابطه جمهوری اسلامی با شبکه‌های اجتماعی

نقش و تاثیر شبکه‌های اجتماعی در دور جدید اعتراض‌های گسترده در ایران به قدری اندازه‌ای بوده که با گذشت بیش از چهار ماه، مقام‌های جمهوری اسلامی محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های وضع شده علیه اینترنت و این شبکه‌های اجتماعی را لغو نکرده‌اند. 

فصلنامه علمی «آماد و فناوری دفاعی» وابسته به دانشگاه «دفاع ملی»، در تازه‌ترین شماره خود به موضوع تاثیر شبکه‌های اجتماعی پرداخته و روایت‌های حکومت را درباره تبعات منفی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی تکرار کرده. این پژوهش به صورت تلویحی راه‌کارهایی برای استفاده از ارتش سایبری و همراه کردن مردم با حکومت نیز ارائه داده است. گزارش زیر خلاصه‌ای از آنچه در این پژوهش رسمی آمده است.

***

وضعیت اینترنت در ایران حال و روز چندان خوشی ندارد، بسیاری از فیلترشکن‌ها کارایی چندانی ندارند و دسترسی بسیاری از ایرانی‌ها به محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی، همچنان امکان‌پذیر نیست.

مقام‌های جمهوری اسلامی هم مثل همیشه معترضان و شرایط امنیتی را مسبب بروز چنین وضعیتی معرفی کرده و می‌گویند تا زمانی که تشخیص بدهند، این محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها ادامه خواهد داشت.

فارغ از ضرر‌های هنگفت اقتصادی ناشی از کاهش سرعت یا قطعی اینترنت و تشدید فیلترینگ در ایران، مساله نگاه مقام‌های جمهوری اسلامی به شبکه‌های اجتماعی و کارکرد‌های آن و بستر‌های استفاده از آن برای نظام مستقر با هدف مقابله با موج گسترده اخبار و گزارش‌ها و اطلاع‌رسانی آزاد، از محوری‌ترین بحث‌های سال‌های اخیر در میان روحانیون شیعه حاکم بر ایران است.

از زمانی که سر و کله اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در ایران پیدا شده است، دستگاه تبلیغاتی جمهوری اسلامی هزاران مقاله و گزارش و ادعا و سخنرانی علیه این بستر، و کاربران و اهداف آن منتشر کرده و چنان وانمود می‌کند که گویی اینترنت تنها‌ و تنها برای مبارزه با این نظام و سرنگونی آن راه‌اندازی شده و هدف دیگری ندارد.

در کنار مجموعه تبلیغات منفی نظام علیه اینترنت در جمهوری اسلامی، اما تمام دستگاه‌های تبلیغاتی این نظام از اینترنت و همین شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند تا هم با هزار و یک ترفند مخالفان  نظام را بدنام کنند، هم معترضان را  شناسایی کنند ودیدگاه‌ها و ارزش‌های خود را تبلیغ کنند.

فصلنامه علمی «آماد و فناوری دفاعی» وابسته به دانشگاه «دفاع ملی»، در تازه‌ترین شماره خود، تحقیقی با عنوان «پدافند مردم‌محور در برابر شبکه‌های اجتماعی مجازی» منتشر کرده و ضمن تکرار ادعای «تبعات منفی» اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بر جامعه ایران، به ظرفیت‌های این امکان برای بهره‌برداری جمهوری اسلامی از آن پرداخته است.

این تحقیق در مقدمه‌ای طولانی با هدف تخریب شبکه‌های اجتماعی، به سراغ گروهی از کارشناسان رفته و نظر آن‌ها درباره ضرورت و اهمیت استفاده نظام از «پدافند مردم‌محور» در برابر تهدید‌ها، حملات، جریان‌سازی و فرهنگ‌سازی‌ها در این بستر را جویا شده است.

این تحقیق در تعریف «پدافند مردم‌محور» نوشته که مجموعه اقداماتی است «که در وهله اول حفظ انسجام و پیوستگی بین مردم و حکومت را تامین می‌کند و در مرحله بعد صیانت، دفاع، حفاظت، اداره و تامین نیازهای ضروری مردم در شرایط خاص و در برابر تهدیدات سخت و نرمی که متوجه ملت است را، پوشش می‌دهد.»

این تعریف در واقع روی دیگر همان لشکر سایبری نظام است. لشکر سایبری به گروهی از حامیان نظام گفته می‌شود که اندیشه‌ها و ایدئولوژی حاکمان جمهوری اسلامی را در شبکه‌های اجتماعی ترویج می‌‌دهند و به نفع جمهوری اسلامی در وارونه‌نمایی حقیقت فعالیت می‌کنند. آن‌ها در پایگاه‌‌های بسیج، مساجد و بسیاری از نهاد‌های کوچک و بزرگ حاکمیتی، با صرف بودجه‌های هنگفت آموزش می‌بینند و تربیت می‌شوند تا به خواست و تعریف «علی خامنه‌ای» در «جنگ نرم» و «فتنه دشمن» و «جنگ روایت‌ها» وارد عرصه شده و اقدام به «بصیرت‌افزایی» و «روشنگری» می‌کنند.

این تحقیق بی‌آنکه اشاره روشن و مستقیمی به وجود چنین لشکری و ماموریت‌های آن کند، در جمع‌بندی نظر کارشناسان درباره «نقش پدافند مردم‌محور» در شبکه‌های اجتماعی مجازی نوشته که ۲۹.۸۰ درصد از این کارشناسان، این نقش را «خیلی زیاد» و ۷۰.۲۰ درصد هم این نقش را «زیاد» ارزیابی کرده‌اند.

در خصوص به کارگیری شبکه‌های اجتماعی در راستای «پدافند غیرعامل مردم‌محور» هم، ۳۳.۳ درصد از جامعه نمونه معتقدند کارکرد این پدافند به میزان «خیلی زیاد»، ۶۱.۱ درصد به میزان «زیاد» و ۵.۶ درصد هم در حد «متوسط» در کاهش «آسیب‌پذیری مردم» موثر دانسته‌اند.

۷۲.۳۰ درصد این کارشناسان گفته‌اند نقش شبکه‌های اجتماعی در حمله ارزش‌ها، باورها و اعتقادات به عنوان عاملی تهدید کننده را «خیلی زیاد» می‌دانند و ۲۷.۸۰ درصد هم این نقش را «زیاد» ارزیابی کرده‌اند.

یکی دیگر از مهم‌ترین نتایج این تحقیق نشان می‌دهد ۵۲.۶ درصد کارشناسان معتقدند که شبکه‌های اجتماعی به میزان «خیلی زیاد» در «شبهه‌سازی ضد نظام و ضد قوانین و ضد دستاوردهای موجود» نقش دارد. ۳۶.۳ درصد هم این نقش را «زیاد» و ۱.۱۱ درصد هم این نقش را «متوسط» ارزیابی کرده‌اند.

۵۵.۶ درصد کارشناسان هم گفته‌اند شبکه‌های اجتماعی در «ترویج ناکارآمدی نظام» نقش «خیلی زیاد» و ۳۸.۹ درصد هم این نقش را «زیاد» ارزیابی کرده‌اند.

۱۶.۷ درصد این کارشناسان هم معتقدند شبکه‌های اجتماعی در «تخریب چهره و عملکرد مسوولان و نخبگان» نقش «خیلی زیاد»، و ۸۳.۳۰ درصد هم این نقش را «زیاد» اعلام کرده‌اند.

در خصوص میزان اهمیت کارکردهای شبکه‌های اجتماعی ۲۷.۸ از کارشناسان معتقدند کارکرد این شبکه‌ها به میزان «خیلی زیاد»، ۶۱.۱ درصد به میزان «زیاد» و ۱۱.۱۰ درصد هم در حد «متوسط» در «درشت‌نمائی مشکلات» نقش دارند.

این تحقیق پس از بررسی و جمع‌بندی نظرات کارشناسان درباره میزان تاثیرگذاری‌ شبکه‌‌های اجتماعی بر کلیت جامعه و میزان و اهمیت و نفوذ عملکرد‌ نظام در این شبکه‌ها بر افکار عمومی، به بررسی ۱۴ اقدام مطلوب برای نظام جمهوری اسلامی در «پدافند مردم‌محور در شبکه‌های اجتماعی» پرداخته است.

این تحقیق در بخش دوم تلاش کرده است راه‌کار‌هایی مبنی‌بر کاهش میزان تاثیر‌پذیری مردم ایران در شبکه‌های اجتماعی و همراه کردن مردم با نظام برای مقابله با «تهدید‌های» این شبکه‌ها ارائه کند.

این تحقیق «به‌کارگیری ظرفیت رسانه ملی و مراکز علمی و پرورشی جهت آشنایی، ارتق آگاهی و آموزش آحاد جامعه نسبت به توانایی‌ها و نقاط ضعف و قوت شبکه‌های اجتماعی» را، یکی از مهم‌ترین اقدامات «پدافند مردم‌محور» نام برده است.

«رصد، پایش، مراقبت، تشخیص و هشدار هوشمندانه و دستیابی به اشراف اطلاعاتی در برابر تهدیدات فضای مجازی» با هدف پیش‌بینی و نظارت و آگاهی از اعتراض‌های آینده، از دیگر اقدامات مدنظر این تحقیق در حوزه  «پدافند مردم‌محور» است.

«کنترل اینترنت و حذف یا اصلاح قوانین دست و پا گیر در بومی‌سازی شبکه‌های اجتماعی» و «کنترل و مدیریت افکار عمومی» در این شبکه‌ها، دو اقدام دیگری است که در این تحقیق به آن‌ها اشاره شده است.

این تحقیق همچنین «بهره‌گیری از قابلیت‌های بسیج مردمی، سازمان‌های مردم‌نهاد و ظرفیت‌های بخش خصوصی برای مقابله با تهدیدات شبکه‌های اجتماعی» را، از دیگر اقدامات در حوزه «پدافند مردم‌محور» برشمرده است.

۱۴ راهبردی که در این تحقیق به آن‌ها اشاره شده است، در سال‌های اخیر در دستور کار نهاد‌های مختلف جمهوری اسلامی قرار گرفته و حتی به اجرا نیز گذاشته شده است، اما پوسیدگی گفتمان سنتی و اسلامی حاکم بر ایران و تضاد عمیق با ارزش‌های جامعه، استفاده از این ابزار‌ها و راهبرد‌ها را تنها به اقدامات هزینه‌زا و تشدید شکاف میان ملت با دولت تبدیل کرده است.