کلانشهرهای ایران غرق در دود؛ دولت به دنبال عادی‌سازی آلودگی هوا

آسمان تهران از ابتدای زمستان تا امروز در بیشتر روزها خاکستری و سمی بوده است. بر اساس آمار مرکز کنترل کیفیت هوای تهران، شاخص آلودگی هوا در ۲۴ روز از ۳۵ روز سپری شده از زمستان بالای ۱۰۰ بوده است. این یعنی مردم تهران در ۷۰ درصد روزها هوای مسموم تنفس کردند. این روند روز پنج شنبه ۶ بهمن نیز ادامه پیدا کرد و در این روز، میانگین کیفیت هوای تهران عدد ۱۶۲، یعنی شرایط «ناسالم برای همه»، بود.

در چنین شرایطی، خبرسازترین واکنش مقام‌های دولتی تا اینجا، تلاش برای پایین آوردن استانداردهای اعلام آلودگی هوا و خودداری از تعطیلی مدارس بوده است؛ موضوعی که برخی از کارشناسان آن را «عادی‌سازی معضل» از سوی دولت خواندند.

***

بحث دولتی‌ها درباره تعطیلی مدارس

ماجرا از آن‌جا شروع شد که وزیر آموزش و پرورش روز چهارم بهمن در مراسمی به موضوع آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: «در دنیا تا وقتی شاخص آلودگی کمتر از ۲۰۰ باشد، تعطیلی مدارس نداریم.» او سپس تاکید کرد که شاخص ۱۵۰ آلودگی هوا برای تعطیلی مدارس عدد مناسبی نیست و وقتی آلودگی بیشتر شد، یعنی به ۲۰۰ یا ۳۰۰ رسید باید مدارس تعطیل شوند. «یوسف نوری»، برای مثال از چین یاد کرد و گفت که در آن کشور تنها وقتی آلودگی به عدد ۳۰۰ برسد مدارس تعطیل می‌شوند. 

این صحبت‌های او واکنش و همراهی وزیر کشور و رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست را به دنبال داشت؛ «احمد وحیدی»، وزیر کشور، گفت با کمک سازمان محیط زیست پیشنهاد جدیدی را به هیات دولت می‌دهد تا استانداردها را  تغییر دهند و لازم نباشد هنگام آلودگی هوا، مدارس را تعطیل کنند.

«علی سلاجقه»، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، هم در همراهی با این دو مقام دولتی گفت: «در دنیا در بحث شاخص‌های آلودگی هوا برای تعطیلی مدارس، بالاتر از ما عمل می‌کنند مثلا با شاخص ۳۰۰-۲۰۰ فقط مدارس ابتدایی را تعطیل می‌کنند. قبلا هیات وزیران شاخص ۱۵۰ گذاشته است و اکنون می‌خواهد تصمیم خود را عوض کند.»

 

مقایسه عجیب با چین 

تلاش برای تغییر استانداردها در حالیست که کارشناسان می‌گویند دستگاه‌های دولتی به وظایف خود برای کاهش آلودگی هوا عمل نمی‌کنند و در مقابل، مدیران دولتی به شکلی عجیب، آلودگی هوا در ایران را با چین مقایسه می‌کنند.

«محمد درویش»، پژوهشگر و کارشناس محیط زیست درباره این اظهارت مقام‌های دولتی به ایران‌وایر گفت که مشکل تهران و کلان‌شهرهای ایران ذرات آلاینده‌ای است که منجر به افزایش بیماری‌های ریوی و سرطان در مردم می‌شود و به همین خاطر استانداردهایی وضع شده است. 

آقای  درویش با اشاره به سخنان وزرای آموزش و پرورش و کشور مبنی بر این‌که در چین با شاخص ۳۰۰ هم مدارس را تعطیل نمی‌کنند، اما کشور ما با شاخص آلودگی ۱۵۰ مدارس را تعطیل می‌کند، گفت که اگر چین تا شاخص ۳۰۰ مدارس و ادارات را تعطیل نمی‌کند به دلیل این است که ماهیت منابع آلاینده‌اش با ایران متفاوت است.

درویش توضیح داد که طبق آمار، بیش از ۸۲ درصد از گازهای سمی که در تهران تولید می‌شود، مربوط به وسایل نقلیه است. بیش از ۶۰ درصد از گرد و غبار هم بر اثر تردد همین وسایل نقلیه و اصطکاک لاستیک آن‌ها با آسفالت خیابان‌ها تولید می‌شود. سپس نتیجه‌گیری کرد که به این ترتیب هر نوع فعالیتی مثل تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات، می‌تواند باعث تردد کمتر منابع متحرک آلاینده در شهر شود و به کاهش بار آلایندگی کمک کند.

به طور کلی اطلاعات مقام‌های جمهوری اسلامی در مورد آلودگی هوا در چین چندان به‌روز نیست. چین مدت‌هاست که با پیگیری یک برنامه دقیق برای کاهش آلودگی هوا در پایتخت و شهرهای بزرگ طرح‌هایی چون توسعه حمل و نقل عمومی، تغییر الگوی سوخت وسایل گرمایشی از ذغال سنگ به سوخت‌های کمتر آلاینده، استفاده بیشتر از خودروهای برقی، افزایش فضای سبز و تغییر سوخت نیروگاه‌ها را اجرا کرده است. 

با این اقدامات، چین موفق شد تا سال ۲۰۱۷ میانگین غلظت آلودگی ذرات کمتر از دو و نیم‌میکرون را از حدود ۹۰ به ۵۸ برساند؛ آن هم در حالی که اقتصاد چین در اوج شکوفایی بود و تعداد خودروها در آن دوره بیش از ۳۰۰ درصد در این کشور افزایش یافت.

 

ریه‌های کوچک کودکان در معرض خطرناک‌ترین آسیب‌ها

وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط زیست استدلال می‌کنند که تعطیل کردن مدارس تاثیری در کاهش آلودگی هوا نگذاشته و از این رو، کار چندان مفیدی نیست. در واقع این مقامات تنها یک روی موضوع را دیده‌اند و از آن بخشی که به سلامت کودکان مربوط است چشم‌پوشی کرده‌اند.

«سحر مطلبی»، پزشک و کارشناس پزشکی جمعیت با اشاره به این‌که حدود یک میلیون کودک در تهران زندگی می‌کند به ایران‌وایر گفت که سازمان جهانی بهداشت فهرست بلندی از انواع بیماری‌هایی که بر اثر آلودگی هوا کودکان را تهدید می‌کند، اعلام کرده است.

او توضیح داد که چون میزان تنفس کودکان در دقیقه از بزرگسالان بیشتر است و حجم هوای بیشتری وارد ریه خود می‌کنند، بیشتر در معرض جذب آلودگی هوا هستند. از سوی دیگر چون قد کوتاه‌تری دارند و نزدیک به زمین هستند، بیشتر در معرض جذب ذرات آلوده‌ای هستند که به تدریج نشست می‌کنند و به زمین می‌رسند.

ضمن اینکه کودکان در مقایسه با بزرگ‌سالان سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند؛ از این رو، ذراتی را که بدن یک فرد بزرگسال می‌تواند حذف کند بدن کودک حذف نمی‌کند و این ذرات جذب می‌شود.

این پزشک توضیح داد که آلودگی‌های ناشی از سوزاندن سوخت‌های فسیلی سرطان‌زا هستند. به گفته او، از دیگر بیماری‌های شایع ناشی از آلودگی هوا، بیماری‌های تنفسی است که گاه به شکل انواع آسم، و گاه به شکل بیماری عفونی دستگاه تنفسی ظاهر می‌شود. 

سحر مطلبی البته تاثیر آلودگی هوا بر جنین و نوزاد را بسیار عمیق توصیف کرد و گفت که اگر مادر در هنگام بارداری در معرض آلودگی هوا باشد احتمال مرگ ناگهانی نوزاد، تولد نوزاد کم‌وزن و نارس، توسعه‌نیافتگی مغز و مشکلات قلبی نوزاد وجود دارد.

همین تاثیر منفی عمیق آلودگی هوا روی کودکان موجب شد که «عباس شاهسونی»، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت با احتمال تغییر شاخص آلودگی و تعطیل نشدن مدارس در شرایط بحرانی آلودگی مخالفت کرد و در نشست خبری خود اعلام کرد که چنین وضعیتی سلامت کودکان ایرانی را تهدید می‌کند.

 

رونمایی از رکوردها و اتفاقات جدید

نگاه مقام‌های دولت «ابراهیم رئیسی» به موضوع آلودگی هوا نشان می‌دهد که فعلا نمی‌توان امیدی به تغییر وضعیت آلودگی هوا داشت. در حال حاضر، در شرایط کمبود گاز و انباشت مازوت بی‌کیفیت، نیروگاه‌های برق و برخی از مراکز صنعتی ناچار به سوزاندن مازوت، که آلودگی شدیدی تولید می‌کند، هستند. 

کیفیت بنزین و گازوئیل تولیدی هم سال به سال افت کرده و نیمی از بنزین تولید داخل حتی استاندارد یورو۴ را ندارد. دلایل تولید سوخت بی‌کیفیت، فرسوده بودن پالایشگاه‌ها و نبود سرمایه‌گذاری برای بازسازی آنها عنوان شده است.

 از سوی دیگر، بخشی از خودروهای تولید داخل استانداردهای لازم را ندارند و میزان تولید آلودگی بالایی دارند. ضمن اینکه خودروهای فرسوده نیز بخش بزرگی از منبع تولید آلودگی در کلانشهرها را تشکیل می‌دهند. در این بین، فضای سبز شهری چون تهران در پی اقدامات شهرداری، نهادهای حکومتی و نبود نظارت، از بین رفته است.

با این روند کافی است بادی از شرق به غرب بوزد و حتی قله دماوند را هم در میان دود و گازهای سمی فرو ببرد. اگر چه فرستادن دود خودروها به ارتفاعات چند هزار متری رکوردی جدید محسوب می‌شود، ولی دور از دست نیست؛ مثل همین چند روز پیش، که هوای شهر دماوند هم ناسالم گزارش شد.