حجاب اجباری؛ مهم‌ترین نماد جمهوری اسلامی سقوط کرده است؟

نزدیک به پنج ماه از شروع اعتراضات بی سابقه به حجاب اجباری می گذرد. این گزارش روایت می کند که حجاب اجباری که مهم‌ترین نماد جمهوری اسلامی بوده، چگونه در این چند ماه به دست زنان ایرانی به سقوط کشیده شده است.

***

سکانس اول: زنی که به «جرم» تن ندادن به حجاب اجباری از نامزدی در انتخابات هیات رئیسه مجمع سازمان نظام مهندسی تهران حذف شده بود، روسری‌اش را روی سن پرت کرد و در میان تشویق حاضران سالن را ترک کرد.

سکانس دوم: دکتر داروساز، نه تنها تن به حجاب اجباری نمی‌دهد که با فردی که به عنوان «امر به معروف» در انتخاب نوع پوشش او دخالت می‌کند، درگیر می‌شود. 

سکانس سوم: یک مامور پلیس با وجود اصرار «آمر به معروف» با دخالت در رابطه با پوشش یک شهروند سرباز می‌زند و می‌گوید که طبق قانون تنها باید «حافظ جان و مال و ناموس مملکت» باشد و قانونی به عنوان حجاب اجباری وجود ندارد.

 

انقلاب علیه نماد

اگرچه «حجاب اسلامی» از جمله شعارهای انقلابیون ۵۷ نبود و حتی تا مرداد سال ۱۳۶۲ نداشتن حجاب اسلامی «جرم» تلقی نمی‌شد، حجاب اجباری به مرور و طی بیش از چهل سال گذشته تبدیل به یکی از اصلی‌ترین نماد‌های جمهوری اسلامی شد.

روحانیونی که پس از انقلاب ۵۷ به نام «اسلام» و با شعار پیاده کردن قوانین و مقررات اسلامی، حکومت را اندک اندک به دست گرفتند، تلاش کردند مشروعیت خود را از طریق «شریعت» محکم کنند. به‌خصوص آن‌که تنها مزیت روحانیون بر دیگران رقبایشان، تخصص در علوم اسلامی و به ویژه در فقه و شریعت بود.

گذشت زمان اما، نشان داد که اسلامی‌سازی ساختار، امری مشکل و پیچیده، یا حتی غیرممکن است، ولی اسلامی‌سازی ظواهر و توجه به شعائر امری آسان‌تر به نظر می‌رسید.

جمهوری اسلامی نتوانست ساختارها را اسلامی کند، برای همین بر اسلامی کردن ظواهر جامعه پافشاری کرد؛ مانند اصرار بر حجاب اسلامی.

از همین رو بود که حجاب اجباری تبدیل به نماد جمهوری اسلامی شد. مقامات جمهوری اسلامی نیز از ابراز این موضوع، حتی پس از چهارماه اعتراضات سراسری و گسترده‌ای که جرقه آن با جان باختن یک زن جوان در بازداشت گشت ارشاد زده شد، ابایی ندارند.

«محمد دهقان» معاون حقوقی رئیس جمهوری در دولت «ابراهیم رئیسی»، ۱۶ بهمن ۱۴۰۱ تاکید کرد که «حجاب نماد جمهوری اسلامی» است. یک مقام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تازگی در یک جلسه هم‌اندیشی  در این رابطه گفته بود «حجاب تبدیل به نماد هویتی نظام شده است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت.»

از همه مهم‌تر، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، پیش از این گفته بود که حجاب اسلامی برای زنان «بی‌تردید» یک ضرورت شرعی و «خدشه‌ناپذیر» شمرده است.

با وجود دست و پا زدن مقام‌های نظام، این «نماد مهم»، این «هویت انکارناپذیر» جمهوری اسلامی اما «سقوط» کرده است. دیگر این تنها زنان نیستند که از تن دادن به «پوشش معیار جمهوری اسلامی» سرباز می‌زنند که شاید برای اولین بار پس از انقلاب اسلامی، مردان نیز به صورت گسترده از حق زنان به حق انتخاب نوع پوشش دفاع می‌کنند.

البته تنها «حجاب اجباری» نیست که به عنوان «نماد» جمهوری اسلامی توسط شهروندان ساقط شده است. هر روزه، تصاویری از به آتش کشیدن تابلوهای تبلیغاتی- ایدئولوژیک جمهوری اسلامی، تخریب مجسمه‌های شخصیت‌های هادی نظام و شعارنویسی بر دیوارها منتشر می‌شود؛ همه این اقدامات شهروندان به‌رغم سرکوب خونین پنج ماه گذشته است.

 

از اجبار تا التماس

اولین جرقه‌های حجاب اجباری در اسفند سال ۱۳۵۷ یعنی کمتر از یک ماه پس از پیروزی انقلاب زده ‌شد. آن روز، روزنامه کیهان با این تیتر منتشر شد: «زنان باید با حجاب به ادارات بروند.» 

اجباری شدن حجاب اسلامی در ادارات اما  نزدیک به دو سال طول کشید و برای اولین بار از صبح شنبه ۱۴ تیرماه ۱۳۵۹ ورود زنان بی‌حجاب به ادارات دولتی ممنوع شد. مرداد ماه سال ۶۲ نیز مجلس با تصویب قانون مجازات اسلامی برای برای عدم رعایت حجاب در معابر عمومی و تعیین مجازات تعیین کرد.

جمهوری اسلامی اما، برای «اجبار» حجاب تنها به صدور دستور و تصویب قوانین بسنده نکرد. جماعتی که آن زمان به «چماق‌دار» معروف بودند با شعار «یا روسری یا توسری» با القای جو رعب و وحشت زنان را وادار به تمکین از قانون حجاب کردند. پس از آن و طی سال‌ها، «اسیدپاشان»، «قاتلان محفلی» «لباس شخصی‌ها» و … برای اجباری نگاه داشتن حجاب به کمک نیروهای انتظامی آمدند.

حال اما بعد از پنج‌ماه اعتراضات سراسری، دیگر جمهوری اسلامی از حالت تهاجمی در رابطه با حجاب به حالت تدافعی رفته است.

مقامات مختلف جمهوری اسلامی پی در پی مصاحبه می‌کنند، از تصویب قوانین جدید خبر می‌دهند، تهدید می‌کنند و … تا شاید بتوانند حجاب اجباری را به تن زنان بازگردانند.

یک نماینده مجلس ایران، از تدوین طرحی خبر می‌دهد که بر اساس آن، کارت ملی کسانی که حجاب اجباری را رعایت نکنند، مسدود و ارائه خدمات اجتماعی به آن‌ها قطع خواهد شد.

رئیس دانشگاه تهران از تصویب یک بخشنامه جدید از سوی شورای فرهنگی این دانشگاه درباره حجاب اجباری دانشجویان دختر خبر داده و تهدید می‌کند دانشجویانی که تن به بخش‌نامه ندهند «مورد برخورد انضباطی قرار می‌گیرند.»

سخنگوی ستاد امر به معروف و نهی از منکر اعلام می‌کند که  ۳۲ دستگاهی در قالب چهار گروه ناظر بحث کشف حجاب در خودرو، ناظر بحث اماکن تجاری،  ناظر بحث معابر و فضای عمومی و ناظر فضای مجازی بر موضوع «حجاب اسلامی» کار می‌کنند.

دادستان کل ایران نیز مدعی شده است که «دشمنان» با «تبلیغات و برنامه‌ریزی» باعث شدند زنان و دخترانی در جریان اعتراضات سراسری بدون حجاب اجباری ظاهر و در ملاءعام مرتکب «جرم مشهود» شوند.

همچنین معاون امور زنان و خانواده رییس جمهوری ادعا می‌کند که «قانونی شدن حجاب خواست جامعه است.»

ائمه جمعه هر هفته بر سر منبر از مزایای «حجاب اجباری» و «وفاداری شهروندان» به نظام جمهوری اسلامی می‌گویند.

مقامات جمهوری اسلامی می‌گویند، تهدید می‌کنند، حتی هر روزه خبر پلمب شدن واحدهای صنفی به «جرم» عدم رعایت حجاب اجباری کارمندان یا مشتریان‌شان منتشر می‌شود اما عملا شهروندان با عدم رعایت پوشش اجباری به جنگ با جمهوری اسلامی رفته‌اند.

ظاهر خیابان‌ها، مراکز خرید، دانشگاه‌ها و … دیگر هیچ شباهتی به پنج ماه پیش ندارد. حتی زنان زندانی که اخیرا از زندان آزاد می‌شوند، بدون حجاب اجباری از درهای زندان بیرون می‌آیند و پشت در زندان‌ها «مرگ بر دیکتاتور» را فریاد می‌زنند.

معترضان در جنگ با جمهوری اسلامی موفق شده‌اند مهم‌ترین سنگر را فتح کنند، هرچند این نبرد نابرابر هنوز به پایان نرسیده است.