شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش ایران که قوانین دریایی نمی‌داند

دریادار «شهرام ایرانی»، فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران گفته است: «زیردریایی اتمی فلوریدا آمریکا که به‌روزترین زیردریایی آمریکاست، با توجه به تجهیزات و توانمندی‌هایی که دارد، در حال عبور از تنگه هرمز بود و قصد داشت بدون اینکه رصد شود، از تنگه عبور کند.
زیردریایی تمام ایرانی فاتح، با تجهیزات خود، عبور زیردریایی آمریکا را به‌راحتی رصد، و با اخطار دادن و استفاده از تاکتیک‌های ایذایی، زیردریایی آمریکایی را مجبور کرد که به سطح آب بیاید و مسیر تنگه هرمز را روی سطح آب طی کند.
زیردریایی آمریکایی در حال ورود به آب‌های سرزمینی ایران بود که پس از هشدار زیردریایی فاتح، تغییر مسیر داد؛ این کار خطرناک زیردریایی آمریکایی را به مراجع بین‌المللی منعکس خواهیم کرد و آن‌ها باید جوابگو این کار خطرناک خود باشند.»

اظهارات فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی، حاوی اشتباهات فاحشی در حقوق دریاها است که بیان آن از سوی فرمانده نیروی دریایی هر کشوری، باعث تعجب کارشناسان و حقوقدانان بین‌المللی است.

 کشتی‌ها و شناورها می‌توانند از تنگه‌های بین‌المللی عبور کنند و هرچند به‌دلیل باریکی مسیر ممکن است وارد آب‌های سرزمینی دولت مجاور تنگه شوند، اما دولت ساحلی نمی‌تواند مانع «عبور بی‌ضرر» یا «عبور ترانزیت» آن شناور شود. در این نوشتار، به آنچه اتفاق افتاده و اشتباهات شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی جمهوری اسلامی پرداخته شده است.

***

ناوگان پنجم دریایی آمریکا مستقر در بحرین که حوزه ماموریت آن از جمله در خلیج‌ فارس است، گفته‌های فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران را به کل رد کرده است.

 «تیموتی هاوکینز»، فرمانده این نیرو گفته «هیچ زیردریایی آمریکایی امروز یا در روزهای اخیر از تنگه هرمز عبور نکرده است.» او گفته «اطلاعات غلط» ارائه‌شده از طرف ایران، به «امنیت و ثبات دریایی منطقه کمکی نمی‌کند» و «ناوگان پنجم ایالات متحده در هر جایی که قوانین بین‌المللی اجازه دهد، به فعالیت خود ادامه می دهد.»

زیردریایی فلوریدا، با سوخت هسته‌ای اخیرا برای پشتیبانی از ناوگان پنجم آمریکا به خاورمیانه اعزام شده است، اما به گفته فرمانده این نیرو، نه این زیردریایی، نه زیردریایی دیگری از ایالات متحده، از تنگه هرمز عبور نکرده است. گرچه آمریکا اساسا گفته‌های شهرام ایرانی را رد کرده، اما این مقاله برای نشان دادن اشتباهات فاحش فرمانده نیروی دریایی جمهوری اسلامی، فرض را بر صحت اظهارات او می‌گذارد.

اگر ایالات متحده می خواست زیردریایی خود از تنگه را عبور دهد هم این اقدام غیرقانونی نبود و جمهوری اسلامی ایران نباید جلوی آن را بگیرد، در حالی که نه تنها به گفته شهرام ایرانی از ورود این زیردریایی به آب‌های ایرانی جلوگیری شد، بلکه با عملیات «ایذایی»، جلوی آن گرفته شد. 

این عملیات که در واقع ایجاد نوعی خطر با هدف اعمال نیت جمهوری اسلامی بر شناور فرضی در حال عبور از تنگه هرمز است، هم برای این شناور و سرنشینان آن، و هم برای سایر کشتی‌ها و شناورهای عبوری از تنگه هرمز ایجاد خطر کرده و امنیت کشتیرانی بین‌المللی را به‌خطر انداخته است، که خلاف تعهدات بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کشور مجاور یک تنگه بین‌المللی است.

کنوانسیون بین‌المللی سال ۱۹۸۲ سازمان ملل متحد حقوق دریاها برای تنگه‌های بین‌المللی، قاعده عبور ترانزیت را تاسیس کرده است. براساس این کنوانسیون، کشورهای مجاور یک تنگه بین‌المللی همانند ایران و عمان در تنگه هرمز، نباید مانع عبور ترانزیت شناورها شوند و باید با روش‌های مناسب، هرگونه خطری را که برای کشتیرانی در تنگه یا پرواز بر فراز تنگه پیش می‌آید، برای عموم منتشر کنند.

عبور ترانزیت در تنگه‌های بین‌المللی به این معنا است که کشتی‌ها آزادی بیشتری برای عبور از آن و استفاده از دریا دارند و کشورهایی که تنگه بین‌المللی در آب‌های آن قرار گرفته‌اند، در مقایسه با قبل از برقراری عبور ترانزیت، اختیاری برای مسدود کردن تنگه و اختلال در عبور‌ومرور ندارند.

ایالات متحده آمریکا، یکی از طرف‌های کنوانسیون بین‌المللی سال ۱۹۸۲ سازمان ملل متحد حقوق دریاها نیست. همچنان که ایران یک طرف این کنوانسیون نیست، گرچه آن را امضا کرده و تا زمانی که امضای خود را پس نگرفته، نباید مفاد آن را به‌طور فاحش نقض کند.

 با اینکه ایران و آمریکا به کنوانسیون سازمان ملل در حقوق دریاها ملحق نشدند، اما عبور ترانزیت از تنگه‌های بین‌المللی، در عمل به یک عرف بین‌المللی تبدیل شده و کشورهایی که حتی با این کنوانسیون نپیوسته‌اند هم، آن را رعایت می‌کنند. 

پیش از کنوانسیون ۱۹۸۲حقوق دریاها، ایالات متحده یک طرف کنوانسیون ۱۹۵۸در مورد حقوق دریاها بوده است. این کنوانسیون می‌گوید قاعده «عبور بی‌ضرر» شناورها را تاسیس کرده است.

عبور بی‌ضرر، اصطلاحی در حقوق بین‌المللی دریاها است که بر مبنای آن کشتی‌های تجاری، تفریحی و جنگی، با مقررات خاصی اجازه عبور از یک تنگه بین‌المللی را پیدا می‌کنند که از داخل آب‌های سرزمینی یک کشور می‌گذرد.

به بیان دیگر، حق عبور بی‌ضرر، به معنی آزادی دریانوردی برای کشتی‌های سایر کشورها نیست، بلکه به‌دلیل تنها مسیری که برای اتصال دو دریا وجود دارد، استثنایی است بر حق حاکمیت دولت ساحلی و نوعی مصالحه در سطح بین‌المللی در امر کشتیرانی است که انجام آن با شروطی همراه است.

بر اساس قاعده عبور بی‌ضرر، تمام کشتی‌های خارجی در مسیر تنگه هرمز بایستی با سرعت متداول، یعنی نه خیلی آهسته که مشکوک به جمع‌آوری اطلاعات و اختلال در عبور دیگر کشتی‌ها شود، و نه چنان سریع که باعث ایجاد خطر برای سایر شناورها باشد و به‌صورت پیوسته و مداوم حرکت کند. یعنی از توقف نالازم و نابه‌جا باید خودداری شود.

 عبور کشتی‌های خارجی نباید برای صلح، آرامش، نظم عمومی و یا امنیت دولت ساحلی زیان‌آور باشد. هرگونه تهدید یا استفاده از زور علیه حاکمیت، تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی دولت ساحلی و همچنین هر نوع تمرین با اسلحه در هر ابعادی در زمان عبور بی‌ضرر ممنوع است و نقض عبور بی‌ضرر شناخته خواهد شد، که در اظهارات فرمانده نیروی دریایی جمهوری اسلامی، ادعایی مبنی‌بر نقض قواعد عبور بی‌ضرر از سوی آمریکا هم نشده است.

 بر اساس این قاعده، زیردریایی‌ها در زمان عبور از تنگه‌های بین‌المللی باید روی سطح آب ظاهر شوند و پرچم خود را در تنگه‌های بین‌المللی به اهتزاز درآوردند.

ممکن است فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی استدلال کند تا زمانی که ایالات متحده عضو کنوانسیون ۱۹۵۸است و آن را ترک نکرده، باید در زمان عبور زیردریایی‌اش از زیر تنگه بین‌المللی مثل هرمز، به‌روی سطح آب بیاید و به تعهدات خود متعهد باشد، حتی در این صورت هم جمهوری اسلامی به‌عنوان دولت حاکم بر ایران، باید به این شناور اجازه دهد برای عبور از تنگه بین‌المللی هرمز ناچارا وارد آب‌های سرزمینی ایران شود و از این طریق به خلیج فارس برسد، یا این پهنه آبی را به‌سوی دریای عمان ترک کند.

آمریکا، ناوگان دریایی بزرگی در خلیج فارس دارد که هدف آن حمایت از کشتیرانی تجاری در منطقه عنوان شده است. به این ترتیب، شناورهای نظامی آمریکا به‌طور پیوسته از تنگه هرمز که در آب‌های سرزمینی ایران است عبور می‌کنند و ایران هم مجاز به متوقف کردن آن‌ها نیست.