آیا سپاه می‌تواند با استفاده از آسمان کشورها به اسراییل حمله کند؟

جمهوری اسلامی ایران می‌گوید که در پاسخ به ترور «اسماعیل هنیه»، رییس دفتر سیاسی حماس در تهران، قصد دارد به اسراییل پاسخ نظامی بدهد. آیا ایران اجازه دارد برای هدف قرار دادن اسراییل، از آسمان کشورهای منطقه موشک و هواپیمای بدون سرنشین (پهپاد) شلیک کند؟

***

جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر اهدافی را در برخی از کشورهای منطقه ازجمله عراق، سوریه و پاکستان هدف قرار داده و بهار امسال هم برای اولین بار به‌طور مستقیم از خاک خود موشک و پهپاد به سمت اسراییل شلیک کرده است.

در مواردی که این حملات به کشورهای همسایه مانند عراق و پاکستان انجام شده، موشک یا پهپادها از آسمان کشور سومی عبور نمی‌کنند و مستقیما با عبور از آسمان ایران به سمت هدف تعیین شده، شلیک شده‌اند. در ماجرای دست‌کم دوبار شلیک موشک از سوی سپاه پاسداران به خاک سوریه، موشک‌ها از آسمان عراق عبور کردند و در خاک سوریه و ظاهرا در محلی که به عنوان هدف تعیین شده بود، اصابت کردند. 

در این مورد، جمهوری اسلامی ایران باید موافقت کشور عراق را از پیش دریافت کرده باشد، اما از آنجا که هدف اعلام شده جمهوری اسلامی در شلیک موشک به خاک سوریه، مواضع دولت اسلامی موسوم به «داعش» بوده، ممکن است بدون اطلاع و کسب اجازه قبلی اقدام به استفاده از آسمان عراق کرده باشد.

در موضوع حمله مستقیم سپاه پاسداران علیه اسراییل در بهار امسال، موشک‌ها و پهپادهای سپاه باید ابتدا با عبور از آسمان ایران وارد حریم هوایی عراق و سپس وارد آسمان اردن می‌شدند تا به فراز خاک اسراییل برسند. یعنی به غیر از جلب موافقت عراق، باید  مجوز اردن را هم دریافت می‌کردند.

در مواقعی که کشورها به دولتی که عامل حمله است مجوز استفاده از حریم هوایی خود را می‌دهند، به‌‌مثابه همراهی با کشور مهاجم است. به همین دلیل است که دولت‌های همسایه ایران به‌طور مداوم اعلام می‌کنند که خاک یا حریم هوایی خود را در اختیار هیچ دولتی برای حمله به ایران قرار نمی‌دهند.

در جریان جنگ جهانی اول، سوئیس که کشوری بی‌طرف در جنگ بود، در پایبندی به این سیاست و در پرهیز از حمایت از طرف‌ها، مانع عبور هواپیماهای کشورهای در حال جنگ از قلمروی هوایی خود شد و در زمانی که هنوز ماهیت حقوقی هوا و آسمان کشورها تعریف نشده بود، حاکمیت خود را بر آسمان و حریم هوایی‌اش اعلام و اعمال کرد.

در زمان حمله مستقیم جمهوری اسلامی علیه اسراییل، عراق سکوت کرد و مشخص نیست آیا مجوزی به ایران داده بود یا نه، اما پدافند هوایی اردن و دولت‌های همراه با اردن، با حملات جمهوری اسلامی مقابله کردند که بعدها باعث اعتراض مقام‌های ایران شد.

 رسانه‌های وابسته به حکومت در ایران با اشاره به همکاری اردن با آمریکا، بریتانیا و فرانسه برای رهگیری پرتابه‌های ایران، از قول «منابع آگاه» نوشته بودند که اگر اردن «در اقدام احتمالی اسراییل همکاری کند، هدف بعدی خواهد بود.» در‌حالی‌که استفاده جمهوری اسلامی از حریم هوایی اردن بدون اجازه این کشور، به معنی نقض تمامیت ارضی و حاکمیت ملی این کشور بود و اردن حق و اختیار داشت که پرنده‌های مهاجمی را که بدون اجازه قبلی وارد حریم هوایی این کشور شده بودند، سرنگون کند.

 جمهوری اسلامی ایران احتمالا با علم با این حقوق اردن در دفاع از حریم هوایی خود بود که به‌جای مقام های رسمی آن، «منابع آگاه» دولتی به اردن هشدار داده بودند. وزیر خارجه اردن پس از این حملات لفظی و تهدیدات غیررسمی، سفیر جمهوری اسلامی ایران را احضار کرده بود که نشانه واضحی از ناخرسندی آن از اقدام سپاه بود.

کشورها همان‌طور که مالک زمین و آب‌های خود هستند، مالک فضای بالای آن، یعنی آسمان هم هستند. این مقررات حاصل تحولات حقوقی پس از جنگ جهانی اول و با عبور و مرور هواپیماهای نظامی است که به‌مرور توسعه یافته است. این مقررات به هواپیماهای بدون سرنشین و عموم موشک‌هایی که سپاه علیه همسایگان و منطقه استفاده کرده هم حاکم است.

بر اساس ماده ۸ عهدنامه هوانوردی شیکاگو، پهپادها و هواپیماهای بدون سرنشین هم شامل این وضعیت هستند و نباید بدون اجازه مخصوص بر فراز کشورهای متعاهد به این کنوانسیون پرواز کنند. هم اردن و هم عراق و البته ایران، از اعضای این کنوانسیون هستند.

احتمال دارد که سفر غیرمنتظره وزیر خارجه اردن به ایران که پس از ۱۱ سال و به‌دنبال دو تماس تلفنی با «علی باقری کنی» سرپرست وزارت خارجه ایران انجام شد، هشدار درباره تکرار استفاده بدون مجوز سپاه از حریم هوایی و آسمان اردن در حمله احتمالی به اسراییل باشد.