«ملکدینار شجره» بیش از ٢٠ سال است که به خرج خودش از «گاندو» یا همان تمساح پوزه کوتاه در «باهوکلات» استان سیستان و بلوچستان مراقبت میکند.
گرچه شیوع کرونا بومگردی را از رونق انداخت و او دیگر درآمدی از آن ندارد، با این حال به «ایرانوایر» میگوید: «من برای مراقبت از گاندوها هر کاری در توانم باشد، میکنم چون نمیخواهم آب با ما قهر کند.»
گاندو را با «سر» میشمارند و گفته میشود حدود ۴۰۰ سر گاندو در منطقه باهوکلات زندگی میکنند. سازمان محیط زیست اعلام کرده است تمساح پوزه کوتاه که کمتر از سه هزار سر از آن در دنیا و عمدتا در کشورهای جنوب شرق آسیا زندگی میکنند، با خطر انقراض دست و پنجه نرم میکند.
بلوچها بهویژه در خشکسالیهای پیدرپی این سالها ناجی یک گونه در معرض انقراض دنیا هستند. آنها هر چیزی به آب مربوط باشد را محترم میشمارند. گاندو یا همان تمساح پوزه کوتاه نیز به همین دلیل از خشکسالیهای پی در پی در سیستان و بلوچستان جان سالم به در برده است.
به خاطر همین بود که ملکدینار شجره قید احیای باغ و کشاورزی خود را در خشکسالیهای گذشته زد و مراقبت از گاندوها را اولویت زندگی خود قرار داد.
***
«ملکدینار شجره» در «باهوکلات» باغ و کشاورزی داشت ولی خشکسالی همه را خشکاند. او از باغ و درختان خود چشم پوشید تا اندک آبی که در هوتک» یا «هوتگ» همجوار خانهاش جمع میشد، منزلگاه گاندوها باقی بماند.
این مرد حالا ۷۱ سال دارد و بیشتر از ۲۰ سال زندگی خود را برای مراقبت از گاندوها گذاشته است. با این حال، روزگار آن قدری که ملکدینار با گاندوها مهربان بوده، با او همراه نبوده است.
چشم امید ملکدینار برای پشت سرگذاشتن یک تابستان خشک و سوزان دیگر، آمدن مسافران دیگر استانها است. او علاوه بر خشکسالیهای پیدرپی و سیل اخیر، شیوع کرونا را هم از سر گذرانده است. این ویروس همهگیر باعث شد بومگردی تازه تاسیس او در سال ۱۳۹۸ از رونق بیفتد و دیگر کار نکند. حالا هم نگران است بیماری «تب دنگی» از آمدن مسافران به سیستان و بلوچستان بکاهد: «الحمدالله با وجود کم آبی و گرما، هنوز اینجا گاندوها هستند و من هم مراقبشان هستم. ولی خیلی کارها دیگر از دستم برنمیآید تا برای آنها انجام بدهم و به کمک نیاز دارم.»
محل زندگی ملکدینار در باهوکلات واقع شده که از سال ۱۳۴۹ به عنوان تنها زیستگاه تمساح پوزهکوتاه در جهان تحت حفاظت قرار گرفته است. این منطقه ۴۶۵ هزار و ۱۸۱ هکتاری، در محدوده شهرستانهای دشتیاری، چابهار و سرباز قرار دارد. رودخانه فصلی باهوکلات که او گاهی اوقات از آن برای پرشدن برکه گاندوها آب میگیرد نیز در محدوده محل زندگیش قرار دارد.
بلوچها ناجی گاندوها
وقتی سیلاب بهار گذشته موجب سرریز شدن سد پیشین شد، دستکم هفت گاندو را با خود برد؛ سه گاندو در سرریز سد گرفتار شدند و چهار گاندوی دیگر به مسیر رودخانه افتادند. سازمان حفاظت محیط زیست با کمک همیاران محیطزیست توانست فقط سه سر از آنها را زندهگیری کند و به پشت سد پیشین بازگرداند.
ملکدینار درباره آنچه سیلاب رقم زده بود، به «ایرانوایر» میگوید: «سیلاب خیلی سنگینی بود و در پاییندست در چابهار، دشتیاری و کنارک خسارت سنگین، حتی جانی به بار آورد اما الحمدالله به خیر گذشت.»
وقتی آب برکههایی که گاندوها در آن زندگی میکنند خشک میشود، آنها راه میافتند تا آب پیدا کنند؛ مثل همان وقتی که گاندوها در پی آب به داخل چاه کشاورزی سقوط میکنند و بلوچها به محیطبانها خبر میدهند تا بیایند و حیوان را نجات دهند.
بلوچها معتقدند اگر هر چیزی که به آب مربوط است، از جمله گاندو آسیب ببیند یا در خطر قرار بگیرد، آب با آنها قهر میکند.
گاهی گاندوها از برکههای خشک شده خیلی دورتر میروند، به داخل روستاها وارد میشوند و مرغ یا دیگر احشام روستاییان را میخورند. با این حال، بلوچها با این حیوان بدرفتاری نمیکنند. حتی وقتی گاندوها در زمان تخمگذاری رفتارهای تهاجمی از خود بروز میدهند و شنیدهایم که موجب حمله به کودکان و قطع دستان آنها شده، باز هم سبب نشده است تا رفتار بدی با آن حیوان بکنند.
ممنونم که ما را فراموش نکردید
هنوز چشم امیدش به مسافرانی است که از استانهای دیگر ایران به سیستان و بلوچستان و از مسیر سرباز به سمت چابهار میروند. ملکدینار هنوز از ضربهای که شیوع کرونا به رونق بومگردی او زده، نتوانسته است نفسی تازه کند.
چندین سال قبل وقتی هنوز حال و هوای سیاسی ایران بهتر بود و کرونا هم شایع نشده بود، فیلمهای غذا دادنش به گاندوها در شبکههای اجتماعی دست به دست میشدند و همین باعث شد که مسافران بیشتری راه خانه و هوتک همجوار با خانه او را بجویند.
ماجرای ملکدینار فقط غذا دادن به گاندوها نبود، در واقع او از سالها قبل که خشکسالی به باغش زد و درختان موز، انبه و لیمو را خشک کرد، متوجه چند گاندویی بود که در هوتک همجوار باغش زندگی میکردند. حدود ۲۵ سال قبل، وقتی دید گرما و خشکسالی همان اندک آب هوتک را هم در حال ربودن است و گاندوها بدون آب میمانند، اول به سازمان حفاظت محیط زیست خبر داد.
وقتی ملکدینار از این سازمان کمک خواست تا یک لودر بیاورند و نهری از رودخانه باز کنند تا آب به داخل هوتک بیاید، شنید که آنها نمیتوانند کمکی کنند. رودخانه تا برکه همجوار با محل زندگی ملکدینار کمتر از ۵۰۰ متر فاصله داشت. خودش دست به کار شد، لودر اجاره کرد و نهری موقت زد. او هر بار که آب برکه گاندوها رو به خشکشدن میگذارد، همین کار را میکند. ولی اجاره کردن لودر اصلا کار سادهای نیست که اتفاقا کار پرهزینهای برای او که درآمدی ندارد، است.
ملکدینار درباره شغل و زندگی خود به «ایرانوایر» میگوید: «کشاورزی میکردم. حدود یک هکتار زمین دارم که در آن انبه، موز و لیمو کاشته بودم ولی آب که کم شد، خشک شدند. فقط یکی دو تا را نگاه داشتم. رفته رفته مرز هم بسته شد و کارهایی که به مرز مربوط میشد را هم نتوانستیم انجام دهیم. در نتیجه چشمانتظار واریز یارانه میماندم.»
وقتی مسافران بیشتر و بیشتر شدند، به فکر افتاد تا از اداره کل میراثفرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان تقاضای مجوز تاسیس یک بومگردی کند. اواخر سال ۱۳۹۷ این مجوز به او داده شد. با این حال هنوز «بومگردی شجره» جان نگرفته بود که ویروس کرونا شایع شد.
ملکدینار درباره کرونا و بلایی که سر بومگردی او آورد، میگوید: «دو سال مجبور شدم بومگردی را تعطیل کنم. بعد از آن هم مسافر کم شد. اینجا حدود هشت ماه سال هوا گرم است و مسافری نمیآید. مدتی قبل رفتم مجوز را تمدید کنم اما آنقدر اذیتم کردند که گفتم اصلا همین مجوز را هم نمیخواهم.»
او به آخرین تقاضایش از اداره میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری اشاره میکند و توضیح میدهد: «برای گرفتن مقداری گازوییل نامه نوشتم که به من سهمیهای بدهید تا بتوانم با آن پمپ آب را راه بیندازم و آب به برکه بیاورم اما برای همین هم هیچ همکاری نکردند. هرچه به آنها توضیح دادم که بومگردی من نه مسافر دارد و نه درآمد، گوششان بدهکار نبود.»
شجره به روزهای بارانی در فصلی که هوا گرم نیست هم اشاره میکند و توضیح میدهد: «وقتی هوا بارانی میشود و رودخانه آب میآورد، دیگر گاندوها قابل دیدن نیستند. آب گلآلود میشود. اگر مسافری بیاید و گاندو نبیند هم بینصیب میرود.»
ملکدینار میگوید: «گاهی اوقات مسافرانی که قبلا به اینجا آمده بودند، تماس میگیرند، حالم را میپرسند و حتی کمک میکنند و من به آنها میگویم ممنونم که ما را فراموش نکردهاید.»
بدون بیمه، بدون حمایت؛ در فکر گاندوها
اوایل که فقط شش گاندو در برکه همجوار با خانه ملکدینار زندگی میکرد، او نمیدانست برای تامین غذای آنها چه باید بکند تا مبادا گاندوها به جان مرغ و خروسهای همسایه بیفتند. وقتی پا و سر مرغ برایشان برد و آنها مشتری پر و پا قرصش شدند، کار ملکدینار شد جمعآوری قسمتهایی از مرغ که قصابان دور میریختند.
او به «ایرانوایر» میگوید: «گاهی پا و سر مرغ کم هست و گاهی زیاد. از چند سال قبل مجبور شدم یک فریزر مخصوص غذاهای گاندوها تهیه کنم. یک فریز ۱۵۰ لیتری خریدم، چون همیشه غذا برای آنها گیرم نمیآید. معمولا به همه مرغفروشیها و مغازههایی که در باهوکلات تا «نوبندیان» یا چابهار و دشتیاری سراغ دارم، سفارش میکنم تا برایم پای مرغ و دیگر بخشهایی که نمیخواهند را کنار بگذارند. بعد آنها را بستهبندی میکنم و در فریزر نگاه میدارم تا همیشه غذا برای گاندوها باشد.»
با وجود این، این روزها حتی به اندازهای که برقبهای فریزر مخصوص غذای گاندوها را بدهد، درآمدی ندارد. در فصل گرما هم مسافری به آنجا نمیرود.
ملکدینار از کمرونقی گردشگری در چند ماهی که آب و هوا بهتر است هم گلهمند است و توضیح میدهد: «من چشمانتظار مسافرانی هستم که از خارج از سیستان و بلوچستان میآیند. مسافرانی که از استان خودمان میآیند، حتی حاضر نمیشوند ورودی اینجا را بپردازند. بالاخره من برای تامین همین پای مرغ و غذای گاندوها باید به چند جای مختلف بروم.»
این در حالی است که او سالها است کشاورزی خود را هم تعطیل کرده است و حتی بیمه و بازنشستگیای هم ندارد که بتواند این روزها را با آن سر کند.
در روزهایی که برکه آب بیشتری داشته است، تا ۲۴ سر گاندو هم در آن زندگی کردهاند. یکی از کارهایی که ملکدینار میکند، سنجش و مراقبت میزان آب داخل برکه است و وقتی در دل تابستان آب کمتر و کمتر میشود، تلاش میکند با پمپ یا هر روش دیگری از رودخانه باهوکلات آب را به داخل برکه هدایت کند؛ کاری که این روزها برایش سختتر شده است.
سازمان حفاظت محیط زیست سالها قبل در منطقه «ریکوکش» واقع در ۱۱۰ کیلومتری شمال چابهار ایستگاهی برای حفاظت از گاندوها راهاندازی کرد که از دو حوضچه با پوشش گیاهی ساخته شده بود و معمولا گاندوهایی که در چاه آب گرفتار میشدند و از زیستگاه خود دور میماندند را به آنجا منتقل میکردند. برای آن که برکه همجوار با خانه ملکدینار بتواند آب را بیشتر نگاه دارد و دیرتر خشک شود، لازم است فضایی شبیه ایستگاه ریکوکش ساخته شود اما نه سازمان حفاظت محیط زیست بودجهای برای این کار دارد و نه ملکدینار.
ملکدینار برای آن که بتواند مدت زمان بیشتری آب را در برکه همجوار با خانهاش نگاه دارد، در نقاطی از آن بندهایی ایجاد کرده و هزینه این کارها را هم از جیب خودش پرداخته است.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
با ایرانوایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر