نقش ایران در شورش های یمن چیست؟

حسن روحانی، رییس جمهور ایران صبح امروز پیش از این که راهی نیویورک شود، در جمع نیروهای نظامی به حوادث منطقه ای اشاره کرد و از رویدادهای اخیر یمن به عنوان «شهامت های بلند» و بخشی از پیروزهای درخشانی یاد کرد که ایران پشتیبان آن است. چنین توصیف هایی همواره مورد اعتراض دولت یمن بوده است.

در یمن، شیعیان «حوثی» حدود یک دهه است به دنبال استقلال و خیزش علیه دولت مرکزی هستند. دولت این کشور، جمهوری اسلامی را حامی سرسخت آن‌ها معرفی می کند.

سال ۸۶ «جمال السلال»، سفیر یمن در ایران در اعتراض به آن چه حمايت مادی و معنوی جمهوری اسلامی از شيعيان يمن خوانده شد، تهران را ترك كرد. «صنعا» در سال های اخیر بارها و بارها تهران را متهم به جاسوسی و انتقال اسلحه و پول به این کشور کرده است.

پاییز سال 91 وزارت دفاع یمن در وب سایت رسمی خود خبر داد که یک حلقه جاسوسی جمهوری اسلامی در این کشور کشف شده که وظیفه آن وارد کردن ادوات نظامی به خاک این کشور ۲۳ میلیون نفری بوده است. در این خبر آمده بود اعضای شبکه یادشده به عنوان سرمایه‌گذارانی که قصد تأسیس کارخانه دارند، وارد یمن شده بودند.

بنا بر این خبر، محموله هایی از مدت ها پیش از راه «خلیج عدن» به یمن وارد می شدند اما در یکی از بازرسی ها مشخص شده که این واردات مقاصد نظامی دارند.

«کنداب» یا خلیج عَدَن، خلیجی است در جنوب یمن که از سمت جنوب با کشور سومالی همسایه است.

«عابد منصور»، رییس جمهور یمن پانزدهم شهریور از ایران خواست که در تعامل با ملت یمن، به عقل و منطق روی آورد و با ملت یمن و نه بخشی، گروهی یا مذهب خاصی از این ملت، تعامل کند. با این حال، دولت ایران با اعلام این که خیرخواه ملت یمن است، راه خود را می رود.

آیت الله خامنه ای که حامیانش وی را رهبر شیعیان جهان می دانند، هم‌چون «خیزش شیعیان بحرین» که به طور علنی از آن ها حمایت کرد، به طور غیرمستقیم از «جنبش شیعیان یمن» پشتیبانی کرده است.

بهار 90، زمانی که نسیم «بهار عربی» از تونس و مصر عبور کرده و به یمن، بحرین، لیبی و سوریه رسید، «محمدرضا نقدی»، فرمانده بسیج به خیزش های دو کشور نخست اشاره کرده و خواستار حضور مستقیم جمهوری اسلامی در درگیری های یمن و بحرین شده بود. در تازه و صریح ترین اظهار نظرهای تندروها، دیروز «علیرضا زکانی»، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی با ابراز خوشحالی از پیشروی شیعیان در یمن، از حتمی بودن سرایت این انقلاب به عربستان خبر داده است.

زاکانی به نقل از یک تحلیل گر سیاسی گفته است جمهوری اسلامی اینک 3 پایتخت (بغداد، دمشق و بیروت) در کشورهای عربی را در اختیار دارد و صنعا چهارمی خواهد بود و بعد سیستم «یکپارچه سازی مسلمانان» را اجرایی می کند.

«آرشین ادیب مقدم»، رییس انستیتوی مطالعات خاورمیانه در لندن درباره چنین رویایی به «ایران وایر» می گوید: «رابطه ایران و یمن در چارچوب درک عربستان از این قرار است که ریاض به این نتیجه رسیده که ایران دارد از شیعیان حوثی استفاده ابزاری می کند تا با اجرای یک نقشه بزرگ، نفوذ بیش‌تری بر شبه جزیره عرب به دست آورد.»

می‌گوید: «عربستان سعودی خودش را به عنوان نگهبان طبیعی یمن می بیند؛ حداقل به خاطر نگرانی های امنیتی و دغدغه هایی که پیرامون نفوذ ایران دارد.»

یمن در یک دهه گذشته به میدانی برای قدرت نمایی جمهوری اسلامی و پادشاهی عربستان سعودی بدل شده است. نفوذ عربستان، همسایه ثروتمند و غنی از نفت یمن در صحنه سیاسی این کشور و حمایت از قبایل و چهره های سیاسی به دهه ها پیش باز می گردد. با این حال، محبوبیت «ریاض» نزد شهروندان یمنی پس از آن کاهش یافت که عربستان اصلاحات قابل توجهی در قانون کار خود ایجاد کرد که به بی‌کاری هزاران کارگر یمنی شاغل در عربستان و اخراج آن ها منجر شد.

هم‌زمان در یک دهه اخیر، به ویژه پس از روی کار آمدن محمود احمدی نژاد و قدرتمندتر شدن سپاه پاسداران، جمهوری اسلامی که همواره پس از انقلاب 57 سودای جذب شیعیان کشورهای عربی به سوی خود را داشت، توجهش به یمن بیش از پیش جلب شد.

تهران به طور مشخص از خاندان حوثی در شمال یمن حمایت می‌کند. مبارزان حوثی یا «شباب المومنین» که این روزها از  عنوان «انصارالله» برای خود استفاده می کنند، نام خود را از رهبرشان «حسین بدرالدین حوثی» گرفته‌اند؛ کسی که 9 سال پیش توسط ارتش یمن کشته شد.

شورشیان حوثی به طور عمده در شمال غربی یمن و در استان «صعده» سکونت دارند. آن ها خود را «شیعه زیدیه» می نامند؛ شعبه ای از شیعه که تقریبا مختص به یمن است.

«علی معروفی»، ستون نویس «المانیتور» و رییس «انستیتو مطالعاتی اشراق» به «ایران‌وایر» می گوید: «سابقه روابط شیعیان یمن و ایران به قرن دوم هجری می رسد که در حکومت های کوچک شیعی زیدی در هر دو منطقه تاسیس شده بودند. ارتباط مذهبی بین دو منطقه در دوره صفویه نیز گزارش شده است. حکومت شیعی زیدی یمن در نیمه قرن اخیر، پس از حدود هزار سال ساقط شد اما شیعیان زیدی آن جا هویت و تشکل اجتماعی خود را حفظ کردند.»

حوثی ها ایستگاه تلویزیونی «ال مسیرا» (al-Maseera) را نیز اداره می کنند و محل تاسیس این ایستگاه در جنوب بیروت است؛ جایی که به طور سنتی محل استقرار نیروهای «حزب الله لبنان» بوده است؛ گروهی شبه نظامی که در جریان جنگ داخلی لبنان توسط جمهوری اسلامی تاسیس شد.

علی معروفی پیرامون روابط تهران و شیعیان یمن پس از سرنگونی حکومت محمدرضا پهلوی می گوید: «ارتباط فرهنگی بین شیعیان یمن و ایران از آغاز انقلاب اسلامی آغاز شد. این ارتباط به شکل اعزام مبلغان و خطیب‌های دینی به منطقه شیعیان یمن، ارسال طلبه های یمنی برای تحصیل علوم دینی به قم و فعالیت‌های رایزنی فرهنگی سفارت ایران در یمن شکل گرفت و تطور یافت.
هدف از این ارتباطات، علاوه بر روابط مذهبی بین شاخه های یک عقیده، ناشی از ظهور هویت شیعی در محیط هژمونیک سلفی شبه جزیره عربی بود.
هر دو طرف این رابطه در پی نیرومند شدن در برابر رقیب مذهبی خود در بافت درگیری مذهبی حاکم بر منطقه بودند.
این رابطه زمانی تنش زا شد که به اعتراضات مسلحانه شیعیان حوثی منتهی شد. نقش مستقیمی برای ایران در این اعتراضات به اثبات نرسیده و مستندات قابل اعتمادی در این باره وجود ندارد.»

حوثی ها از سال 2004 به جز ارتش، با «شبه نظامیان سلفی» در یمن مشغول نبرد بوده اند. سلفی ها، سنی های افراطی هستند که از حزب قدرتمند اسلام‌گرای اصلاح حمایت می کنند.

آرشین ادیب مقدم در مورد نقش سیاست ایران در قبال گرایش به شیعیان در یمن و دیگر کشورهای عربی در خاورمیانه می گوید: «ایران به نوبه خودش نقش زیادی در اطمینان از این که یمن به عنوان یک دولت-ملت سقوط نمی کند، داشته است. از سوی دیگر، نقش هویت سازی که حکومت ایران پس از انقلاب مبتنی بر مذهب شیعه بروز داده، باعث شده است تا به فرقه گرایی دامن بزند، چه نخبگان ایران خوششان بیاید چه نیاید. اما در مجموع می توانم بگویم آن‌چنان که در تبلیغات عربستان نیز دیده می شود، ایران در میان جناح های شیعه یمن نفوذ آن‌چنانی ندارد.»

با این حال، ادیب مقدم معتقد است: «حتی اگر دیپلماسی ایران شایسته چنین بدبینی نباشد اما به عنوان یک بازیگر تفرقه افکن در یمن و دیگر جاها شناخته می شود.»

به همین اعتبار، گفته های امروز حسن روحانی، رییس جمهور ایران در حمایت تلویحی از رویدادهای یمن تنها به تقویت این تصویر از ایران کمک می کند.