حقوق كودكان كار در زباله هاي شهرداري تهران

ژاکتی تنگ و نارنجی و خاکستری اش، کوتاه تر از آن است که وقتی برای بیرون کشیدن مواد داخل سطل زباله ای بلند و حجیم در حوالی خیابان ساسان ولنجک به داخل آن خم شده است تمام بدن او را پوشش دهد، بخشی از آن بالا رفته و کمرش برهنه است.

کاوری سبز زنگ با آرم شهرداری که نام یک شرکت پیمانکاری بر روی آن منقش است، روی ژاکتش پوشیده، موهایی زیتونی دارد و چشم های رنگی. " ابوالحسن" ، 13 سال دارد و حدود 6 ماه است به جمع آوری زباله های شهر مشغول است :" خانه خودمان شهر ری است، پول اتوبوس تا تهران را صاحب کارم می دهد. پسردایی ام که خودش در این شرکت کار می کند ، من را اینجا آورد ، به ما گفتند ما زیر نظر شهرداری هستیم و گفتند لباس آن ها را بپوشیم ولی خب تا حالا شهرداری نرفتم. صبح سوار وانت می شویم و شب بار را در سوله تخلیه می کنیم."

ابوالحسن برای کار از ساعت 8 صبح تا 6 بعد از ظهر که گشت و گذار در خیابان های شهر برای جمع آوری پسماندهای شهری است، بدون به وزن زباله هایی که جمع آوری می کند حقوق می گیرد، روزهای تعطیل و جمعه ها شرکت کار نمی کند و آنچنان که خودش جمع و تفریق می کند حدودا ماهی 500 هزار تومان در آمد دارد: "خدا رو شکر از درآمدم خیلی راضی ام، قبل از اینجا شاگرد کفاشی بودم ، پولی دست آدم نمی داد، ماهی 200 هزار تومان." شرکت به او وعده داده که  "اگر يك سال باید کار کنی اگر راضی بودند بیمه ام می کنند."
راننده وانت بوق می زند و از او می خواهد بار را بگذارد عقب ماشین و سوار شود، از همین رو صرفا  به او یادآور می شوم عملا تا 2 سال یا شاید 5 سال دیگر چه از کارش راضی باشند چه نباشند امکان بیمه شدن وی وجود ندارد. شانه هایش را بالا می اندازد و می گوید :"اشکال ندارد حالا 2 سال. از درآمدش راضی هستم."

ماد‏ه‏‌ 79 قانون کار، اشتغال به کار کودکان زیر 15 سال – از جمله ابوالحسن- را ممنوع کرده است و اگر یک کارفرما کودک زیر 15سال را به کار بگیرد، متخلف خواهد بود و برای نخستین بار مجازات نقدی، بار دوم مجازات نقدی و حبس و بار سوم علاوه بر این موارد، کارخانه یا کارگاه پلمپ و پروانه کار فرد متخلف ابطال مي شود.

ماد‏ه‏‌ 84 قانون کار هم پیش‌بینی کرده در مشاغل و کارهایی که ماهیت آن برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوانان زیان‏‌آور است، حداقل سن کار 18 سال تمام است که تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است. ماده ای که ظاهرا به شغل ابوالحسن و دیگر کودکانی که با زباله ها سر و کار دارند، اشاره دارد. ابوالحسن حتی از ماسک یا دستکش هم برای جمع آوری پسماندهای داخل سطل زباله ها که می توانند شامل خرده شیشه ها یا به مرور زمان حاوی گازهای سمی باشند، استفاده نمی کرد.

ماه گذشته مصطفی فیضی، رئیس سازمان بازرسی شهرداری ، به حضور کودکان کار در خیابان ها با یونیفرم شهرداری اذعان کرده بود :"من این نکته را قبول می‌کنم و نمی‌خواهم از آن فرار کنم." با این حال وی متذکر شده بود این افراد کارمندان به خدمت گرفته از سوی شهرداری نیستند و از سوی پیمانکاران طرف قرارداد شهرداری استخدام شده اند.

قانون کار در خصوص مسئولیت نهادهای دولتی مانند شهرداری در خصوص تخلفات یا خساراتی که پیمانکاران آن انجام می دهند کاملا شفاف نیست. این نظر یک حقوق دان مسائل شهری است که به شرط ناشناس ماندن به ایران وایر می گوید :" اوضاع به لحاظ حقوقی در خصوص مسئولیت های شهرداری پیچیده است. به این معنا که نمی توان شهرداری را به خاطر اینکه یک پیمانکارش دست به اقدام غیرقانونی مثلا استخدام کودکان زده است را محاکمه کرد. مگر اینکه بشود اثبات کرد شهرداری با این اقدام موافق بوده است، تبانی انجام شده یا اینکه روابط خود با آن شرکت پیمانکار را قطع نکرده است."

این وکیل دادگستری به ایران وایر می گوید دو موضوع مهم وجود دارد، اول اینکه شهرداری ظاهرا به اندازه کافی بر روی شرکت هایی که کارفرمایشان است نظارت ندارد، دوم اینکه می شود حدس زد شهرداری علی رغم مشاهده برخی تخلفات اما عزم جدی برای قطع همکاری با این شرکت ها را ندارد.

شهرداری بعضا نشان داده در مورد مشاغلی مانند دستفروشی کودکان که با منافع شهرداری در تضاد است انگیزه بالایی برای برخورد دارد. برای نمونه تابستان تابلوهایی در متروهای تهران برپا شده بود که از شهروندان می خواست به این دسته از کودکان کار کمک نکنند ، چرا که معتقد بود اکثر آن کودکان "عضو کوچکی ازباندهای سازماندهی شده هستن و مطمئن باش هیچ سهمی از این کمک شما نخواهند داشت."

طبق آمارهاي منتشر شده از سوي مرکز آمار ايران، در سال 85، از مجموع 13 ميليون و 253 هزار کودک رده سني 10 تا 18 سال، سه ميليون و 600 هزار کودک، خارج از چرخه تحصيل و يک ميليون و 700 هزار کودک به صورت مستقيم درگير کار بوده اند و از اين تعداد يک ميليون و 670 هزار در گروه کودکان کار کشور بودند. 91.3 درصد پسران و 8.7 درصد دختران.

آمار جهانی یونیسف تعداد کل کودکان در جهان را 260 میلیون نفر تخمین زده که بر این اساس در خوش بینانه ترین حالت  0.65 درصد کل کودکان کار متعلق به ایران است، آمار از این هم بالاتر می رود اگر اظهارات محیا واحدی  فعال حقوق کودک و دبیر سمینار تخصصی کودکان کار را ملاک قرار دهیم که تعداد کودکان کار در ایران را تا 7 میلیون نفر نیز تخمین زده است.

گذشته از پیچیدگی های حقوقی و بروکراتیک در خصوص مسئولیت شهرداری در قبال تخلفات پیمانکاران اش و اینکه چرا شهرداری در برخی حوزه ها مانند دستفروشی بر روی کودکان کار حساسیت بالایی دارد اما در مورد بهره گیری از آن ها در جمع آوری پسماند های شهری به قول فیضی"سهل انگاری" کرده است، اما واقعیت دیگری در میان است و آن اینکه اکثر این کودکان برای تامین معیشت خود و خانواده شان دست به کار می زنند .

برای نمونه برای ابوالحسن قابل تحمل نبود که قانون بخواهد وی را از کار منع کند: "برای چه، من به این خوبی کار می کنم، پول در می آوردم، کمک خرج مادرم هستم ، کی حق داده که نگذارند من کار کنم، هر وقت گنج پیدا کردم بعدش قانون بگذارند."

به دیگر بیان فقر و محرومیت شدید بخش های گسترده ای از جامعه، راهی جز این باقی نگذاشته است که بسیاری از کودکان برای بقای خود و خانواده، به زور یا با رضایت، بسیار زود تر پیش از موعد وارد بازر کار شود. ممانعت از گسترش کودکان کار در ایران بدون در نظر گرفتن بودجه ای کلان برای شناسایی و ساماندهی از خانواده های برخوردار از کودک کار به نظر غیر ممکن می آید، دولت حسن روحانی هم تاکنون انگیزه ای برای چنین حمایت هایی نشان نداده است. در چنین فضایی پیمانکاران بسیاری وجود دارند که در سایه بی تفاوتی شهرداری بخواهند با شرایط کاری و مالی غیر استاندارد کودکان را به کار بگیرند. 

ابوالحسن تنها دو سال به مدرسه رفته است و از آن پس برای کار بیشتر و درآمد عجله داشته است، همچنان که خیلی زود از من خداحافظی می کند، در حال حرکت به سمت وانت در حال حرکت و پریدن به عقب آن ژاکت خود را پایین می کشد و با خنده دستی هم تکان می دهد.