زنان تاثیر گذار ایران: پوروچیستای فرزانه

تاریخ ایران و جهان به زندگی و سرنوشت چهره‌ها گره خورده است؛ هر یک خشتی گذاشته‌اند تا سقفی پدیدار شود؛ خشت‌هایی که گاه به قیمت زندگی و جانشان تمام‌شده است. در این معماری عظیم، زنان و مردان بسیاری نقش آفریده‌اند. از سوی دیگر، در تاریخ جهان بسیاری از زنان و مردان دیگر به دلیل استعداد شگرف آن‌ها برای تخریب و نابودی ساخته‌های دیگران، «تأثیرگذار» نام‌گرفته‌اند.
زنان ایرانی نویسنده، برگ‌های بسیاری از کتاب تاریخ 200 سال اخیر ما بوده‌اند؛ چه به دلیل تأثیر مثبت بسیاری از آن‌ها در افزایش آگاهی عمومی، کاهش تبعیض علیه زنان، ارتقای سواد و موقعیت اجتماعی‌شان، مقابله با فشارهای مذهبی، مشارکت در پروژه‌های علمی، سیاست ورزی، موسیقی، سینما و چه به دلیل تأثیر بعضی از آن‌ها در تشویق به خشونت، گسترش جهل و جزم‌اندیشی و سوءاستفاده از قدرت مالی و اقتصادی در جهت منافع خود.
مجموعه «زنان تأثیرگذار» «ایران وایر» یک مقدمه است. افرادی که نامشان در این فهرست آمده، نماینده برخی اقشار جامعه هستند که هرروز در ایران و کشورهای دیگر بر زندگی خانواده و اجتماع خود تأثیر می‌گذارند. بدیهی است همان‌طور که اشاره کردیم، همه فعالیت‌ها و یا تمام افراد حاضر در این مجموعه، مورد تأیید «ایران وایر» نیستند اما تأثیرگذاری هیچ‌یک از افراد این لیست را نمی‌شود کتمان کرد.
 این لیست، اولین سری سلسله بیوگرافی‌های زنان تأثیرگذار ایران است که به‌مرور تکمیل می‌شود. از مخاطبان «ایران وایر» درخواست دارمی تا پیشنهادات خویش را برای غنای این مجموعه با ما در میان بگذارند.

-------------------------

زنان زرتشتی

طاهره تسليمى، شهروند خبرنگار

با آن که کوچک ترین دختر پیامبر آریایی بود اما از همه بیش تر به پدر نزدیک و همراه او بود؛ آن قدر که یکی از مهم ترین آیات کتاب آسمانی «زردتشت» درباب پاکدامنی «پوروچیستا» و شرح ازدواجش است.

پیدا کردن ردپای زنان در تاریخ کهن ایران به نظر کاری سخت و دشوار می‌آید اما این دشواری به لذت یافتن زنانی که در تاریخ این سرزمین نقش مهمی را بازی کرده اند، می‌ارزد. یکی از این زنان که در تثبیت و گسترش دین «بهی» یا همان زردشتی که آیین باستانی ایرانیان بود، نقش مهمی را بازی کرد، پوروچیستا، کوچک ترین دختر زردتشت بود. او دوشادوش پدر در گسترش دین خود، همراهی اش کرد.

زنان در آیین‌های آریایی، به ویژه آیین زردتشت از جایگاه مهمی برخوردار بودند. «ایزدبانوها» در اندیشه‌های «مزدیسنی»- آیینی که زردشت با گسترش آن دین خود را ترویج کرد- در کنار «ایزدان» قرار داشتند. «آناهیتا» بانوی آب‌ها و امشاسپند «سپندار مذ» محافظ زمین و بارو کننده رحم زنان برابر ایزدانی چون بهمن و تیر قرار داشتند.

«اشو زرتشت» از خانواده «اسپیتمان»، یکی از خاندان‌های روحانی ایران باستان بود. نخستین زنی که در زندگی او شناخته شده، «دوغدو» یا «دغدویه» یا «فرنو» نام داشت. «فره ایزدی» یا مهم ترین عنصری که زردشت را برگزیده ‌کرد، در روان او قرار داشت. در متون اوستایی آمده است که دوغدو فرزند «فِراهیم» و «زوییش» بود که فره ایزدی زرشت در زمان تولدش، در روان او به جهان آمد. به استناد «اوستا»، اهورامزدا این فره را به روشنی بی پایان و از آن جا از طریق ماه و ستارگان به آتش منزل فراهیم منتقل کرده بود. این روشنی در جان دوغدو باعث شده بود تا او چهره ای روشن و نورانی داشته باشد به اندازه‌ای که دیوان و ددان - براساس نوشته اوستا- قصد جان او را کردند و او را در مقابل سه آفت زمستان، بیماری و دشمنان ستم‎گر قرار دادند.

از آن جایی که دوغدو از مقابل این سه آفت گذشت، او را جادوگر دانسته و باعث شدند تا از خاندانش طرد شود. دغدو بی‌پناه به ری رفت که خاندان بزرگ اسپنتمان در آن زندگی می‌کردند و با همسر «پوروشسب» که پسر بزرگ خاندان بود ازدواج کرد و اشو زرتشت پنجمین فرزندی بود که از این ازدواج به دنیا آمد.

زرتشت سه بار ازدواج کرد اما در میان همسرانش، نام «هووی» به عنوان آخرین همسرش در منابع آمده است. حاصل این سه ازدواج، دو پسر و سه دختر بود. منابع نام پسران زرتشت را «ایست‌واستر» و «هورچهر» عنوان کرده اند که هر دو به مقام روحانیت رسیدند. اما سه دختر او، «فرینی»، «ثریتی» و پوروچیستا بودند.

برخلاف آن که منابع زرتشتی و تاریخی درباره دو دختر دیگر اشو زرتشت هیچ ننوشتند اما پوروچیستا نقش پررنگی در ترویج آیین پدر و در میان «یشتاها» دارد. او که کوچک ترین دختر زرتشت بود، از نخستین کسانی است که به آیین بهی ایمان آورد و به نام اهورامزدا قسم خورد تا جز «کردار نیک، گفتار نیک و رفتار نیک» راهی را برنگزیند. پورچیستا در لغت به معنای «پُربینش» یا زنی است که اندیشمند است. او در مجلس اعلام دین تازه به «گشتاسب»، پدر «داریوش»، یکی از همراهان زرتشت بود و از مبلغان آیین او به شمار می‌رفت. او تنها فرزند اشو زرتشت است که چندین بار در اوستا مورد خطاب پدر قرار گرفته است. در یکی از بندهای «گاهان»، زرتشت پوروچیستا را مورد خطاب قرار داده و درباره زندگانی آینده‌اش پند و اندرز گفته است.

پوروچیستا با «جاماسپ» حکیم که از یاران دانشمند زرتشت و از نزدیکان به دربار هخامنشی بود، ازدواج کرد. جاماسپ فرزند «هوگوه»، وزیر گشتاسب شاه بود که در «شاهنامه» از شاهان کیانی اما در تاریخ پدر داریوش است. جاماسپ را از نخستین فیلسوفان ایرانی دانسته اند. بر اساس روایات زرتشتی، جاماسپ و برادرش «فرشوشتر» از حامیان زرتشت بوده‌اند. زرتشتیان در جشن «بهمن‎گان» به یاد جاماسپ، جامه سفید می پوشند.

در منظومه «پهلوی»، یادگار «زریران» از جاماسپ با صفت «بیدخش» به معنی صدر اعظم نام برده شده ‌است. کتابی نیز به نام «جاماسپ‌نامه» به زبان پارسی میانه در دست است که به پازند و فارسی هم ترجمه شده ‌است. به نظر می‌رسد در نوشته‌های یونانی، جاماسپ را به صورت «پرکساسپ» آورده‌اند. پسران جاماسپ، «گرامی» و «هنگ‌اوروَش» بودند.ازدواج جاماسپ با پوروچیستا آن قدر برای زرتشت اهمیت داشت که در بخشی از یسناها به آن پرداخته و در آن دختر و داماد حکیمش را پند می‌دهد.

بخش یسنا در اوستا، «هات» 53 (گات 53) به این ازدواج می‌پردازد:«ای پوروچیستای اسپنتمانای، جوان ترین دختر زرتشت! اهورا مزدا آن کس را که به اندیشه نیک و به پاکی و راستی پایبند است، به همسری تو می دهد. پس با خِرَدِ خود همه پرسی کن و با پارسایی و دانش، نیک رفتار کن. پس از موافقت، به اجرای مراسم مقدس ازدواج بپرداز.»

جاماسب بعد از شنیدن صحبت‌های زرتشت می‌گوید:«با راستی و درستی پورچیستای جوان را آن سان به راه حقیقی زندگی در پرتو آیین تعلیم دهم که نسبت به پدر و شوهر و دیگران خدمت‎گزار باشد و خداوند بهترین پاداش‌ها را به او بدهد. »

زرتشت در این مجلس هم‎چنین خطاب به دختران و پسران جوان صحبت کرد و با خطاب قرار دادن دخترش، به پسران و دخترانی که می خواهند با هم پیمان ازدواج ببندند، اندرز می دهد:«ای دختران شوی کننده و ای دامادان! اینک بیاموزم و آگاهتان کنم . با غیرت، از برای زندگانی پاک منشی بجوشید.هر یک از شما باید در کردار نیک از دیگری پیشی جوید و از این راه زندگانی خود را خوش و خرم سازد.»

در کیش زرتشتی از لحاظ نظم به کارهای دنیا و محکم ساختن یگانگی و جلوگیری از فساد اخلاقی در مورد زناشویی تاکید زیادی شده و این کار به خوبی ستوده شده است.

پوروچیستا بعد از مرگ پدر به همراه جاماسپ به تبلیغ دین بهی پرداخت. از فرجام این زن کم تر کسی خبر دارد اما نام پوروچیستا به عنوان یکی از زنان تاثیر گذار زرتشتی باقی مانده است.