آیا ترامپ توافق هسته ای را پاره خواهد کرد؟ احتمالاً نه

«دونالد ترامپ»، رییس جمهوری امریکا، در همان نخستین ماه های کارزار انتخاباتی خود، توافق هسته ای ایران با امریکا و پنج قدرت دیگر جهان را «قراردادی وحشتناک» خواند و از آن با عنوان «بدترین قراردادِ ممکن» یاد کرد. «باراک اوباما» را نیز متهم کرد که دشمنی ضعیف و در حال «احتضار» را به «قدرتی جهانی» تبدیل کرده است.

از سوی دیگر، «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه ایران که به رومانی سفر کرده، در نشستی خبری گفته است: «رییس جمهوران امریکا باید واقعیت های جهان امروز را درک کنند. مهم ترین نکته آن است که رییس جمهوری آینده امریکا موظف به رعایت تعهدات و توافق ها است.»

بعضی از ناظران نیز ابراز نگرانی کرده اند که ترامپ که هیچ تجربه ای در سیاست ندارد، قرارداد «برجام» را پاره خواهد کرد و با ایران از درِ خصومت و دشمنی برخواهد آمد.

اما تردیدهایی هم هست. باید توجه داشت که رقبای اصلی جمهوری خواهِ ترامپ، یعنی «تد کروز» و «مارکو روبیو» هم تأکید کرده بودند که در همان اولین روزی که بر صندلی ریاست جمهوری بنشینند، توافق هسته ای را پاره می کنند. حال آن که ترامپ تنها تهدید کرده بود توافق را با شدت و سخت گیری زیادی اجرا خواهد کرد.
او در ماه اوت سال گذشته، در برنامه «میت دِ پرس» (Meet the Press) در تلویزیون «ان بی سی» گفته بود:«آن قدر قرارداد را با سخت گیری اجرا و نظارت می کنم که هیچ شانسی به آن ها [ایران] داده نشود.»

در میان کارشناسان سیاست خارجی، عده کمی مدعی هستند که می دانند ترامپ چه گونه می خواهد از قدرت امریکا در امور جهان استفاده کند. ولی همین افراد نیز بر این نظرند که لغو توافق هسته ای احتمالاً بخشی از برنامه های ترامپ نیست.

 

 معامله، نه آرمان

«صنم وکیل» از اندیشکده «چتم هاوس» در لندن می گوید: «فکر نمی کنم لزوماً ترامپ توافق هسته ای را کنار بگذارد ولی این تهدید را همیشه خواهد کرد تا جلوی ایران را بگیرد. در مورد ایران، ابتدا حرف های بسیار تند و ارتجاعی می زد ولی بعد بیش تر و بیش تر حرف هایی زد که خبر از معامله و توافق می داد.»

به اعتقاد صنم وکیل، بعید است که معامله بین ایران و امریکا به مسایل ایدئولوژیک یا موضوعات مناقشه برانگیزی مثل مسأله حقوق بشر در ایران مربوط شود: «ترامپ تاجر و سرمایه دار است و نوع برخوردش با سیاست خارجی هم بر اساس معامله و سود و زیان است.»

«دیوید پاتریکاراکوس»، مورخ برنامه هسته ای ایران نیز ابراز تردید می کند که ترامپ توافق هسته ای را روانه زباله دان کند: «ترامپ آدمی غیرقابل پیش بینی است و مدام حرف های خودش را نقض می کند. بنابراین، خیلی سخت بشود موضع واقعی او را فهمید. با این حال، بعید می دانم که توافق هسته ای در خطر باشد. آن قدر در این قرارداد منافع زیادی در ارتباط با تجارت با ایران وجود دارد که بعید است ترامپ آن را لغو کند. اگر ترامپ یک هویت ثابت داشته باشد، این است که تاجر است.»

«هومن مجد»، خبرنگار ایرانی-امریکایی که مذاکرات هسته ای را پوشش داده بود و از نزدیک نیز با ظریف آشنایی دارد، چندان خطری برای توفق هسته ای نمی بیند: «فکر نمی کنم ترامپ تهدیدی برای برجام محسوب بشود به این دلیل ساده که برجام فقط یک توافق بین ایران و امریکا نیست. حتی اگر امریکا به تعهدات خود پایبند نماند و یا به طور یک جانبه توافق را فسخ کند، بعید است ترامپ بتواند باقی کشورهای جهان - و از همه مهم تر، سازمان ملل - را با خود همراه و هم صدا کند.»

 

ایران «تاجر» را به «ملکه جنگ» ترجیح می دهد

 رهبران ایران نیز به نظر چندان نگران نمی آیند. «الکس وطنخواه»، از «مؤسسه خاورمیانه»، می گوید: «هفته گذشته، آیت الله خامنه ای به شدت از ترامپ حمایت کرد.»
اشاره وطنخواه به سخنرانی علی خامنه ای در چهارم نوامبر است که در آن گفته بود ترامپ کسی است که به زبانی ساده، فساد و تباهی امریکا را نشان داده است. 

وطنخواه در ادامه می گوید: «این خودش یک علامت است که رهبر ایران ترجیح و حمایت خود را از یک نامزد در انتخابات امریکا علناً اظهار می کند.»

به اعتقاد وطنخواه، در نتیجه همین موضع گیری، ظریف نیز احتمالاً رفتاری دیپلماتیک در پیش خواهد گرفت و انتقادهای خود را به ترامپ کم خواهد کرد.

او یادآور می شود که تندروهای ایران پیش از انتخابات امریکا، هیلاری کلینتون را «ملکه جنگ» و ترامپ را «تاجر» خوانده بودند: «ایران امیدوار است که با تاجر پای میز معامله برود چون احتمال دارد که ملکه جنگ به دلیل بحران سوریه و یا به دلیل حمایتش از بعضی از رقبای ایران در منطقه، مثل اسراییل و عربستان سعودی، با ایران وارد جنگ بشود. تندروهای ایران اکنون به این فکر می کنند که شاید بتوانند با ترامپ وارد معامله بشوند.»

از نظر وطنخواه، مقامات و رهبران ایران موضع کشور خود را قوی و مقتدر می دانند: «اگر امریکا میز مذاکره و توافق را ترک کند، ایرانی ها می توانند بگویند ببینید، ما با تمام قوا مذاکره کردیم، همه هم همکاری می کردند، فقط این ها [امریکایی ها] بودند که به دلایل ایدئولوژیک، میز مذاکره را ترک کردند.»

وطنخواه می گوید ایران خوب می داند تا زمانی که آژانس بین المللی انرژی هسته ای موردی از نقض قرارداد پیدا نکند، کشورهای اروپایی که امضای خود را پای توافق گذاشته اند، دوباره به اعمال تحریم هایی که پیش از توافق وجود داشت، برنخواهند گشت. چین و روسیه هم همین طور.

 

عامل پوتین و اسد

وطنخواه بر این نکته تأکید می کند که ترامپ، ولادیمیر پوتین، بشار اسد و ایران را در گروه «خوب ها» گذاشته است. اشاره او به حرف های ترامپ در دومین مناظره اش با هیلاری کلینتون است که گفته بود روسیه و سوریه و ایران علیه داعش می جنگند: «در تهران که باشید، اصلاً انتظار ندارید که یک سیاستمدار غربی، فعالیت ها و اقدامات حکومت ایران را خوب و مفید بداند.»

ناظران سیاست خارجی به ویژه علاقه مند هستند ببینند رابطه ترامپ با روسیه چه گونه خواهد بود. ایران هم البته در این مسأله عامل مهمی محسوب می شود. ترامپ از میل خود به بازسازی روابط با پوتین که خود از حامیان توافق هسته ای ایران است، سخن گفته است. صنم وکیل می گوید: «از چشم پوتین، تضمین تعهد امریکا به برجام بسیار مهم است. امید پوتین این است که روابط را با ایران تقویت و راه را برای ایجاد روابط قوی و مستقیمِ اقتصادی بین تهران و مسکو هموار کند.»

اگر ترامپ بخواهد با پوتین روابطی دوستانه داشته باشد، باید از شدت خصومت های خود با ایران بکاهد.

در دوران انتخابات، تقابلی دیده می شد بین موضعِ نسبتاً محتاطانه ترامپ در مورد ایران از یک سو و بی ملاحظگی و عدم خویشتن داری او درباره همه مسایل دیگر. پاتریکاراکوس می گوید: «ترامپ با این شخصیت مضحک و مهملش، انتخابات را به بازی گرفت. او با کارت ایران بازی کرد چون می دانست برای حزب جمهوری خواه مطبوع خواهد بود. ولی به نظرم وقتی رسماً رییس جمهور شود، بیش تر مورد کنترل قرار خواهد گرفت و مسلماً قدرت و نفوذش مهار خواهد شد که این البته برای ما اتفاق مبارکی است.»