دانشگاه های مخصوص شیعیان اثنی عشری

در میان دانشگاه‌های ایران، سه دانشگاه هست که دانشجویان آن برای پست‌های کلیدی در حکومت جمهوری اسلامی تربیت می‌شوند. درهای این دانشگاه ها صرفا روی شیعیان «اثنی‌عشری» باز است.

دانشگاه «مالک اشتر»، وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران، دانشگاه «امام حسین»، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و دانشگاه «امام جعفر صادق» که زیر نظر خانواده آیت الله «محمدرضا مهدوی کنی» اداره می‌شود، سه دانشگاهی هستند که فقط شیعیان ۱۲ امامی را می‌پذیرند.

آمار دقیقی از افراد غیرشیعه در ایران وجود ندارد. بر اساس برخی گزارش های رسانه ای، بین ۵ تا ۱۰ درصد جمعیت مسلمان ایران اهل سنت هستند؛ یعنی بین ۴ تا ۸ میلیون نفر. با احتساب سایر اقلیت های مذهبی، احتمالا این جمعیت تا سقف ۱۰ میلیون نفر افزایش پیدا می کند. انحصاری شدن دانشگاه ها، به معنای محرومیت این طیف است.

«کاوه» یکی از کارشناسان اهل سنت است که در استان سیستان و بلوچستان سکونت دارد. او که با نام مستعار با «ایران‎وایر» گفت‌وگو کرد، با اشاره به قوانین جمهوری اسلامی گفت: «باید توجه کرد که در جمهوری اسلامی دو نوع قانون وجود دارد؛ مکتوب و نانوشته. محرومیت‌ها و ممنوعیت‌ها در قوانین نانوشته وجود دارند. البته این دانشگاه‌ها صرفا برای اهل سنت ممنوع نیستند بلکه شیعیانی هم که تاحدودی با افکار حاکم موافق نباشند، نمی‌توانند در این دانشگاه‌ها تحصیل کنند. در این دانشگاه‌ها، افراد نخبه را بر اساس معیار و شرایط خودشان انتخاب می‌کنند تا برای مدیریت آینده جامعه و کشور تربیت شوند.»

به عقیده این کارشناس، برای ارزیابی سیاست‌های جمهوری اسلامی در مورد اقلیت‌های مذهبی، باید «رفتار» حکومت را مورد بررسی قرار داد و نه «گفتار» یا «قوانین» آن را: «مشهور است که هیچ کشوری به اندازه ایران دم از وحدت نمی‌زند و در هیچ کشوری هم به اندازه ایران، وحدت نقض نمی‌شود. اهل سنت در برخی از ارگان‌های خاص و کلیدی حضوری ندارند ولی به کارگیری آن ها در هیچ‌ قانونی منع است. در مجموعه بسیج از اهالی سنت استفاده می‌کنند اما در ساختار اصلی سپاه نه. در وزارت اطلاعات از اهالی سنت برای خبرچینی بهره می‌گیرند ولی نه به عنوان کادر و نیروی اصلی. در ارتش و نیروی انتظامی هم به همین شکل؛ یعنی در حد سرباز استفاده می‌کنند ولی نه کادر رسمی. همان‌هایی مانده‌اند که زمان شاه هم بوده اند و حالا بازنشسته می‌شوند. هیچ نیروی کادر جدیدی از اهالی سنت گرفته نشده است. این مساله بارها مورد اعتراض سنی‌ها قرار گرفته است.»

اگرچه در قوانین جمهوری اسلامی پست‌هایی مثل ریاست جمهوری یا ریاست دیوان عالی کشور صرفا به شیعیان تعلق گرفته اما در موارد دیگر مثل ارتش، سپاه یا وزارت‌خانه‌ها، اهالی سنت همواره بی‌نصیب بوده‌اند. این کارشناس اهل سنت البته معتقد است افرادی هم که در حد یک یا دو مورد در حد سفیر انتخاب شده‌اند، پیش‌تر سنی بوده و بعد شیعه شده‌اند.

به باور او، «حقانیت مذهبی» برای مسوولان ملاک صلاحیت اخلاقی و حرفه‌ای شده است. البته دانشجویان اهل سنت می‌توانند در دانشگاه‌های وزارت امور خارجه یا صداوسیما مشغول به تحصیل شوند اما پس از گذراندن مراحل گزینش یا با سابقه همکاری با بسیج یا‌ داشتن خانواده‌‌ای سر به زیر. به هر حال، متقاضیان باید از سدهای بسیاری بگذرند.

البته اقلیت‌های مذهبی در حوزه آموزش مورد تبعیض‌های بسیاری قرار می‌گیرند؛ به طور مثال، پیروان اهل سنت در مدارس از امکانات و شرایط برابر با دیگر شهروندان برخوردار نیستند: «در مناطقی که اهل سنت ساکن هستند، توجهی به وضعیت تحصیل کودکان نمی‌شود، مدارس امکاناتی ندارند و روش تدریس و امکانات جانبی نیز در حد پایینی است. اگر مدرسه‌ای هم هست، سطح خروجی آن کم است و محرومیت بسیار.»

اما در حوزه دانشگاه‌های خاص، دانشگاه مالک اشتر پیش از انقلاب اسلامی به عنوان پژوهشگاه و آموزشکده صنایع دفاعی در اصفهان تاسیس شده بود. بعد از انقلاب و بازگشایی دانشگاه‌ها، این دانشگاه در سال ۱۳۶۳ پس از تصویب «شورای عالی انقلاب فرهنگی»، با نام دانشکده علوم و صنایع دفاعی به کار خود ادامه داد و در نهایت در سال ۱۳۸۲ و در پی تعلیقی سه ساله، با نام جدید فعالیت خود را آغاز کرد. به دلیل پشتوانه امنیتی وزارت دفاع، اعضای هیات علمی این دانشگاه محرمانه هستند و مقالات خود را با نام دانشگاه به ثبت می‌رسانند.

در پی تصویب قطع‌نامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، دانشگاه مالک اشتر هم به منظور تحریم دانشگاه‌های نظامی ایران، مورد تحریم قرار گرفت که برای مدتی سر و صدای زیادی در حوزه آکادمیک ایران به پا کرد. انتشارات «الزویر» نیز به دلیل همکاری این دانشگاه با برنامه‌های اتمی دولت، آن را تحریم کرده بود.
دانشگاه امام حسین در سال ۱۳۶۲ و پس از انقلاب فرهنگی، توسط «مهدی باکری» با نام «پادگان امام حسین» بنیان‌گذاشته و در سال ۱۳۶۶ به عنوان دانشگاه به رسمیت شناخته شد. فارغ‌التحصیلان این دانشگاه، افرادی گزینش ‌شده هستند که در آینده وارد کادر رسمی سپاه می‌شوند. در عین‌حال، چند سالی‌ است که می‌توان از طریق بورسیه‌های مستقیم سپاه، در آزمون‌های کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی بعضی از دانشکده‌های این دانشگاه ادامه تحصیل داد. دسترسی به این آزمون تنها با موافقت‌نامه کتبی از سپاه قابل پذیرش است.

دیگر دانشگاه مورد بحث، دانشگاه امام جعفر صادق است که سیستم آموزشی آن ترکیبی از علوم طبیعی و حوزوی است. این دانشگاه، نخستین دانشگاهی است که پس از انقلاب ۵۷ و در دوره انقلاب فرهنگی تاسیس شد و در سال ۱۳۶۱ فعالیت خود را آغاز کرد. از جمله اهداف تاسیس این دانشگاه نیز تریبت دانش‌آموختگانی با دانش دینی برای مدیریت کشور در سمت‌های کلیدی است.
تا اواسط سال ۱۳۹۳، ریاست این دانشگاه برعهده محمدرضا مهدوی کنی بود که پس از درگذشت وی، فرزندش، «محمدسعید مهدوی‌کنی» جانشین او شد. این دانشگاه در محلی تاسیس شد که پیش از انقلاب به دانشگاه «هاروارد» تعلق داشت.

اعضای هیات امنای جدید امام جعفر صادق که در سال ۱۳۹۴ تعیین شدند، «محمدباقر باقری‌کنی»، «صادق آملی لاریجانی»، «سید احمد علم‌الهدی»، «محمدسعید مهدوی‌کنی»، «علیرضا امینی»، «احمد واعظی»، «سیدعباس موسویان»، «سید مصطفی میرلوحی»، «سیدعلا میرمحمدصادقی»، «علی رضاییان» و «محمدهادی همایون» هستند.

مرحله گزینش این دانشگاه اما یکی از سخت‌ترین مراحل پذیرش آن است. در این دانشگاه، جدا از گزینش و مصاحبه حضوری، تحقیقات میدانی نیز انجام می‌شود؛ یعنی از محل سکونت متقاضی و بررسی سوابق سیاسی، اجتماعی و فرهنگی او.

پیش‌تر، رییس بسیج دانشگاه امام صادق به روزنامه «اعتماد» گفته بود که فارغ‌التحصیلان این دانشگاه بیش تر در صداوسیما و وزارت‌های کشور، امورخارجه و فرهنگ و ارشاد اسلامی استخدام می‌شوند که به کارگیری‌ آن ها در دولت «اصلاحات» پایین بود ولی در دولت دهم حتی بیش تر از دوران هاشمی رفسنجانی به کار گرفته شدند.

در سال های اخیر، فعالیت های دانشگاه امام حسین، وابسته به سپاه پاسداران گسترش یافته است. سپاه هم‎چنین برخی مراکز آموزش عالی دیگر را مدیریت و هدایت می کند که رویکردی مشابه دارند. هدف همه این نهادها مشخص است؛‌ تربیت نیروهای وفادار. پیامد آن هم معلوم است؛ تبعیض، محرومیت و ممنوعیت علیه بخش قابل توجهی از مردم ایران.