یادگارهای هاشمی رفسنجانی در ورزش

در مدیریت ورزش، «هاشمی رفسنجانی» میان تمام روسای جمهوری اسلامی ایران، از نظر عملی شخصیتی ممتازتر داشت؛ خانواده‌اش کاملاً ورزشی بود و خودش عشق وافری به شنا و تیراندازی داشت. شاید برای همین بود که سال ۱۳۸۳ و در آخرین سال‌های ریاست جمهوری خود، ایران را به عضویت فدراسیون جهانی تیراندازی درآورد. اما در مورد فوتبال، توصیف کهن سالانه ای داشت. اکبر هاشمی رفسنجانی یا به عبارتی، «یار امام» تعریف مشخصی از فوتبال ارایه می‌کرد: «۲۲ نفر دنبال یک توپ می‌دوند!»
خانواده‌اش اما هم‎سو با او نبودند؛ «محسن هاشمی»، بزرگ‌ترین پسر هاشمی رفسنجانی هوادار «پرسپولیس» است. می‌گویند روزهای دربی، سه برادر نباید زیر یک سقف باشند چون «یاسر» سینه چاک «استقلال» است و «مهدی» هم از هواخواهان قدیمی «تراکتورسازی»؛ حتی وقتی نماینده تبریزی‌ها سقوط کرده بود.
یادگارهای ‌اکبر هاشمی رفسنجانی در ورزش ایران کم شمار نیستند. برای فهم این که در باب ورزش ایران چه کرده است، باید به سال‌های ابتدایی دهه ۷۰ خورشیدی و دوران ریاست جمهوری او سفر کرد.
تابستان ۱۳۷۲ نقطهٔ عطفی در ورزش ایران شد؛ دورانی توأم با پیروزی ورزشکاران ایرانی در خارج از کشور. پس از یک سلسله غیبت و ناکامی در فوتبال، ایران به دور دوم بازی‌های مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۴ ‌رسید. در کشتی فرنگی- رشته‌ای که سال‌ها در آن ناکام بودیم- تیم ایران برندهٔ مسابقات جهانی ناشنوایان ‌شد و در کشتی آزاد، تیم نوجوانان ایران در مسابقات قهرمانی جهان، روی سکوی نخست ‌ایستاد. در نخستین دورهٔ بازی‌های جهانی معلولان که در «آیلزبری» انگلستان برگزار شد نیز ایران به ۳۵ مدال طلا، ۲۲ مدال نقره و چهار برنز دست یافت.
آیت‌الله علی خامنه‌ای در همین سال برای اولین بار از ورزشکاران پیروز ایران (معلولان) در نقش رهبر قدردانی کرد. پنج سال پیش‌ترش ورزشکاران سنتی کار را ستوده و گفته بود در دوران جوانی، خودش در باشگاهی در مشهد که امکانات ورزش‌های غربی و باستانی را با هم داشته، ورزش باستانی می‌کرده است.
ولی حالا می‌گفت اگرچه لازم است هرکسی ورزش کند اما فقط در صورتی می‌توان به این هدف رسید که ایران در عرصه‌های جهانی، ورزشکارانی حرفه‌ای و در سطح قهرمانی داشته باشد. رهبر ایران نشان ‌داد که به ورزش علاقه‌مند است اما به این مساله اشاره نکرد که چه کسی در ماه‌های نخست رهبری او در مورد ورزش بانوان ایران با وی مذاکره کرده بود.
روایت‌های شفاهی می‌گویند که اکبر هاشمی رفسنجانی اولین مردی بود که با روح‌الله خمینی برای برداشتن تحریم شطرنج وارد مذاکره و مباحثه شد. روایات شفاهی از گفتمان هاشمی رفسنجانی با آیت‌الله خمینی، بنیان گذار جمهوری اسلامی در مورد حکم حرام بودن شطرنج در دهه ۶۰ خبر می‌دهد. تا جایی که در اواخر این دهه، حکم تحریم شطرنج با نامه ای که آیت  الله خمینی خطاب به آیت‌الله «محمدحسن قدیری»، عضو دفتر استفتائات خود می نویسد، از بین می‌رود. درحالی‌که پیش‌تر مراجع شیعه بازی شطرنج را حرام اعلام کرده بودند. 

آیت الله خمینی در سال ۱۳۶۷ و در ابهام پیرامون خرید، فروش و بازی شطرنج خطاب به آیت‌الله «محمدحسن قدیری» نوشته بود: «نوشته‌اید از کجا سائل به دست آورده است که شطرنج به‌کلی آلت قمار نیست؛ این از شما عجیب است چون سؤال‌ها و جواب‌ها فرض است و بنابراین آن چه را من جواب داده‌ام، در فرض مذکور است که اشکالی متوجه نیست و در صورت عدم احراز باید بازی نکنند.»

اما موثرترین نقشی که هاشمی رفسنجانی در ورزش ایران ایفا کرد، به گرفتن مجوز حضور بانوان ورزشکار ایرانی در رقابت‌های بین‌المللی مرتبط می‌شود. سال ۱۹۹۰ میلادی پرونده ۱۵ سال خانه‌نشینی دختران ورزشکار ایران بسته ‌شد. سازمان تربیت‌بدنی از طریق رییس‌جمهوری وقت (هاشمی رفسنجانی) مجوز حضور ورزشکاران دختر ایران در رقابت‌های آسیایی پکن را از رهبر (علی خامنه‌ای) گرفت.
با شروع بازی‌های آسیایی ۱۹۹۰ پکن و اولین حضور زنان ایران در رقابت‌های بین‌المللی پس از انقلاب، عرصه برای فعالیت بانوان ورزشکار بازتر شد. «لیدا فریمان» در سال ۱۹۹۶ اولین تیرانداز المپیکی ایران بود که در رشته تفنگ ۱۰ متر بادی در المپیک آتلانتا حضور داشت و توانست رنکینگ ۴۷ را کسب کند.
شاخصه ورزش خاندان هاشمی رفسنجانی، دختری بود به نام «فائزه» که مهم ترین عنصر ورزشی این خاندان هم محسوب می‌شد. هاشمی رفسنجانی در آخرین سال دهه ۶۰ برای دخترش (فائزه) انجمنی راه‌اندازی کرد به نام «فدراسیون اسلامی ورزش زنان»؛ سازمانی غیردولتی که زیر نظر سازمان وقت تربیت‌بدنی فعالیت می‌کرد.

ابتدا قرار بود دختران مسلمان از کشورهای اسلامی در رقابت‌های ورزشی که این فدراسیون طراحی و سازمان‌دهی می‌کرد، شرکت کنند. سال‌های ۱۹۹۳ و ۱۹۹۷ میلادی این رقابت‌ها فقط برای زنان کشورهای اسلامی در تهران برگزار شدند. اما سال ۲۰۰۱ میلادی، در دو شهر تهران و رشت زنان مسلمان از کشورهای اسلامی و غیراسلامی شرکت کردند. سال ۲۰۰۵ نام این رقابت ها به «بازی‌های اسلامی زنان» تغییر کرد تا علاوه بر زنان مسلمان کشورهای اسلامی و کشورهای غیراسلامی، زنان غیرمسلمان هم بتوانند در آن شرکت کنند.

این فدراسیون در مردادماه ۱۳۹۰ به دلیل تعلق نگرفتن بودجه کافی از سوی سازمان تربیت‌بدنی دولت محمود احمدی‌نژاد تعطیل شد. عجیب هم نبود چون خرداد ۱۳۹۰ گروهی از دلواپسان  به دفتر فائزه هاشمی در ساختمان همین فدراسیون هجوم برده بودند.
احیای دوباره ورزش بانوان در دولت هاشمی را می‌توان مهم‌ترین دست‏آورد عملی مردی دانست که چندان گرایشی به ورزش و رسانه‌های ورزشی نشان نمی‌داد. اما در عمل، در تناسب با تمامی روسای جمهوری پیش و پس از خود، عمل‌گراتر بود.

او در اولین دوره ریاست جمهوری خود، «حسن غفوری فرد» را رییس سازمان تربیت بدنی کرد و بهمن‌ماه سال ۶۹ با رایزنی مستقیم نهاد ریاست جمهوری، با رییس کمیته جهانی المپیک، «خوان آنتونیو سامارانش» دیدار کرد. رییس کمیته جهانی المپیک در همان دیدار (به نقل از روزنامه کیهان) از علاقه و پی گیری هاشمی رفسنجانی در امور ورزشی تقدیر کرد و او را نمونه‌ای از یک رییس‌جمهوری علاقه‌مند به ورزش دانست.
یکی دیگر از اقدامات هاشمی رفسنجانی، انتخاب «مصطفی هاشمی طبا» برای ریاست بر ورزش در دومین دوره ریاست جمهوری خود بود. 
مصطفی هاشمی‌طبا، وزیر صنایع در دولت‌های «محمدجواد باهنر» و «میرحسین موسوی»، در سمت رییس سازمان تربیت‌بدنی، کابینه‌ای قوی برای ورزش ایران ساخت؛ مثلاً با حضور «سعید فائقی» به‌عنوان اول شخص ورزش ایران پس از خودش.
در دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، ایران برای اولین و آخرین بار موفق شد صاحب یکی از کرسی‌های ریاست در کمیته جهانی المپیک (در زمان مصطفی هاشمی طبا) شود. این کرسی در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد از دست ایران درآمد.
اما تلاش‌های رسانه‌ای هاشمی رفسنجانی در زمینه ورزش محدودتر از سایر روسای جمهوری بود. او تا آخرین سال ریاست خود بر قوه مجریه، برای تماشای هیچ رقابت ورزشی وارد سالن‌های ورزشی نشد. هجدهم آبان ماه سال ۱۳۷۵ خورشیدی، اول بار و برای تماشای رقابت‌های جام جهانی کشتی به سالن 12 هزارنفری ورزشگاه «آزادی» رفت و رقابت های قهرمانی کشتی ایران را دید.
همان سال، اولین رییس‌جمهوری شد که برای یک پیروزی تیم ملی فوتبال ایران بیانیه نوشت. هاشمی رفسنجانی پس از پیروزی تاریخی ایران مقابل کره جنوبی در جام ملت‌های آسیا با شش گل، برای تیم ملی پیام تبریک فرستاد: «پیروزی تیم ملی فوتبال مقابل کره جنوبی را به ملت شریف ایران تبریک می گویم.»
آخرین اقدام عملی‌ او برای ورزش کشور را می‌توان ورود به فدراسیون جهانی تیروکان دانست. سال ۸۳ هاشمی رفسنجانی به مناسبت عضویت ایران در فدراسیون جهانی تیروکمان، در کاخ سعدآباد مقابل دوربین عکاسان ایستاد، تیر در کمان گذاشت، هدف گرفت و رها کرد.
حالا آن چه از او در حوزه ورزش مانده، یک رهاسازی شطرنج از تحریم شرعیات است و یک حضور دایمی بانوان در رقابت‌های جهانی. هر یک را از یک رهبر فتوا گرفت.