گفت و گو با یک آتش نشان:‌ زلزله بیاید، زورمان فقط به یک منطقه تهران می رسد

«ساختمان که ریخت، انگار یک نفر با تبرزین زد وسط زانوهایم. نه فقط من، بقیه بچه هایی که بیرون مانده بودند همین حال را داشتند. حالا چیزهایی زیادی از خودمان زیر آن آوار مانده است. انگار چهارراه استانبول، پاساژ پلاسکو و همه آن 15 طبقه آوار شده اند روی قلب آتش نشانی تهران. توان دیدن مادر همکارم را ندارم. دلم می خواهد برای مدتی گم و گور بشوم.»

آتش نشان است از ایستگاه 18 تهران. بیرون از ساختمان بوده که ساختمان فروکش کرده. همان ساعت های اولیه فروریختن «پلاسکو»، برایش پیغام گذاشتیم اما گفت توان روانی حرف زدن ندارد. صبح سرد روز بیستم دی ماه، نشسته بودند دورهمی صبحانه بخورند که خبر آتش سوزی ساختمان پلاسکو می رسد. نزدیک به 200 آتش­نشان از ایستگاه های 1، 2، 3، 4، 18، 54، 32، 31، 115 و 113 تهران راهی چهار راه استانبول شدند. خودروهای سنگین ویژه مانند نردبان و بالابر «FIRE SNORKEL» و خودروهای منبع دار 14هزار لیتری از ایستگاه های مختلف آتش نشانی تهران به محل حریق رسیدند.
او می گوید اولین واحد آتش نشانی نزدیک به ساختمان، تنها سه دقیقه بعد از اطلاع دهی ساکنان، به آن جا رسیده و عملیات اطفا حریق را شروع کرده است. آتش نشان ها ساعت هشت و دو دقیقه جلوی ساختمان پلاسکو بوده اند. از او می  پرسیم:

هیچ کس قبل از حضور آتش نشان ها، ایمنی ساختمان آتش­گرفته را بررسی نمی کند؟

• این مساله بر عهده فرمانده عملیات اطفای حریق است.

درجریان آتش سوزی پلاسکو این کار انجام شد؟

• در ابتدا سیستم تاکتیک عملیاتی هجومی برای آتش نشانان در نظر گرفته شد که درست بود. ولی می­بایست روند پایش مستمر ایمنی محل ادامه می­داشت که در صورت نیاز، استراتژی عملیاتی تغییر کند. متاسفانه در این حریق به دلیل این که محل حریق مملو از مواد سوختنی مختلف بود و تجهیزات ما برای اطفا کامل نبود، به این موضوع مهم توجه نشد. در نهایت باید زودتر دستور تخلیه ساختمان برای آتش نشان ها صادر می­شد. می شود گفت در این عملیات، در کنار کمبود تجهیزاتی مانند نردبان های بسیار بلند که به طبقات بالا دسترسی کافی داشته باشد، ضعف فرماندهی و مدیریت بحران کاملا مشهود بود.

هیچ کدام از آتش نشان های حاضر در این عملیات متوجه وخامت اوضاع نبودند یا احتمال ویرانی ساختمان را نمی دادند؟

• در تاریخ مدرن تهران تجربه چنین حادثه ای وجود نداشت. شاید گزاف نگفته باشم اگر بگویم همه ما غافل گیر شدیم. البته عده کمی خطر را حس کرده بودند اما صدایشان به جایی نرسید.

بعد از این که فاجعه رخ داد، ازدحام مردم مانع کمک رسانی شد. شما مردم را به خاطر ازدحام حوالی پلاسکو سرزنش می کنید؟

• هم بله و هم خیر. بله چون حضورشان باعث کندی روند امدادرسانی و ایجاد مزاحمت برای آتش نشان ها و بروز خطر برای خودشان شد و خیر چون ما و نهادهای مسوول نتونسته ایم آن طور که باید در این مورد فرهنگ سازی کنیم.  آموزش و فرهنگ سازی باید از مدارس و از سطح پایه شروع شود تا عمیقا  اثرگذار باشد. نقش آموزش و پرورش در این جا بسیار اهمیت دارد ولی متاسفانه اولویت آموزش و پرورش، ایمنی مردم و فرهنگ سازی اجتماعی در مورد مسایلی از این دست نیست.

برخی ازکاربران فضای مجازی در کنار حس قدرشناسی، با زبان ملایم نسبت به واکنش احساسی برخی آتش نشان های عملیات پلاسکو انتقاد کرده و گفته اند که یک آتش نشان باید مثل یک نظامی در کنترل احساساتش ماهر باشد و وقت وقوع حادثه از برخورد عاطفی پرهیز کند.

• به نظر من که برخورد احساسی در کار نبود. همه ما فقط به دستور فرماندهان خود عمل کردیم. آتش نشان ها توانستند افراد بسیاری را از همین حادثه نجات بدهند. شاید اگر برخورد و هدایت مناسب و قاطع آن ها نبود، الان میزان تلفات به مراتب بالاتر از این اعداد و ارقام بود. پس برخورد احساسی در کار نبود. مردم باید بدانند در شرایط مشابه، به حرف ها و توصیه های آتش نشان ها به سرعت عمل کنند تا جانشان از مخاطره رهایی یابد.

آتش نشان های گرفتار شده بیمه هستند؟

• کارکنان آتش نشانی تهران تحت پوشش بیمه خدمات درمانی شهرداری تهران هستند. از قضا، بیمه خوبی هم هست و با اکثر بیمارستان های خصوصی خوب تهران قرارداد دارد. البته آتش نشانی اقدام به خرید بیمه های عمر و مسوولیت هم کرده که در جای خود اقدام خوبی بوده است. ولی متاسفانه خانواده جان باختگان آتش نشانی توسط «بنیاد شهید به رسمیت شناخته نمی­شوند. کسی مثل آتش نشان «علی امینی» که فقط چندماه به پایان خدمتش مانده و مدیر یکی از مناطق عملیاتی بود، با این که یکی از مسوولان ارشد سازمان آتش نشانی بود ولی پا به پای جوانان آتش نشان وارد حریق پلاسکو شد و جان باخت؛ یا مثلا آتش نشانی مثل «علی مستوفی» که یکی از نیروهای فنی، آموزش دیده و کاربلد ایستگاه 31 خیابان «تهران نو» بود و از سرنوشتش خبری نیست. این ها انسانی های بزرگی و عاشقی هستند که حتی با مرگ قهرمانانه خود، به عنوان شهید شناخته نمی شوند.

این روزها و هم‏زمان با وقوع مصیبت پلاسکو، به شرایط دشوار کاری آتش نشان ها زیاد اشاره می شود؛ این که آن ها حقوق و مزایای اندکی دارند و... .

• بله. آتش نشان ها حقوق کمی می­گیرند و از این مساله ناراضی هستند. بحث بازنشستگی پیش از موعد که در کشورهای مترقی برای مشاغل سخت و زیان آور مطرح می شود، در ایران اجرا نمی شود. کارکنان آتش نشانی تهران حکم کارمند رسمی یک اداره را دارند و چون قانون، بازنشستگی پیش از 30 سال را مجاز ندانسته، یک آتش نشان هم تا پیش از 30 سال خدمت بازنشسته نمی شود.

پس چرا اعتراض صنفی نمی کنند؟

• اتفاقا همین چند ماه پیش بود که آتش نشان ها در خیابان «بهشت، مقابل شهرداری تهران تجمع کردند تا صدای اعتراض خود را به شهردار و شورای شهر برسانند اما از فردای تجمع، برخوردهای تنبیهی با کسانی که شناسایی شدند، انجام شد. در ایران فقط کارگرها می توانند از مزایای مشاغل سخت و زیان آور استفاده کنند. به این روزها و توجه ویژه ای که به اسم آتش نشان می شود، تکیه نکنید. مشکلات ما فراتر از این حرف ها است.

به نظرتان دوره های آموزشی شما برای مقابله با بحران هایی مثل بحران پلاسکو مناسب و کافی است؟

• آتش نشان ها در بدو استخدام حدود شش ماه آموزش فشرده و گاهی شبانه روزی می بینند در یک مرکز آموزش آتش نشانی که به جرات می توانم بگویم در خاورمیانه نمونه ندارد. اما بعد از ورود رسمی، طی دوره های مختلف باز هم تحت آموزش­های ضمن خدمت قرار می­گیرند اما متاسفانه اطلاعات به روز و جدید در ایران وجود ندارد. ما واقعا مایل هستیم مردم را در مورد شیوه های ایمنی و برخورد با آتش آموزش بدهیم اما خانواده­ها و مردم از این آموزش ها استقبال نمی­کنند چون اولویت آن ها ایمنی نیست. اولویت مردم در ایران چیزهای دیگری است.

در مورد تجهیزات فرسوده آتش­نشانی چه؟ بی پرده پوشی اوضاع تجهیزات آتش نشانی چه طور است؟

• پاسخ شما چند وجهی است؛ مثلا اگر بگویم برخی تجهیزات آتش نشانی از نظر کیفیت در حد تجهیزاتی است که امروز در اروپا استفاده می شود، حرف گزافی نزده ام؛ مثلا تعدادی از نردبان های بلند و بالابرهای ما همین شش سال پیش از کشورهای آلمان، اتریش و فنلاند خریداری شده اند ولی مساله این است که از نظر کمیت، این تجهیزات برای شهری مثل تهران کافی نیستند. در برخی موارد هم خریدها به شکل کارشناسی انجام نشده اند؛ مثلا در شرق تهران و در شهری مثل شهر جدید «پردیس» با وجود صدها ساختمان بلند مرتبه، حتی یک نردبان بلند وجود ندارد. تجهیزات ما در برخی موارد نیاز به تعویض و نوسازی هم دارند که به دلیل نبود بودجه کافی، امکان خرید جدید نیست.

به نظر شما اگر تهران با آن بافت فرسوده و درهم، درگیر یک آتش سوزی عظیم یا زلزله شود، آتش نشانی این شهر به لحاظ نیروی انسانی و امکانات، قدرت مقابله با آن را خواهد داشت ؟

• خیر؛ اگر زلزله ای رخ دهد، امکانات آتش نشانی تهران فقط جواب گوی یک منطقه شهری خواهد بود. البته پیش بینی هایی در این خصوص شده است؛ مثلا در صورت بروز بحران در تهران، شهر اصفهان به عنوان استان معین (جایگزین) وظیفه رسیدگی به اوضاع را خواهد داشت. به هرحال، امیدواریم تهران هرگز دچار چنین بحران هایی نشود که اگر بشود، کار سخت خواهد شد.