درباره اتهامات قضایی مسلک اهل حق

۱) مجازات ارتداد در قوانین ایران چیست؟ ۲) چرا جرم ارتداد از جمله موارد مبهم حقوق کیفری ایران است؟ ۳) محاکمه پیروان اهل حق در ایران معمولا تحت عنوان چه جرایمی صورت می گیرد؟ دنا دادبه، حقوقدان در این بلاگ پرونده یکی از موکلین خود را بررسی کرده و به این پرسش ها پاسخ می دهد.

مادر شاهو که از پیروان اهل حق است، از طریق یکی از دوستانم با من آشنا شد. از کرمانشاه با چشم های گریان و دلهره فراوان خود را به تهران رسانده بود تا برای پسرش وکیل بگیرد. شاهو، تنها فرزند او، پس از مرگ همسرش تنها دلخوشی زندگی اش شده بود. مادر با افتخار از شاگرد اول بودن شاهو در تمامی مقاطع تحصیلی و حتی در دانشگاه صحبت می کند. پیدا کردن شغلی آبرومند در تهران را مایه افتخار خودش می داند وقتی داستانش به این روزهای آخر می رسد، اشک امانش نمی دهد. می گوید بارها از شاهو خواسته به همان مذهب شیعه پدرش پایبند بماند تا برای زندگی در تهران با مشکلی مواجه نشود ولی شاهو عاشق تنبور زنی و ذکر گویی است. او از دوران نوجوانی سبیل هایش را به دلیل احترام به مسلک "اهل حق" نتراشیده است.

به گفته مادرش شاهو از زمان شروع به کار دبیری با چند نفر از دوستانش که شیعه بوده اند، همخانه شده بود و پس از آن آزادانه به مجالس ذکرخوانی ییروان اهل حق رفت و آمد داشته، تا این که یک روز عصر ماموران لباس شخصی به منزل او حمله می کنند و پس از نیافتن شاهو در منزل با تجسس در وسایل شخصی اش لب تاپ و کلیه کتاب هایی که مربوط به مسلک اهل حق بوده را جمع آوری می کنند.

مادرش از من می خواهد در دادگاه ثابت کنم انتخاب مسلک اهل حق توسط شاهو یک انتخاب شخصی بوده و او هیچ گاه قصد ترویج مسلک خودش و یا برهم زدن امنیت کشور را نداشته است. از سوی دیگر مادرش می گوید به دلیل این که ممکن بود شاهو در پذیرفته شدن دانشگاه و یا شغل مورد نظرش به دلیل آشکار کردن تمایلش به اهل حق با مشکل مواجه شود، از او خواسته تا همه مدارک ثبت نامی دانشگاه و شغلی اش را با مذهب شیعه پر کند و حال که او بی پروا به دیگران اعلام کرده پیرو اهل حق است، ممکن است به جرم ارتداد نیز مجازات شود.

جرم ارتداد همواره از موضوعات مبهم حقوق کیفری ایران محسوب شده است. البته قانون به طور صریح از جرم ارتداد و مجازات اعدام بر اساس آن سخنی نگفته است.

مدافعان حقوق بشر و حساسیت های بین المللی ایران را به دلیل اجرای حکم برای چنین جرم نانوشته ای مورد سرزنش قرار داده اند. مطابق ماده ۲۲۰ قانون مجازات اسلامی اگر فردی مرتکب عملی شود که - البته در باب حدود - قانون در رابطه با آن عمل ساکت باشد، قاضی می تواند به اصل ۱۶۷ قانون اساسی مراجعه کند. مطابق اصل ۱۶۷ قانون اساسی "قاضي موظف است كوشش كند حكم هر دعوا را در قوانين مدونه بيابد و اگر نيابد با استناد به منابع معتبر اسلامي يا فتاواي معتبر،‏ حكم قضيه را صادر نمايد و نمي تواند به بهانه سكوت يا نقص يا اجمال يا تعارض قوانين مدونه،‏ از رسيدگي به دعوا و صدور حكم امتناع ورزد."

هر چند که جرم ارتداد در قانون مجازات اسلامی قید نشده ولی ماده ۲۲۰ از جمله خطرناک ترین موادی است که دست قاضی را برای مجازات اعدام در جرم ارتداد به دلیل وجود احکام فقهی باز گذاشته است. بسیاری از حقوق دانان بر این باورند که اصل ۱۶۷ قانون اساسی تنها به دعاوی مدنی و حقوقی اطلاق می شود و قابل اطلاق به جرایم کیفری نیست چرا که اصل قانونی بودن جرم و مجازات  این اجازه را به قاضی نمی دهد تا در صورت سکوت قانون به سراغ منابع اسلامی و یا فتاوی برود.

از سوی دیگر مطابق مواد ۴۹۸ و ۴۹۹ قانون مجازات اسلامی هر کس با هر مرام، دسته، جمعیت یا شعبه جمعیتی بیش از دو نفر در داخل یا خارج از کشور تحت هر اسم یا عنوانی تشکیل دهد، یا اداره کند که هدف آن برهم زدن امنیت کشور باشد و محارب شناخته نشود، به حبس از دو تا ده سال محکوم می شود. همچنین هرکس در یکی از دسته ها یا جمعیت ها یا شعب جمعیت های مذکورعضویت یابد، به سه ماه تا پنج سال حبس محکوم می شود، مگر اینکه ثابت شود از اهداف آن بی اطلاع بوده است. به همین دلیل فعالیت بسیاری از پیروان مسلک یارسان محدود شده و یا تحت فشار شدیدی از سوی نیروهای امنیتی قرار گرفته اند.

شاهو پس از تحمل فشارهای فراوان، سه ماه است که به کشور ترکیه پناهنده شده است. کشوری که میزبان جمعیت کثیری از نوکیشان مسیحی و پیروان مسلک یارسان است. هنوز به زندگی جدیدش عادت نکرده است. کمیساریای عالی پناهندگان مستقر درشهر آنکارا او را به شهری انتقال داده که هیچ کدام  از دوستان اهل حقش در آن شهر زندگی نمی کنند. چند روزی است که در آشپزخانه یک رستوران ظرف شویی و نظافت می کند. صدایش در اسکایپ می لرزد و دلش برای مادرش تنگ است.