سرنوشت زندانیان خارجی: حکم آزادی دارند ولی در زندان مانده‌اند

در زندان های  ایران شش هزار زندانی خارجی نگه داری می شوند. خبرگزاری «ایسنا» آخرین آمار زندانیان خارجی را پنج هزار نفر برآورد کرده است.

بنابر اعلام سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور، بیش از 80 درصد زندانیان اتباع خارجه در ایران، تبعه های افغانستان هستند. آن ها اغلب به اتهام جرایم مرتبط با مواد مخدر یا ورود غیرقانونی به کشور، زندانی شده اند.

اگر این دسته از زندانیان را نادیده بگیریم، هم اکنون نزدیک به 700 زندانی از سایر کشورهای جهان در شرایط نامناسب بهداشتی و معیشتی در زندان های کشور به سر می برند. آن ها اغلب از داشتن وکیل محروم هستند و برخی مدت ها است دوران محکومیت شان سپری شده اما آزاد نشده اند.

رتبه دوم زندانیان خارجی در ایران متعلق به کشورهای آفریقایی است؛ دزدان دریایی سومالی که به لحاظ تعداد و فراوانی، بعد از تبعه های افغانستان زندانی در کشور قرار می­گیرند.

دزدان دریایی به کشتی ها و لنج های ایرانی در سواحل مالزی حمله کرده وآن ها را مورد تعرض قرار داده اند اماهمان جا توسط سرنشینان کشتی های ایرانی دستگیر شده و به ایران آورده شده اند.

آن گونه که در تارنمای سامانه کنسولی نوشته شده است، بعد از دستگیری متهم، به سفارت خانه متبوع فرد بازداشت شده اطلاع داده می شود: «ضمن مکاتبه و مذاکره با مقامات انتظامی و امنيتی، تا حصول نتيجه ای روشن و شفاف موضوع تحت پي گيری قرار خواهد داشت و به محض دريافت اطلاعات، فورا مراتب به سفارت خانه مربوطه منعکس خواهد گرديد.»

ایران با 25 کشور دنیا قرارداد استرداد مجرمان را به امضا رسانده است اما تعداد زیادی از این قراردادها هرگز اجرا نمی شوند و مجرمان اتباع خارجی حتی بعد از سپری شدن دوران زندان خود، در زندان های ایران باقی می مانند.

«سهیل مقدر»، فوق لیسانس مددکاری اجتماعی که در زندان «اوین» مشغول به کار است، آرزو دارد مسوولان باور می کردند بازگرداندن مجرمان به کشورهای خودشان یک سود دو سویه برای زندانی و کشور میزبان است: «از یک طرف زندانی امکان ملاقات و دیدار با خانواده اش را پیدا و این مساله تحمل حبس و مسیر اصلاح را تسهیل می کند و از سوی دیگر، کشور میزبان بعد از محاکمه مجرم، او را از خاک خودش دور کرده و امکان بازگشت وی یا افزایش جرم را کاهش می دهد. هزینه نگه داری زندانی هم از روی دوش زندان برداشته می شود.»

«مصطفی عزیزی»، نویسنده و تهیه کننده سابق برنامه های تلویزیونی که مدتی را در بند هشت زندان اوین در کنار زندانیان خارجی گذرانده است، می گوید در این بند تا وقتی در آن جا بوده، بیش از 200 زندانی خارجی نگه داری می شده است: «آن جا بندی هست به نام بند "هشت" که پیش از این کاربری اداری داشته و هنوز هم کلمات رنگ و رو رفته "دادگاه انقلاب" بر سر در این بند قابل خواندن است. آن ها این ساختمان اداری را تغییر کاربری داده و تبدیلش کرده اند به بند هشت که محل نگه داری همین اتباع خارجی است؛ بندی چسبیده به بند هفت.»

زندانیانی که گذرشان به این بند افتاده است،می گویند سقف کوتاه این بند و مدل ساختمان اساسا برای نگه داری زندانی طراحی نشده است. «مصطفی عزیزی» هم بر عدم کاربری درست زندان اشاره می کند: «راهروها باریک و هر چهار طبقه، یک سالن محسوب شده و به هم متصل هستند. همه آن ها یک فضای هواخوری دارند. استاندارد هواخوری آن جا بزرگ تر از سایر هواخوری ها است. این بند منظره خوبی دارد. بیرون از زندان و حتی خوابگاه دختران "دانشگاه ملی" تا حدودی از آن جا قابل دید است.»

آقای عزیزی اوایل اقامتش در بند هشت، تخت نداشته و شب ها در مسیر راهروهای این بند می خوابیده است؛ بندی که عرض راهروهایش 170 سانتی متر است. او می گوید: «زندانیان الجزایری به زبان انگلیسی مسلط و اهل مطالعه هستند. آن ها تقریبا همه کتاب های موجود در کتاب خانه زندان را خوانده اند.»

زندانیان بند هشت متشکل از زندانیان ژاپنی، کره ای، عراقی، پاکستانی، سوری، سنگاپوری، آفریقایی، سومالیایی، کنیایی و یکی دو نفر از اهالی کامرون هستند.

عزیزی می گوید مدتی با چند شهروند آفریقایی هم بند بوده است: «تعدادی از آن ها حبس ابد داشتند. بعضی ها نزدیک 10 سال بود آن جا بودند. یکی دو نفرشان وقت دستگیری کودک بوده اند و زمان حضور من تازه بیست و اندی سن و سال‎شان بود. هیچ کس نبود که دنبال کارشان باشد. چون ارتباط دیپلماتیکی بین ایران و سومالی وجود ندارد، حتی اگر آزاد می شدند، ناچار بودند در زندان بمانند چون معمولا اتباع کشورهای دیگر در زمان آزادی توسط سفارتشان تحویل گرفته شده و هدایت می شوند به فرودگاه برای خروج. سومالی ها چون سفارتی نبود که تحویل‎شان بگیرد و منتقل‎شان کند، حکم شان که تمام می شد، باز هم بلاتکلیف می ماندند.»

او به موردی اشاره می کند که در عین صدور حکم آزادی، اشتباه مترجم باعث ماندگاری اش در زندان شده بود: «یک زندانی کنیایی به اسم "کارل مکس" آن جا بود که بی‏چاره دو سال بود حکم او تمام شده و آزادی مشروط خورده بود. دادگاه حکم کارل را به فارسی به او ابلاغ کرده و نامه داده بود به سفارت که آزاد است اما مترجم دادگستری حکم این زندانی را اشتباه ترجمه کرده و به همین دلیل سفارت متوجه نشده بود که او آزاد است تا بیایند او را ببرند. "سعید ملک پور" که به بند هشت آمد، از او خواست برایش یک نامه بنویسد. همین باعث شد سعید پرونده را بخواند و متوجه بشود که او مدت ها پیش باید آزاد می شده. به مترجم زنگ زده بودند و نامه دوباره ترجمه شد. این بار او را آزاد کردند و کارل به کنیا برگشت. »

اتهام عمده زندانیان خارجی ساکن ایران، ترانزیت مواد مخدر یا قاچاق ارز است. عده ای هم البته به اتهام هم‎دستی با «داعش» یا «القاعده» در زندان هستند. عده ای از آفریقایی تبارها می خواهند با یک کیف حاوی مواد از مسیر پاکستان یا ایران به کشورهای اروپایی برسند که برخی از آن ها حین عبور از کشور ترانزیت دستگیر شده اند. این زندانی ها معمولا توسط قاضی ایرانی به حبس ابد یا حکم اعدام محکوم می شوند. گرچه به ندرت حکم اعدام این قبیل زندانی ها در سال های اخیر اجرا می شود.

سهیل مقدم هم اظهارات آقای مصطفی عزیزی را تایید می کند: «دردناک است چون این زندانی ها اغلب وکیل ندارند، کسی پی گیر کارشان نیست، سفارت شان هم رهایشان کرده وگاهی واقعا نامتناسب با جرم ارتکابی و شاید بشود گفت بی دلیل در زندان می مانند.»