سخنرانی روحانی در سازمان ملل؛ بازی با فرصت ترامپ

رئیس جمهور ایران پیش از سخنرانی امروزش در مجمع عمومی سازمان ملل تحت فشار دو لبه قیچی قرار داشت. لبه قیچی سیاست داخلی که فشارش از جانب محمدعلی جعفری، فرمانده سپاه ایران وارد شد و امروز صبح گفت روحانی باید سخنان «روشنگر، قاطع و انقلابی» بزند و لبه قیچی سیاست خارجی که فشارش دیروز از جانب دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا وارد شد و ایران را با انبوهی اتهام و تهدید مواجه کرد.

سخنرانی امروز حسن روحانی در واقع تلاشی برای رهایی از فشار این دو لبه قیچی بود. او برای رهایی از فشار اصولگرایان انقلابی در تهران، اندکی به اسرائیل تاخت و گفت و اسرائیل «شرور و نژادپرست» است و «نمی توان پذیرفت رژیم غاصب صهیونیستی که با سلاح هسته ای منطقه و جهان را تهدید می کند و متعهد به هیچ مقررات و نظارت بین المللی نیست، ملت های صلح طلب را نصیحت کند.» در بخش دیگری هم از توانمندی موشکی ایران به عنوان عامل «حفظ صلح و ثبات در منطقه» و برای دفاع و بازدارندگی در مقابل ماجراجویی و جاه طلبی های دیگران یاد کرد و گفت ایران از «موضع انسانی، اخلاقی و استراتژیک» در «صف مقدم مبارزه با تروریزم و تندروی مذهبی در خاورمیانه» قرار دارد. شعارهایی که ادبیاتش چندان انقلابی نیست ولی خوشایند نظامی ها خواهد بود.

در مقابل ترامپ اما او دو روش مشخص داشت. نخست اینکه به نامتناسب بودن محتوای سخنرانی ترامپ با جایگاه سازمان ملل اشاره کرد و کوشید با حمله شخصی به رئيس جمهور آمریکا، توجه افکار عمومی را به این موضوع جلب کند: «ادبیات جاهلانه، زشت، کینه توزانه و مشحون و از اطلاعات غلط و اتهامات بی پایه رئيس جمهور آمریکا در شان سازمان ملل نبود.» روحانی در گام دوم کوشید با لحنی آرام و منطقی و مستند، یک تصویر مطمئن ۲۰ساله از ایران ارائه دهد، رویکردی که بر پایه سیاست های محمدجواد ظریف یعنی مقابله با «ایران هراسی» استوار شده است. او بر اینکه ایران به برجام وفادار می ماند دوباره تصریح کرد و با اشاره به ظرفیت اقتصاد ایران برای جذب یک تریلیون دلار سرمایه، در زمینه هایی مشخص چون حمل و نقل دریایی و ریلی و جاده ای و تامین امنیت انرژی جهانی برای سرمایه گذاران خارجی دعوت نامه فرستاد. این تصویر آرام بخش از ایران در بخش اول سخنرانی حسن روحانی که جنبه ای شاعرانه و فلسفی داشت هم محسوس بود.

او همین تاکتیک را در حوزه منطقه ای هم دنبال کرد، به ویژه جایی که «ایران نه می خواهد امپراتوری تاریخی اش را احیا کند و نه می خواهد مذهب رسمی اش را حاکم کند و نه می خواهد انقلابش را به زور سرنیزه و چونان اهداف استعماری جدید بر کوله سربازان صادر کند»، مخاطبش کشورهای همسایه و به ویژه اعراب بودند. او بهمن ۹۵ هم چنین حرف هایی را درباره عدم تمایل ایران به صدور انقلاب زده بود که به طور طبیعی مورد توجه و قبول تندروها نیست و همان زمان نیز در داخل کشور انتقاداتی متوجه او شد.

رئیس جمهور ایران همچنین کوشید با دادن یک کارنامه مفصل از عملکرد خودش در حوزه سیاست داخلی که البته به اندازه کافی اطلاعات غلط و ناگفته داشت، تصویر یک دولت مطمئن و برخوردار از اقتدار کافی برای پیشبرد برنامه هایش ارائه دهد. 

رئيس جمهور ایران در سخنرانی اش همچنین به عنوان یک ژست جهان پسند، گفت دولت او «منشور حقوق شهروندی را اعلام و برای اجرا ابلاغ نمود.» با این حال توضیح نداد که این منشور صرفا در حوزه اجرایی دولت قابل توجه است و بخش های مهم حکومت که مسئولان اصلی حقوق شهروندی و ناقض حقوق بشر هستند، هیچ توجهی به این منشور ندارند و اساسا آن را به رسمیت نمی شناسند. او همچنین با وام گرفتن از تصویر تاریخی مثبت ایران در پناه دادن به یهودیان و مسیحیان گفت «ایران همان ایران حق و آرامش طلب است» ولی توضیح نداد نجس خواندن و محروم کردن بهاییان از حق تحصیل و مصادره اموال شان چه نسبتی با حق جویی و آرامش طلبی دارد.

حسن روحانی همچنین تاکید کرد که سوریه راه حل نظامی ندارد و «مداخله خارجی و تعیین تکلیف برای مردم» کشورهای مختلف «نتیجه ای جز تداوم و گسترش بحران» ندارد ولی توضیح نداد که چرا دقیقا سیاست خارجی ایران در سوریه بر جنگ استوار شده است؟

او همچنین مدعی شد «سیاست راهبردی ما برای تحقق این رشد پایدار و متوازن، تعامل گسترده با جهان است» ولی توضیح نداد که این تعامل گسترده چه نسبتی با رجزخوانی های مداوم آیت الله خامنه ای و فرماندهان سپاه علیه کشورهای منطقه و دولت های غربی دارد؟ و یا از فراهم آمدن فضای حقوقی مناسب برای سرمایه گذاری سخن گفت ولی نگفت که درباره دخالت های سپاه در حوزه اقتصاد که از بازداشت فعالان حوزه اقتصاد تا دخالت در اسناد بنیادین در حوزه نفت و شفافیت اقتصادی را شامل می شود و یا حمله به سفارت عربستان که موجب افزایش ریسک سرمایه گذاری می شود، چه برنامه ای دارد؟ 

با توجه به چنین تناقض هایی و همچنین کلی گویی روحانی درباره برجام بعید است بتوان گفت سخنرانی امروز او ارزش دیپلماتیک بالایی داشت و تاثیری در راستای کاهش فشارهای دولت ترامپ داشته باشد ولی با توجه به اینکه این روزها در سیاست داخلی ایران تصویری اسرائیلی از ترامپ ترسیم شده، فعلا ایستادگی و یا ایجاد تنش با ترامپ، پدیده ای منفی نیست، حتی برای کسانی که از روحانی خوش شان می آید. حسن روحانی نیز بلد است با چنین فرصت هایی بازی کند، برای گذران وقت و یا شاید یافتن راهی تازه.