رضا علیجانی: ایران از مذاکره با آمریکا مایوس است

حسن روحانی در سخنرانی‌ خود در سازمان ملل تلویحا گفت که ایران همچنان به مذاکره علاقه‌مند است و آن را ادامه می‌دهد. برخی تحلیل کردند که این تاکید بر ادامه مذاکرات به برجام مربوط می‌شود. اما حسن روحانی در کنفرانس خبری پس از سخنرانی‌اش در سازمان ملل، در پاسخ به خبرنگاران تاکید کرد که برجام یا به همین شکل باقی می‌ماند یا از اساس لغو می‌شود. او توضیح داد که هیچ تبصره‌ای به برجام نه اضافه خواهد شد و نه کم. این درحالی‌ست که ترامپ بر تغییرات برجام تاکید دارد و گفته‌ است در غیر این صورت از این توافق خارج خواهد شد. اما آیا آمریکا واقعا از این برنامه خارج می‌شود؟‌ ایران در مقابل چه خواهد کرد؟ حسن روحانی در کنفرانس خبری گفت که یکی از اقدامات بازگشت به غنی‌سازی پیشین خواهد بود.

در همین‌خصوص با رضا علیجانی، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی گفت‌وگو کردیم که در ادامه متن کامل آن را می‌خوانید:

 

برای شروع گفت‌وگو ارزیابی شما از صحبت‌های حسن روحانی در سازمان ملل و همین‌طور کنفرانس خبری ایشان چیست؟

• به طور کلی آقای روحانی سعی کرد دفاع منطقی از ایران داشته باشد و بگوید ایران کشوری منطقی‌تر از آمریکاست و همین‌طور به مجموعه انتقاداتی که به رفتار سیاسی ایران می‌شود، پاسخ بدهد. اما او نگاه مایوسانه‌ای به دولت ترامپ و آمریکا دارد. روحانی با علم به این که از طرف آمریکا پس زده خواهد شد، کوتاه نیامد و تلویحا گفت مذاکره با آمریکا بی‌حاصل است. او یاس و ناامیدی خود را از این مذاکرات نشان داد. هرچند گه‌گاه شایعاتی شنیده می‌شود که تبادل نظراتی به شکل غیرمستقیم بین ایران و آمریکا در جریان است. اما به نظرم ایران بعد از سخنرانی ترامپ بیش از پیش ناامید شده است و باید بیشتر به رابطه با اروپا بیندیشد. سیاستی که مدتی هم در دهه شصت، دولت هاشمی به دنبال آن بود.

 

 حسن روحانی در بخشی از سخنرانی‌اش روی مساله صدور انقلاب تاکید کرد که ایران در فکر آن نیست. یا در ادامه گفت که ایران به فکر گسترش امپراطوری خود نیست. به نظرتان چقدر این صحبت‌ها شعاری‌ست و تا چه اندازه وجه عملی دارد؟ هدف او از این سخنان که احتمالا مخالف نظر خامنه‌ای و سپاه است، چه بود؟

• آقای روحانی سعی کرد مجموعه انتقاداتی را که در افکار عمومی و رسانه‌های بین‌المللی به ایران وارد می‌شود، پاسخ دهد که ما به دنبال هلال شیعی و احیای امپراطوری ایران و صدور انقلاب نیستیم. در کلیت این حرف‌ها حالت شعاری دارد که با بعضی از رفتارهای ایران هم‌خوانی ندارد. اما او سعی کرد این مسایل را با لحنی ملایم، برخلاف لحن تهاجمی ترامپ مطرح کند. البته مساله تازه‌ای هم نیست. معمولا همه روسای جمهور ایران در مجامع جهانی سعی می‌کنند که چهره معقولی از ایران نشان دهند.

 

اما تندروهای داخلی از روحانی توقع داشتند که برخوردی قاطع داشته باشد و پاسخ‌ خشونت کلامی ترامپ را بدهد. اما به گفته شما برخورد ایشان با لحنی آرام برخلاف ترامپ بود. به نظرتان این رویکرد اعتراض نیروهای مخالف و منتقد ایشان را در داخل ایران در پی خواهد داشت؟

• بعید است که حتی تندروها به خاطر لحن یا صحبت‌های آقای روحانی او را مورد انتقاد قرار دهند. طبیعی‌ست که موضع‌گیری سیاسی و رویکرد سیاست خارجی آقای روحانی با خواسته سپاه و افراطیون یکی نیست. درانتخابات هم یکی از چالش‌ها همین بود. یک طرف خواهان برخورد برد - برد با جهان بود و طرف دیگر این را به تمسخر می‌گرفت و خواهان برخورد قاطع با دشمن و آمریکا و اسراییل و تقویت محور مقاومت بود. این هم اتفاق جدیدی نیست. ضمن این‌که روحانی هم بعد از سخنرانی ترامپ سعی کرد در لابه‌لای حرف‌هایش جملاتی بگنجاند که موضع قاطعی باشد. این که ما هم اگر برجام مورد تهاجم قرار بگیرد، راه‌حل‌های قاطعی داریم یا سخنان ریس‌جمهور آمریکا جاهلانه بود. اما در مجموع قطعا لحن حسن روحانی با آنچه جلیلی یا احمدی‌نژاد بیان می‌کردند متفاوت است. ولی فکر نمی‌کنم از این جهت، وقتی او به ایران بازگردد با انتقادی مواجه شود. به هرحال روحانی مرزبندی روشنی داشت و تهدید آشکاری هم درباره لغو برجام مطرح کرد.

 

 یعنی فکر می‌کنید ایشان توقع سپاه و تندروها را برآورده کرد؟

• حداقلی از توقعات را برآورده کرد. حداقل می‌توان گفت نقطه ضعف مهمی را نمی‌توانند در سخنرانی او مطرح کنند. یعنی کف ملاحظات آن‌ها رعایت شده است. خطای قابل نقدی هم در گفتار آقای روحانی وجود نداشت. به هرحال جای این نوع خطاها هم نیست. چون طرف مقابل حداکثر برخورد را داشته است. آقای روحانی سعی کرد با حداقلی از تهاجم به آن‌ پاسخ دهد و جایی هم برای مماشات باقی نمانده است. به نظرم نمی‌رسد که جریان افراطی هم بتواند نقطه ضعف مهمی از آقای روحانی بگیرد. علی‌رغم آن‌که اگر نماینده خودشان حضور داشت، حتما لحن متفاوتی در پیش می‌گرفت.

 

 به برجام اشاره کردید. در این سخنرانی، آقای روحانی به نوعی انگار راه مذاکرات را باز گذاشت اما در نشست خبری گفت هیچ تبصره‌ای به برجام اضافه یا کم نخواهد شد و هیچ تغییری در پیش نخواهد بود. به نظر شما موضع اصلی ایشان در خصوص برجام و خواسته ایجاد تغییرات در آن چیست؟

• فکر می‌کنم ایشان بحث ادامه گفت‌وگو و تعامل را در سخنرانی اصلی‌اش در رابطه با مسایل کلان و بین‌المللی مطرح کرد و نه برجام. او نظرش را در خصوص برجام در گفت‌وگوی مطبوعاتی روشن‌تر بیان کرد. آقای روحانی  در سخنرانی‌اش در سازمان ملل فقط درباره نقض برجام صحبت کرد. آقای روحانی و وزیر خارجه او بارها مطرح کردند که برجام تمام و تبدیل به مفاد قطع‌نامه‌های سازمان ملل شده است و تنها با یک کشور مثل آمریکا نبوده و قابل تجدیدنظر و مذاکره مجدد نیست. از این جنبه فکر نمی‌کنم تفاوتی یا تعارضی وجود داشته باشد. در مجموع نه تنها دولت روحانی بلکه کل ساختار قدرت در ایران که مهم‌ترین آن آقای خامنه‌ای است مذاکرات برجام را پایان‌ یافته می‌دانند و تاکید کرد‌ه‌اند که ما اولین نقض‌کننده آن نخواهیم بود. حتی گاهی اوقات گفته شد که اگر امریکا هم برجام را نقض کند، آن را با بقیه کشورها ادامه خواهیم داد. اما امروز نشنیدم که آقای روحانی صحبتی از این بخش سوم به میان آورد.

 

 با توجه به قدرت سیاسی، نظامی و اقتصادی آمریکا، اگر این کشور از برجام به شکل داوطلبانه خارج شود، آیا اصلا برجامی باقی خواهد ماند که با کشورهای دیگر ادامه پیدا کند؟

• به هر حال برجام یک‌سری تحریم‌هایی را که سازمان ملل علیه ایران مطرح کرده بود، تعلیق کرده است. با خروج آمریکا این تحریم‌ها برنمی‌گردد. اروپایی‌ها هم تمایلی به برگشت تحریم‌ها ندارد. ایران هم این را نمی‌خواهد بلکه می‌خواهد روابط اقتصادی‌اش را با اروپا ادامه دهد. خروج آمریکا از برجام به معنای انحلال آن نیست. اما همان‌طور که اشاره کردید آمریکا یک قدرت مهم نظامی، سیاسی، اقتصادی جهانی است و می‌تواند با تصویب مصوبات دیگری، مناسبات اقتصادی اروپاییان و غربیان را با ایران تحت فشار قرار دهد. خروج آمریکا هرچند در کوتاه‌مدت از برجام بعید است، اگرچه با توجه به غیرقابل پیش‌بینی بودن ترامپ منتفی هم نیست. ترامپ برخلاف اوباما نماینده سیستم نیست و گاهی سیستم را دچار مشکل می‌کند و می‌خواهد به دنبال خود بکشد. اگر روزی این اتفاق بیافتد که به نظرم در کوتاه مدت بعید است، ایران و برجام در شرایط سختی قرار می‌گیرند. ایرانی‌ها و اروپاییان باید تصمیم مهم تاریخی بگیرند و احتمال این که ایران و اروپا برجام را بدون آمریکا ادامه دهند بیشتر از این است که ایران هم از برجام خارج شود یا اروپایی‌ها را هم در برابر این عمل قرار دهد که آن‌ها هم متحد آمریکا بشوند.

 

 اما پیش‌بینی‌تان این است که آمریکا از برجام خارج می‌شود؟

• خروج آمریکا از برجام خیلی محتمل نیست. آمریکا سعی می‌کند اعمالی انجام دهد و رفتار ایذایی داشته باشد که ایران را وادار به خروج کند و از طرف دیگر مجازات‌هایی را خارج و بالای سر برجام علیه ایران تصویب کند که بخش بهره‌مندی‌های ایران از برجام را به حداقل برساند و شرکای تجاری ایران در اروپا را تحت شعاع مجازات‌های اقتصادی و سیاسی که یک‌جانبه مطرح می‌کند قرار دهد و درواقع به صورت غیرمستقیم برجام را مورد تهدید قرار دهد و نه آن‌که مستقیم خارج شود.

 

 آقای روحانی گفت در صورت نقض برجام ایران هم کوتاه نخواهد آمد و متقابلا اقدام خواهد کرد. در کنفرانس خبری هم ایشان روی بازگشت به غنی‌سازی تاکید کرد. به نظر شما در این صورت، ابعاد اقدام متقابل ایران چه خواهد بود؟ صرفا به غنی‌سازی ختم می‌شود؟

• به نظر من رفتار سیاسی ایران تغییر خاصی نمیژ‌کند. برجام هم تاثیری در سیاست‌های ایران در منطقه نداشته است. مشکل ایران هم همین است که آن برجامی را که آقای روحانی می‌خواست در منطقه و داخل ادامه دهد، آقای خامنه‌ای نپذیرفت. اما بعید می‌دانم در مقابل خروج آمریکا، برجام را مورد مناقشه و تخطی قرار بدهد. آن یک‌بار هم که مجلس ایران مصوبه‌هایی تصویب کرد، بیشتر حالت نمایشی داشت و لغو برجام نبود. ممکن است برخوردهای شعاری برای مصرف داخلی بیان شود یا برای خالی نبوده عریضه در سطح بین‌المللی. ایران آخرین گزینه‌اش نقض یا لغو برجام است.