فریدون مجلسی: رفراندوم استقلال کردستان زیاده خواهی است

فریدون مجلسی دیپلمات سابق و تحلیلگر روابط بین الملل ساکن تهران است.  او در دهه 40 لیسانس علوم سیاسی را از «دانشگاه تهران» و فوق لیسانس مدیریت اداری خود را از «دانشگاه ملی» دریافت کرد. در آزمون وزارت امورخارجه پذیرفته شد و از آن سال­ها تا اوایل انقلاب به عنوان دیپلمات کارهای متعددی انجام داد. کنسول سفارت ایران در  آمریکا بوده، مامور نخست وزیر در وزارت امور خارجه، یکی از کسانی که دفتر نمایندگی تهران در اتحادیه اروپا را راه انداخته، در زمان گروگانگیری دیپلمات ثابت و از مذاکره کنندگان بوده که البته در همان موقعیت بازخرید می­شود. با او درباره برگزاری رفراندم برای استقلال اقلیم کردستان عراق گفت وگو کرده­‌ایم.

***

نظرتان درباره برگزاری رفراندم استقلال کردستان عراق چیست؟

• موافق نیستم. دلیل مخالفتم هم این نیست که آن­ها حق دارند یا ندارند، دلیل مخالفت من اصلا به دلایل داخلی عراق نیست بلکه جدایی را به سود ایران نمی­دانم و معتقدم ممکن است در آینده مشکلاتی را برای ایران، کردستان ایران و برای کردهای بسیار پراکنده ایران رقم بزند و آرامش کشور را به هم بزند.

اتفاقا آقای شمخانی و محسن رضایی هم به شکل آشکار مخالفت خودشان را با این همه­پرسی اعلام کرده­اند. دلیل این همه مخالفت چیست؟

• ربطی به همه‌­پرسی ندارد، فقط همه نگران هستند که این همه‌­پرسی به شکل جدی بخواهد منجر به جدایی شود. جدا شدن اقلیم می­تواند یک نیروی جاذبه­ای در کردها ایجاد کند. با توجه به این که بعد از انقلاب، ایران یک کشور شیعه تلقی شد و اهل تسنن احساس شهروندی درجه دوم می­کردند. این جاذبه می­تواند جدی تلقی شود. در ایران کردها در استان­های متعددی در ایران پراکنده هستند. بیش از یک میلیون نفر، در خراسان هستند. شهر قوچان یک شهر کردی با زبان کردی است. شهر کردکوی یک شهر کردی در استان گلستان است.  منطقه کلاردشت مازندران منطقه­ای با جمعیت کردی زیاد است. در استان البرز، منطقه کردان و شریف آباد مناطق بزرگ کردنشین هستند. آذربایجان غربی تا مرز ارمنستان کردها پراکنده هستند. همه کردها در استان کردستان جمع نیستند. این جاذبه می­تواند حالت­های سردرگمی یا اغتشاش به وجود بیاورد که به نفع امنیت داخلی ایران نیست. مسئله همه دیدگاه ملی است. نکته دیگر این که کردستان ایران بر خلاف اقلیم کردستان عراق کرکوکی ندارد که کردها از منابع آن برخوردار شوند. یعنی در صورت فرضی اتحاد با کردهای عراق باید گیرنده باشند و چشم شان به دست یک واحدی باشد که از خودش کوچک تر است.

اما به هر حال محدودیت­ها و تبعیض­هایی که کردها در ایران دارند ممکن است آن­ها را بیشتر به سمت جاذبه جدایی بکشاند...

• در دورانی که تعصبات مذهبی پدید آمد موقتا و در دوران گذرایی کردها و اقوام دیگر رنجش­هایی پیدا کرده باشند، الان هم که به نظر می­رسد طرز برخورد با اهل سنت در حال اصلاح است. مضاف بر این که جدایی راه حل مناسب برای اصلاح این برخوردها نیست.

گفتید مخالف جدایی کردستان عراق هستید چون به نفع ایران نیست. بدون در نظر گرفتن منافع ایران نظرتان درباره این همه پرسی و جدا شدن کردستان از دولت مرکزی عراق چیست؟

• من معتقدم کردهای عراق قربانی بسیاری از مشکلات داخلی و خارجی عراق شدند. دولت عراق از روزی که تشکیل شد به عنوان یک کشور عربی و با برتری طلبی قومی عربی، کردها را از خودش ندانست. همواره سیاست عربی کردن سرزمین­های کردنشین وجود داشته. شهر کردی «موصل» که خاستگاه صلاح­الدین ایوبی سردار بزرگ کرد است، به تدریج، به کلی عربی شده و الان خود کردها هم دیگر نسبت به آن­جا ادعایی ندارند. ولی کرکوک با وجود تلاش­هایی که شد 80 درصد جمعیت­اش را کردها تشکیل می­دهند.
  به عقیده من منظور اصلی بارزانی از دعوت به این رفراندم این است که قدرت بزرگتری را پشت سر خودش جمع کند و به نمایش بگذارد و حتی­المقدور بخش مهمی از  استان کرکوک را در اختیار کردستان بگذارد. کرکوک به دست داعش سقوط کرد و این کردها بودند که این شهر را از دست داعش نجات دادند و در مرحله داعش­زدایی از عراق هم نهایت همکاری را باارتش عراق و نیروهای دیگری که آنجا با داعش می­جنگیدند، کردند. اما احساس می­کنند که وقتی دولت عراق از این چالش بیرون برود ممکن است دوباره کردها قربانی شوند. علت اصرار بارزانی به در اختیار داشتن کرکوک هم در اختیار داشتن مخازن نفتی کرکوک است. دولت عراق در چند ماه گذشته سهمیه­های نیروهای پیشمرگه از خزانه دولت مرکزی را قطع کرده به بهانه این­که کردها منابع نفتی کرکوک را در اختیار دارند. این در حالی است که کردها هزینه­های زیادی برای آزدسازی کرکوک از دست داعش انجام دادند و شهری را تحویل گرفتند که نیاز به هزینه زیاد داشت، قطع این هزینه­ها و سهمیه­ ها از سوی دولت مرکزی کردها را دلسردتر کرده است.

پس به آن­ها حق می­دهید؟

راه شان درست نیست. خود کردها می­دانند که در برابر منافع سه کشور بزرگ یعنی عراق، ترکیه و ایران توان پایداری نخواهند داشت، مگر این­که با یک سازگاری پیش بیایند. به نظر من دولت ایران باید یک آشتی میان کردها و دولت مرکزی عراق ایجاد کند. برای این که اکثریت شیعه عراق وقتی غنی شود. آن وقت کردها را که بیش از هر کس دیگری در منطقه نظر به ایران دارند می­رنجاند و یک اتحاد سنی سنی بین کردها که سنی هستند و  جماعت اقلیت سنی که همواره طرفدار صدام حسین و .. بودند، ایجاد می­شود. کردها رنجیده هستند چون در جنگ صدام حسین بیگانه تلقی شدند و حالا نمی­توانند در جایی که همیشه بیگانه بودند، یکرنگ باشند. اما باید به امتیاز بزرگی که گرفته­اند،راضی باشند. خودمختاری نسبتا کامل دارند، نیروی مسلح دارند، یک توسعه اقتصادی خوبی دارند، و نباید زیاده­خواهی نکنند که موقعیت فعلی خودشان را هم به مخاطره بیاندازد.

پیش بینی شما چیست؟ آیا این رفراندم به جدایی می­انجامد؟

• من بارزانی را آدم با تجربه­ای می­دانم که تجربه دو نسل مدیریت و فرماندهی در او انباشته شده. او در قماری وارد نمی­شود که ایران را که همیشه از حمایتش برخوردار بوده، برنجاند. با دولت عراق هم  که باید زندگی کند. ترک­ها هم حاضر به ازدست دادن اقلیم نیستند. چون اقلیم مرکز بزرگ کالاها و اجناس ترکیه است. پس به جای جدایی سعی در ایجاد توازن و گرفتن امتیاز می­کند که بتواند از حمایت ایران، عراق و ترکیه استفاده کند. توازن یک کار سیاسی است که فکر می­کنم از بارزانی بربیاید.

فرض را بر این بگذارید که کردستان عراق جدا شود. رابطه این کشور جدید با ترکیه، ایران و عراق چگونه پیش می­رود؟

• اگر چنانچه اقلیم کردستان مستقل و به کشور کردستان تبدیل شود، بزرگترین دشمن­اش ترکیه خواهد بود.چون عراق وقتی با خودمختاری موافقت کرده، مرحله چانه زنی به خاطر نفت کرکوک و سرزمین­های بزرگ دیگر کرد است که روی هم رفته بخش­هایی از سرزمین­های کردی در اختیار عراق باقی خواهد ماند و عراق به عنوان کشور عربی خالص­تری برجا می­ماند. اما در مورد ایران به علت این که دو ملت از یک قوم هستند و باید اقلیم دریچه تنفسی داشته باشد، پذیرش­اش هم بی­خطر تر و هم قابل درک­تر خواهد بود. یعنی تصور من این است که ایران از دو کشور عراق و ترکیه رابطه بهتری با کشور جدید برقرار می­کند. اما در حال حاضر سه کشور نمی­توانند این اجازه را بدهند و کردها باید بدانند که  بدون توافق این سه کشور یک کشور جدید محاصره شده در خشکی آینده­ای ندارد.