داور تنهای ایران، در جاده روسیه

پدرام قائمی- شهروند خبرنگار

فدراسیون جهانی فوتبال نام «علیرضا فغانی» را در فهرست داوران آسیایی برای قضاوت در جام جهانی 2018 روسیه قرار داد. سایت «refereeingworld» خبر داده که فیفا از 36 داور از تمامی قاره ها برای حضور در سمینار آماده‌سازی داوران که قرار است بین روزهای 25 تا 29 نوامبر (4 تا 8 آذر) در ابوظبی برگزار شود، دعوت کرده است. اما این به معنای حضور قطعی داور ایرانی در رقابت های جام جهانی فوتبال نخواهد بود. این در حالی است که رسانه های داخلی با شور و هیجان از قطعی شدن داوری علیرضا فغانی در جام جهانی حرف می زنند.

نخستین داور ایرانی که رقابت های جام جهانی را سوت زد، «جعفر نامدار» بود. او در جام های جهانی 1974 و1978 و در المپیک های 1972 و1976 قضاوت کرد و از سال 1972 به مدت شش سال پیاپی از سوی فدراسیون جهانی فوتبال به عنوان بهترین داور آسیا شناخته شد.

دومین داور ایرانی که موفق شد رقابت های جام جهانی را قضاوت کند، «محمد فنایی» بود که به عنوان کمک داور، فینال جام جهانی امریکا (برزیل-ایتالیا) را پرچم زد.
«حسن کامرانی فر» در جام‌جهانی فوتبال سال۲۰۱۰ به عنوان كمك ‌داور حضور داشت. او در این جام، در مسابقه های فرانسه با مكزيك و شيلی با سوييس، به‌عنوان كمك ‌داور اول قضاوت كرد و در اين دو مسابقه تصميمات حساسی گرفت. «گارسيا آراندا»، دبيركل كميته داوران فيفا پس از آناليز گل اول مكزيك كه با تصميم فوق‌العاده كامرانی‌فر انجام شد، دو بار تقاضای تشويق کمک داور ایرانی را داد.

طی دو دهه اخیر، بخت قضاوت در جام جهانی، درِ خانۀ داورانی مانند «علی خسروی»، «محسن ترکی» و «مسعود مرادی» را زد اما هر یک به دلیلی شانس قضاوت در این بازی ها را از دست دادند. علی خسروی، مطرح ترین کمک داور آسیایی بود که ناگهان تصمیم گرفت جای پرچم و سوت را عوض کند. نام او به عنوان کمک داور، در لیست الیت های کنفدراسیون فوتبال آسیا قرار داشت. اما دو سال قضاوت مکررش در لیگ ایران به عنوان داور اول، نه تنها باعث نشد که کنفدراسیون فوتبال آسیا و فیفا از او به عنوان داور وسط استفاده کنند که حتی شانس حضور در دو جام جهانی 1998 و 2002 را به عنوان کمک داور هم از کف داد.

دومین گزینه، مسعود مرادی بود؛ داوری که موفق شد قضاوت در جام کنفدراسیون ها را تجربه کند. به عنوان داور میهمان به رقابت های جام ملت های آفریقا دعوت شد و قضاوت هایش در لیگ قهرمانان و جام ملت های آسیا از او گزینه ای جدی برای قضاوت در جام جهانی 2006 ساخت. مرادی را اما نظارت های سنگین کنفدراسیون روی داوری های داخلی از لیست فیفا دور کرد. اشتباهات او در داوری های سال 1383 و بعد فینال جام حذفی 1384 به صورت کلی شانس هایش برای حضور در لیست داوران فیفا برای جام جهانی آلمان را از بین برد. مسعود مرادی شاید بعد از «محمد فنایی»، مهم ترین شانس داوری ایران برای تجربه دوباره قضاوت در جام جهانی بود که اقبالش را در اشتباهات داوری داخلی از دست داد؛ مردی که آرام آرام حتی شانس قضاوت بازی های مهم لیگ ایران در اواخر دهه 80 را هم از خود دور دید.

داستان محسن ترکی متفاوت است. کنفدراسیون آسیا در مورد استعداد ناب این داور ایرانی یک نظر ویژه داشت: «او بیش از حد کارت می دهد.»

ترکی دقیقا یک استعداد ویژه بود؛ سال 1368، وقتی فقط 14 سال سن داشت، به عنوان داور رسمی فدراسیون فوتبال ایران، رقابت های لیگ امیدهای کشور را قضاوت کرد. از سال 1999 در لیست داوران بین المللی قرار گرفت و سال 2003 جزو داوران الیت (نخبه) فیفا شناخته شد. داور الیت ایرانی اما از قضاوت در جام جهانی باز ماند. دلیل آن واضح بود؛ استفاده مکرر از کارت های زرد و قرمز و البته مردود شدن در دو تست آمادگی جسمانی.

نگاه که می اندازیم، ایران از سال 1978 تا امروز هرگز مردی سوت در دست را در مرکز زمینِ هیچ یک از بازی های جام جهانی نداشته است؛ یک کویر برهوت در دل تاریخ فوتبال ایران. دوره گذشته، علیرضا فغانی تا یک قدمی زمین افتتاحیه جام جهانی هم رفت اما «یوشی نیشیمورا» ژاپنی در سوت افتتاحیه دمید. فغانی داور چهارم شد.

علیرضا فغانی برای کنفدراسیون فوتبال آسیا یک برگ برنده به شمار می رود؛ کنفدراسیونی که طی سال های اخیر، داورانی نمونه را تحویل فوتبال جهان داده است. بارزترین نمونه اش، «روشن ایرماتوف» ازبکستانی است که رکورددار قضاوت در جام های جهانی شده. او 9 بار در دو جام جهانی 2010 و 2014 قضاوت کرد و از سوی فیفا به عنوان رکورددار تاریخ داوری شناخته شد. فغانی در قیاس با روشن ایرماتوف، کارنامه ای درخشان تر دارد؛ اما در هر رویدادی به جز جام جهانی.

کارنامه داور ایرانی حیرت انگیز است؛ در سه دوره جام باشگاه های جهان، 9 بار قضاوت کرد که دو بار فینال بازی ها را سوت زد. دو بار هم داور نیمه نهایی و یک بار قاضی بازی رده بندی این مسابقات بود. در المپیک سال گذشته ریو، داور فینال مسابقات شد. فغانی قضاوت فینال جام ملت های آسیا 2015 را هم در کارنامه خود دارد. در جام کنفدراسیون های 2017، دو قضاوت داشت که یکی بازی نیمه نهایی بین پرتغال و شیلی بود. اما با این همه افتخار، هنوز طعم داوری در جام جهانی را نچشیده است.

کتفدراسیون فوتبال آسیا به علیرضا فغانی به عنوان مهم ترین برگ برنده اش برای آسیا نگاه می کند. در لیست اعلام شده از سوی فدراسیون جهانی فوتبال، می توان نام روشن ایرماتوف از ازبکستان، «فهد المیرداسی» از عربستان، «عبدالله محمد» از امارات، «ریوجی ساتو» از ژاپن و «نواف شکرالله» از بحرین را به عنوان نماینده های آسیا دید. روشن ایرماتوف هم هست اما کنفدراسیون می داند که او شانس زیادی برای قضاوت های حساس نخواهد داشت. مهم ترین هدف کنفدراسیون، بالا بردن تعداد قضاوت های داور ازبکستانی و استفاده از علیرضا فغانی برای بازی های حساس است.

سال ۲۰۱۳ در کلاس داوری کنفدراسیون فوتبال آسیا، «ژانگ جیلونگ»، رییس موقت کمیته داوران آسیا از فغانی به عنوان استعداد جدیدی که قدرت جانشینی ایرماتوف را دارد، نام برد. حالا کنفدراسیون امیدوار است بتواند از فغانی یک افتخار برای فوتبال آسیا بسازد.

شاید اگر حساسیت های کنفدراسیون فوتبال آسیا برای حفظ علیرضا فغانی نبود، او حالا مثل محسن ترکی یا مسعود مرادی، حسرت جام جهانی را می خورد. سال 1394 فدراسیون فوتبال ایران فغانی را به دستور وزارت ورزش و جوانان، دو بار قربانی کرد تا هواداران فوتبال ایران را آرام کند؛ اول بار، بعد از بازی جنجالی «تراکتورسازی» و «نفت» تهران در هفته آخر لیگ بود که با اشتباه مسوولان ورزشگاه، تراکتورسازی خود را قهرمان تصور می کرد و بار دوم نیز در بازی «پرسپولیس» و «ذوب آهن» بود که او دو اشتباه در جریان بازی علیه پرسپولیس مرتکب شد. فغانی هر دو بار به درخواست وزارت ورزش و جوانان و با اجرای حکم از سوی فدراسیون فوتبال ایران، چهار هفته از قضاوت در لیگ دور ماند.

دو بار محرومیت پیاپی علیرضا فغانی می توانست حکم به سایه نشینی او در خارج از ایران بدهد اما کنفدراسیون پشت او ایستاد؛ نمونه اش این که پس از دومین محرومیت چهار هفته ای که فدراسیون برای فغانی ابلاغ کرد، کنفدراسیون فوتبال آسیا نام او را برای قضاوت در جام باشگاه های جهان به فیفا پیشنهاد داد. فغانی آذرماه سال 94 داور بازی «بارسلونا» و «ریورپلاته» در فینال این رقابت ها شد.

فغانی در ایران حامی و همراهی ندارد. همکارانش او را به انزوا و خودستایی محکوم می کنند و البته فدراسیون فوتبال هم کم ترین قدمی برای او برنداشته است. هفته اول آبان ماه به خبرگزاری «ایسنا» گفته بود: «فدراسیون فوتبال فراموش کرده که قرار است دو تیم در جام جهانی داشته باشد. وقتی بحث افتخارات فدراسیون پیش می آید، از داوران ایرانی هم خرج می کنند ولی وقتی بحث آماده سازی مااست، کم ترین نگاهی به ما ندارند.»

کنایه داور ایرانی، به عدم تخصیص بودجه برای آماده سازی خودش بود و همین طور توجه انحصاری به تیم ملی که قرار است خرداد سال آینده راهی روسیه شود.

اما قرار گرفتن نام علیرضا فغانی در لیست 36 نفره داوران از سوی فیفا، به معنی قضاوت قطعی او در جام جهانی نیست. خودش به «مهر» گفته است: «هنوز این که چه کسی داور ذخیره یا کمک داور مربوط به ویدیو چک باشد، مشخص نشده. این موضوع بعد از رتبه بندی کلاس ها و نمراتی که کسب می شود، لحاظ خواهد شد.»

داوران ویدیویی، داوران جدیدی هستند که از این دوره در جام جهانی حضور خواهند داشت. این داوران در اتاق مانیتورینگ می نشینند و از طریق تصاویر تلویزیونی، به داوران در مورد صحنه های مشکوک مشاوره می دهند.

فغانی باید به تنهایی برای حضور در روسیه بجنگد. قرار گرفتن نامش در فهرست مسافران سمینار داوری، توام با پز عالی فدراسیون فوتبال شده اما خودش گفته است: «من ماه ها است که انفرادی و بدون کمک فدراسیون فوتبال تمرین می کنم.»

شاید بعد از او، باید سال ها برای به دست آوردن یک شانس مجدد در داوری جام جهانی صبر کنیم.

مطالب مرتبط

سوریه با فوتبال ایران زنده است؛ این بار با سوت فغانی

فغانی گزینه بهترین داور جهان شد/ بازی کنفدراسیون با فوتبال ایران

فغانی، سخندان و منصوری بهترین داوران سال آسیا

علیرضا فغانی داور فینال فوتبال المپیک ریو شد